Macierzyństwo i ergonomia

Chociaż zjawisko rozrodu jest uniwersalne, macierzyństwo jest zawsze szczególnym i wyjątkowym doświadczeniem. Nawet w społeczeństwach homogenicznych widoczne są różnice kulturowe w odniesieniu do takich aspektów życia jak poród i wychowanie dzieci. Ponieważ społeczeństwo nadal ewoluuje, stopniowo zmienia się również natura macierzyństwa. Nowe osiągnięcia technologiczne i odkrycia mają bezpośredni wpływ na każdy aspekt ludzkiego życia, także na urodzenie dziecka. Tylko matki mają ten wyjątkowy przywilej symbiozy z płodem przez dziewięć miesięcy, a następnie pielęgnowania dziecka i troszczenia się o nie, wykonywania pracy, która składa się z wielu codziennych obowiązków – zarówno w wymiarze praktycznym, jak i duchowym. Ojcowie naturalnie również uczestniczą w tych zadaniach, jednak w zdecydowanie mniejszym zakresie. Macierzyństwo jest ważniejsze niż ojcostwo – tak pod względem fizycznym, jak i emocjonalnym – przynajmniej w okresie, gdy dziecko jest bardzo małe. Macierzyństwo różni się od ojcostwa, które je uzupełnia.

Profilaktyka zdrowotna

Kobiety często zaniedbują zdrowie w okresie, w którym najważniejsza jest profilaktyka. Podnoszenie świadomości na temat problemów zdrowotnych kobiet jest ważne, ponieważ większość kobiet błędnie ocenia swoje nawyki zdrowotne jako lepsze niż średniej populacyjnej. Życie kobiet pracujących zawodowo jest wypełnione takimi samymi stresorami, co życie mężczyzn, ale dodatkowo mają one więcej obowiązków domowych i rodzinnych. Kobietom z trudem przychodzi wykorzystywanie własnego czasu na utrzymanie zdrowia i profilaktykę. Należy jednak mieć świadomość, że każdy czas poświęcony trosce o zdrowie jest czasem dobrze wykorzystanym.

Ergonomia i ciąża

Ergonomia to nauka o dostosowaniu warunków pracy do pracownika, a nie pracownika do pracy. Należy uświadomić sobie kilka podstawowych problemów zdrowotnych, zanim będziemy mogli zrozumieć znaczenie czynników ergonomicznych związanych z ciążą. Ciąża jest normalnym, fizjologicznym stanem, w którym ciało kobiety zmienia się pod wieloma względami. W pierwszym trymestrze (pierwsze trzy miesiące ciąży) wykształcają się wszystkie układy dziecka, a zarodek jest najbardziej narażony na uszkodzenie. W drugim i trzecim trymestrze narządy dziecka rozwijają się i dojrzewają, a wielkość i waga płodu stale wzrasta.

Przez cały okres ciąży mięśnie miednicy rozluźniają się i rozciągają, aby zwiększyć rozmiar miednicy. Niektóre stawy, zwłaszcza w obszarze kręgosłupa, stają się mniej stabilne. Dochodzi do większej separacji powierzchni stawowych, a ruchy dostosowują się do rosnącego dziecka. Mięśnie pleców są dodatkowo obciążone, co wywołuje bóle krzyża, często występujące u kobiet w ciąży. U kobiety niebędącej w ciąży środek ciężkości ciała znajduje się tuż przed kręgosłupem, na wysokości nerek, natomiast u przyszłej mamy środek ciężkości jest przesunięty do przodu – pociąga za sobą kręgosłup, powodując destabilizację i ograniczając równowagę. Może to spowodować nieświadome, nawykowe próby odchylenia barków ku tyłowi dla zrównoważenia ciężaru, odchylania się do tyłu na piętach, co w rezultacie powoduje dodatkowe obciążenie dolnej części pleców. Więzadła, które są elementem wspierającym i stabilizującym, ulegają osłabieniu (rozluźnieniu), więc kobieta opiera się tylko na mięśniach pleców, utrzymując postawę pionową. Mięśnie pleców stają się przez to napięte i zmęczone, co prowadzi do „bólów krzyża”. W czasie ciąży należy unikać pozycji, które dodatkowo osłabiałyby i rozciągały mięśnie, takich jak pochylenie się do przodu w talii.

Kobieta ciężarna w pracy

Głównymi zagrożeniami dla kobiet w ciąży, związanymi z niedostosowaną ergonomią, są: niewygodna, nienaturalna pozycja ciała, przyjmowana nawykowo przez dłuższy czas, częste powtarzanie tych samych czynności, nadmiernie obciążających określone struktury, oddziaływanie dużych sił i brak odpoczynku.

Obecnie wiele kobiet pracuje podczas ciąży, kontynuując swoją działalność zawodową aż do narodzin dziecka. Jednak praca w niesprzyjających warunkach może mieć niekorzystny wpływ zarówno na kobietę, jak i na płód. W badaniach poświęconych zależnościom pomiędzy przebiegiem ciąży a warunkami ergonomicznymi najczęściej analizuje się moment narodzin (wiek ciążowy, wcześniactwo), masę urodzeniową dziecka oraz częstość występowania spontanicznych poronień.

Zdrowie przyszłej matki

Kobieta aktywna zawodowo jest najbardziej narażona na urazy w trzecim trymestrze ciąży, kiedy macica przyjmuje największe rozmiary. Obciążenie dolnej części pleców jest większe, gdy podnoszony lub noszony przez nią przedmiot znajduje się dalej od dolnej części pleców (środkaciężkości), co związane jest ze zwiększonym rozmiarem brzucha. Im dalej od ciała znajduje się przedmiot, tym mniejszy ciężar można podnieść.

Jak wspomniano już wcześniej, na późniejszych etapach ciąży lordoza lędźwiowa ulega pogłębieniu. Z powodu tej zmiany mięśnie dolnej części pleców kobiety ciężarnej muszą pracować ciężej, aby utrzymać równowagę. Mięśnie muszą wygenerować większą siłę w pozycji statycznej, aby kobieta mogła stać, więc często odczuwa ona dyskomfort w dolnej części pleców po dłuższym staniu. Ciężarna powinna również mieć świadomość pojawiających się objawów zespołu cieśni nadgarstka. Niektóre typowe objawy tej przypadłości obejmują: ból, mrowienie, drętwienie i zmniejszoną siłę ręki. Zespół cieśni nadgarstka związany z ciążą jest spowodowany obrzękiem rąk, przedramion i ramion.

Zalecenia

Ogólnie rzecz biorąc, kobiety w ciąży, których praca jest fizycznie wyczerpująca, należy uważać za narażone na zwiększone ryzyko. Fizycznie obciążająca praca obejmuje długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej (ponad 3 godziny dziennie), pracę na maszynach przemysłowych, powtarzalne podnoszenie ciężarów powyżej 10 kg, prace na linii montażowej (powtarzanie tych samych czynności) oraz pracę w zimnym, gorącym lub hałaśliwym otoczeniu. Kobiety w trzecim trymestrze ciąży nie powinny wykonywać prac obciążających układ równowagi oraz nie powinny podnosić dużych ciężarów. Należy unikać narażenia na hałas, rotacyjnej pracy zmianowej i długich godzin pracy. W pracy siedzącej fotel powinien mieć możliwość regulacji, aby móc zredukować wszelkie niewygodne pozycje i dostosować siedzisko do zmieniającego się ciała kobiety w ciąży. Kobiety wykonujące pracę siedzącą mogą odczuwać bóle pleców, które można złagodzić za pomocą odpowiedniego ergonomicznego krzesła z podparciem odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz dzięki podnóżkowi.

Powinno się zachęcać kobiety do chodzenia przez całą ciążę, ale zdroworozsądkowy umiar jest konieczny, jak we wszystkich innych aspektach. Długotrwałe siedzenie lub stanie to główne czynniki ryzyka problemów zdrowotnych w ciąży. Chodzenie powoduje, że żyły kończyn dolnych odprowadzają krew ze stóp, zapobiegając niewielkiemu obrzękowi okolicy stawów skokowych. Należy unikać nacisku spowodowanego długotrwałym siedzeniem na twardej powierzchni, ponieważ może to blokować żyły kończyn dolnych, doprowadzając – w skrajnych przypadkach – do powstawania zakrzepów.

W czasie ciąży należy unikać:

• ciężkiej pracy fizycznej, 
• pracy wymagającej utrzymywania równowagi,
• podnoszenia ciężkich przedmiotów,
• dużego hałasu,
• pracy zmianowej,
• długich godzin pracy,
• długiego przebywania w pozycji siedzącej,
• długiego stania,
• nieregulowanego stanowiska pracy,
• oddziaływania pola elektromagnetycznego.

Kiedy istnieje konieczność podniesienia czegoś ciężkiego z podłogi, należy robić to poprawnie: stanąć z nogami rozstawionymi na odległość długości stopy, ugiąć kolana (bez zginania się w talii) i podnosić ciężar siłą mięśni ramion i nóg, a nie pleców.

Konieczny jest odpoczynek dla pleców. Jeżeli kobieta ma w domu małe dziecko, może to być dobry moment, aby pozwolić mu na częstsze samodzielne chodzenie, bez wykorzystywania wózka.

Dobrze jest wkładać artykuły spożywcze do kilku lekkich toreb. Należy prosić inne osoby o noszenie ciężkich walizek lub paczek – kobieta w ciąży nie powinna tego robić. Ponieważ mięśnie pleców będą jeszcze bardziej napięte w późniejszej ciąży, należy już wcześniej próbować złagodzić ich obciążenie.

Podróżowanie i urlop podczas ciąży

Przelot samolotem i udział w wyjazdach zorganizowanych jest prawdopodobnie najlepszą opcją na dalekie podróże: czas spędzany w środkach transportu jest wówczas krótszy, a w trakcie podróży można liczyć na opiekę innych osób. Tym niemniej niektóre linie lotnicze wprowadziły pewne ograniczenia dotyczące pasażerek w ciąży, więc należy wcześniej sprawdzić warunki obowiązujące u konkretnego przewoźnika. Większość linii nie zezwala na podróż po 36. tygodniu ciąży, co związane jest z bliskością terminu porodu.

W samolocie ważne jest, aby pasy bezpieczeństwa były zapinane wygodnie i nisko pod brzuchem. W przypadku długich lotów należy pamiętać o częstym rozciąganiu mięśni nóg i chodzeniu, aby utrzymać przepływ krwi do nóg i stóp. Dobrze jest zarezerwować miejsce przy przejściu, ponieważ kobieta w ciąży musi znajdować się blisko łazienki.

Podróż samochodem

W przypadku podróży samochodem na duże odległości bezwzględnie konieczne jest regularne rozciąganie mięśni i przerwy na toaletę. Należy zaplanować postój co dwie godziny, aby umożliwić wykonanie tych czynności. Kobiety w ciąży nie powinny prowadzić auta na długich dystansach, ponieważ pozycja za kierownicą jest zbyt ograniczona i niewygodna. Ale także jako pasażerki muszą zadbać o swój komfort i bezpieczeństwo, np. pasy bezpieczeństwa powinny być zawsze zapięte nisko wokół miednicy.

Jeśli choroba lokomocyjna lub nudności stanowią problem, kobiety w ciąży powinny odpowiednio zaplanować podróż. Dobrym pomysłem jest zabranie małej lodówki turystycznej z lekkimi przekąskami, które łagodzą nieprzyjemne objawy (owoce, soki, migdały, imbirowe herbatniki). Zalecamy utrzymywanie dobrze wyregulowanej temperatury w samochodzie i noszenie luźnych, wygodnych ubrań, które można zdejmować stopniowo.

Ergonomia podczas karmienia piersią

Młode mamy spędzają wiele godzin w ciągu dnia i nocy, karmiąc swoje dziecko. Zbyt często nieświadomie garbią się w pozycjach, które obciążają stawy, więzadła i mięśnie. Ten nawyk pogłębia problemy z postawą po porodzie i może powodować bolesne skurcze mięśni czy nawet urazy.

Zaokrąglenie górnej części pleców sprawia, że brodawka sutkowa zwisa w dół, pod kątem niekorzystnym do karmienia. Kobiety z dużymi piersiami często czują, że podczas karmienia muszą unieść pierś i obrócić brodawkę jedną ręką – tak, aby była skierowana bezpośrednio na zewnątrz. Powoduje to duże obciążenie nadgarstka. W większości przypadków sutek zwisa pod niewłaściwym kątem, ponieważ barki matki i górna część jej pleców są przygarbione. Gdy kręgosłup znajduje się w pozycji neutralnej, sutek automatycznie podnosi się, co jest korzystniejsze i wygodniejsze podczas karmienia dziecka. Ciału kobiety należy zapewnić maksymalny komfort, ustawiając w domu ergonomiczne stanowisko do karmienia piersią. Potrzebne jest dobrze dopasowane krzesło z podłokietnikami i co najmniej jedna poduszka, aby zapewnić możliwie najlepszą pozycję dla kręgosłupa i ramion. Można użyć poduszki do podparcia odcinka lędźwiowego lub zwinąć ręcznik i umieścić go za plecami, aby wspomóc kręgosłup. Następnie należy oprzeć górną część tułowia z powrotem na krześle i opuścić ramiona w dół. Ważne jest rozprostowanie kręgosłupa oraz cofnięcie brody w kierunku klatki piersiowej. Uszy, barki i biodra powinny tworzyć jedną linię. Ponieważ neutralna pozycja zwiększa odległość między piersiami a biodrami, może być potrzebna dodatkowa poduszka, aby podnieść dziecko na odpowiednią wysokość.

Jeśli piersi nadal potrzebują wsparcia w pozycji neutralnej, zalecamy zwinąć mały ręcznik lub koc i delikatnie podłożyć go pod pierś, aby zwiększyć komfort. W idealnej sytuacji ciężar dziecka powinien być równomiernie rozłożony, aby nie było potrzeby stałego obciążania ramion i rąk matki do podtrzymywania niemowlęcia podczas karmienia.

Jak dbać o siebie po cięciu cesarskim?

Zazwyczaj zaleca się następujące ograniczenia aktywności:

• ograniczenie wchodzenia po schodach – tak bardzo, jak to możliwe,
• zaniechanie podnoszenia czegokolwiek cięższego od dziecka przez pierwsze dwa tygodnie po zabiegu,
• rezygnację z samodzielnego wykonywania czynności, które wymagają zginania, podnoszenia lub popychania przez co najmniej kilka pierwszych tygodni po porodzie; zaleca się też, aby w tym czasie kobieta po operacji cesarskiego cięcia nie robiła prania, odkurzania itd.,
• należy unikać prowadzenia samochodu przez pierwsze dwa tygodnie, 
• wskazane jest branie prysznica zamiast kąpieli w wannie – do momentu, aż nacięcie na brzuchu będzie całkowicie zagojone i suche.