Zastosowanie pól magnetycznych w leczeniu pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Przegląd piśmiennictwa

Wprowadzenie

Wraz z postępem naukowo-technicznym i technolo­gicznym medycyna fizykalna oferuje nowe możliwości leczenia1. Terapia z wykorzystaniem czynników fizykal­nych wymaga wysokich standardów bezpieczeństwa oraz doświadczenia lekarza kierującego i terapeuty. Fizyko­terapia może być ważną metodą leczenia uzupełniającą leczenie farmakologiczne lub rehabilitację^1,2.

Zastosowanie terapii polem magnetycznym (MF) wiąże się z intensywnym rozwojem wiedzy na temat wpływu tego pola na żywy organizm na poziomie komórek i tka­nek³. Jednak współczesna wiedza na temat mechanizmu oddziaływania MF na organizmy żywe wciąż pozosta­wia wiele niewiadomych^4. Mechanizm terapeutycznego oddziaływania MF na ustrój nie jest w pełni poznany⁵. Dokładna analiza fizycznej natury MF, jak również prze­prowadzenie obiektywnych badań klinicznych w celu oceny wpływu pola na system są niezbędne do optyma­lizacji efektów terapii magnetycznej^1,4. Potrzeba walidacji bezpieczeństwa i skuteczności magnetoterapii w prze­biegu różnych chorób i zespołów wynika z wytycznych medycyny opartej na faktach (EBM) i stanowi wyzwanie dla współczesnych badaczy.

Pole magnetyczne i jego wpływ na organizm

Energia magnetyczna jest wszędzie na świecie6. Według Heisenberga jest to energia elementarna, od której zależy życie organizmu7. Ziemskie pole magnetyczne wyka­zuje natężenie w zakresie 30-70 µT, co jest naturalnym stymulatorem procesów fizjologicznych w żywym orga­nizmie⁸. Zjawisko zwiększonej zapadalności na różne cho­roby organizmu ludzkiego tłumaczy się stałym spadkiem natężenia ziemskiego pola magnetycznego^5,9. Obserwa­cje osób przebywających przez długi czas w przestrzeni kosmicznej wskazują, że brak naturalnego pola magne­tycznego powoduje bezsenność, zmęczenie i depresję oraz zwiększa ryzyko osteoporozy^10.

MF powoduje ruch jonów wewnątrz komórki, co skut­kuje hiperpolaryzacją błony komórkowej. Wpływa to na przyspieszenie metabolizmu, szczególnie stymulując procesy energetyczne i zwiększając zużycie tlenu przez komórkę^6,10,11. Takie zmiany są stymulatorem proce­sów proliferacji lub apoptozy¹². MF ma korzystny wpływ na mechanizmy regeneracyjne zachodzące w tkankach oraz stymuluje aktywność humoralną i immunologiczną w całym organizmie^6,11. Wzmacnia reakcje hormonalne i enzymatyczne. MF działa również na tkankę kostną i łączną. Prądy elektryczne indukowane w tkankach mogą wpływać na właściwości piezoelektryczne materiałów, powodując odkształcenia mechaniczne, co stymuluje tworzenie kalusa w przypadku niedrożności w gojeniu kości¹⁰. Zastosowanie MF w celach terapeutycznych opiera się na badaniach, które potwierdziły działanie prze­ciwzapalne, przeciwobrzękowe, rozszerzające naczynia krwionośne i angiogenne^6,13. Magnetoterapia ma również działanie przeciwbólowe, wpływa na napięcie mięśniowe i stymuluje regenerację tkanek^10,14-16. Działa uspokajająco, wpływa na dobre samopoczucie i korzystnie oddziałuje na psychikę człowieka^9,17.

Skuteczne stosowanie magnetoterapii wymaga sto­sowania zalecanych parametrów pola i przestrzegania wytycznych metodologii leczenia^4,18. Zabiegi magnetote­rapii wymagają różnych rodzajów generatorów pola, natę­żenia i przebiegu pola oraz różnych sposobów aplikacji^8,10,19. Wartości te dobierane są indywidualnie w zależności od stanu ogólnego pacjenta i stopnia zaawansowania cho­roby⁸. Pole magnetyczne pozwala na głęboką penetrację tkanek ze względu na siłę przenikania przez różne struk­tury, w tym opatrunki gipsowe^11,16.

Magnetoterapia może być bezpiecznie stosowana w dłuższych seriach (10-15 zabiegów lub więcej). Począt­kowe leczenie przeprowadza się codziennie, następnie co drugi dzień, a ostatnie leczenie do 2 razy w tygodniu¹⁰. Efekt przeciwbólowy magnetoterapii wzrasta wraz z liczbą wykonanych zabiegów²⁰. Zabiegi piętnastomi­nutowe można niekiedy wydłużyć do 60 minut, nato­miast nie zaleca się stosowania zabiegów trwających krócej niż 5 minut¹⁰. Większość zalecanych zabiegów trwa 30 minut²¹. Nie zaleca się wykonywania zabiegów w późnych godzinach wieczornych10. Leczenie pulsują­cym polem elektromagnetycznym (PEMF) jest często łączone z innymi zabiegami fizykoterapeutycznymi i bal­neoterapeutycznymi, które stosowane łącznie poprawiają efekt terapeutyczny^5,9,10. Przygotowanie merytoryczne fizykoterapeutów do wykonywania zabiegów oraz zgod­ność wartości deklarowanych przez producenta ze sta­nem rzeczywistym są czynnikami warunkującymi efekty terapeutyczne⁸.

Zabiegi z wykorzystaniem magnesów stałych, w których pole magnetyczne jest generowane przez magnes przy­mocowany do odzieży, poduszek, biżuterii, butów itp. są również stosowane w magnetoterapii²². Magnesy stałe są łatwe w użyciu, niedrogie i powszechnie dostępne. Zastosowanie takich magnesów jest formą leczenia prze­wlekłego bólu związanego z dysfunkcją układu mię­śniowo-szkieletowego i chorobami zapalnymi, w tym reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS)¹⁹. Obecny stan wiedzy nie jest wystarczający do jednoznacznego potwierdzenia skuteczności terapeutycznej statycz­nych pól magnetycznych²³. Nie wszystkie przeprowa­dzone dotychczas badania kliniczne nad działaniem magnesów stałych charakteryzują się wysoką jakością metodologiczną, a wyniki tych badań nie mogą stano­wić dowodu naukowego na skuteczność takiej terapii we wszystkich przypadkach¹⁹.

Bezpieczeństwo magnetoterapii

Pole magnetyczne nie powoduje efektu termicznego w tkance i nie jest bezpośrednio odczuwane przez ludzkie ciało^10,14,24. Większa intensywność tego pola jest zgłaszana przez badanych jako różnego rodzaju odczucia, w tym mrowienie i wibracje¹⁷. Nie odnotowano żadnych znaczą­cych skutków ubocznych podczas korzystania z takich pól14. W przypadku nadwrażliwości możliwe są objawy neurasteniczne i wegetatywne, objawy dermatologiczne (zaczerwienienie, mrowienie, pieczenie), niewyraźne widzenie, zwiększona wrażliwość na bodźce chemiczne i inne objawy¹⁷. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem sklasyfikowała pola magnetyczne niskiej czę­stotliwości EMF-LF (low-frequency electromagnetic fields) jako możliwy czynnik rakotwórczy¹⁸. Statyczne pola magnetyczne są uważane za bezpieczne nawet w przy­padku bardzo wysokiej indukcji magnetycznej, podczas gdy udowodniono szkodliwy wpływ pól elektromagne­tycznych na organizm ludzki przy długotrwałej ekspozy­cji na nie^8,12,25. Ważne jest, aby wziąć pod uwagę możliwe zagrożenia i zgodność z obowiązującymi przepisami doty­czącymi procedur⁸.

Reumatoidalne zapalenie stawów – wpływ na skuteczność i jakość życia

Częstość występowania reumatoidalnego zapalenia sta­wów na świecie waha się od 0,3 do 1,5% populacji, nato­miast w Europie dotyczy 0,8% dorosłej populacji²⁶. Szacuje się, że w Polsce na choroby zapalne stawów choruje około 400 000 osób, w tym 135 000-157 000 na RZS. Obserwuje się stały wzrost liczby zachorowań²⁷. Na RZS chorują naj­częściej osoby w wieku 30-50 lat. Kobiety chorują 2-3 razy częściej. W porównaniu z populacją ogólną pacjenci z RZS żyją o 7-10 lat krócej^26,28. Koszty ekonomiczne wynika­jące z tej choroby związane są przede wszystkim z utratą zdolności do pracy oraz koniecznością zapewnienia opieki w przypadku utraty sprawności²⁷.

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą prze­wlekłą i postępującą. Toczący się proces zapalny prowa­dzi do zniekształcenia stawów, upośledzenia ich funkcji, powikłań w narządach wewnętrznych i zmian psychicz­nych. Choroba prowadzi do znacznego obniżenia jako­ści życia, niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci²⁹. Objawy depresji występują u 13-25% chorych na RZS, gdy pacjent uświadamia sobie niekorzystne rokowa­nie w tej chorobie²⁶. Charakterystyczne cechy kliniczne RZS obejmują ból – często przewlekły – obrzęk, ogra­niczenie ruchomości, sztywność i stan zapalny wystę­pujący w wielu stawach^9,29,30. Ból jest najważniejszym czynnikiem determinującym poziom niepełnospraw­ności pacjenta³¹. Ból stawów wywołuje odruch napię­cia mięśni, co powoduje ucisk uszkodzonych struktur stawowych i nasila dolegliwości bólowe. Powstaje mechanizm tzw. błędnego koła bólu^14,32. Aktywność fizyczna chorego jest ograniczona, obserwuje się stop­niową utratę tkanki mięśniowej i kostnej, zaburzenia snu i ogólne zmęczenie. Pacjent staje się bardziej zależny od otoczenia^15,26,29.

Leczenie pacjentów z RZS jest wielokierunkowe i obej­muje farmakoterapię, leczenie chirurgiczne i rehabilitację. Zakres leczenia i rehabilitacji zależy od stanu funkcjo­nalnego pacjenta, wieku, czasu trwania choroby i stop­nia uszkodzenia układu mięśniowo-szkieletowego^15,33,34. Rehabilitacja na każdym etapie spowalnia progresję procesu chorobowego i poprawia jakość życia chorych na RZS^30,35,36. Badania laboratoryjne umożliwiają ocenę skuteczności terapii i jej ewentualną modyfikację^29,37. Rehabilitacja chorych na RZS jest złożonym procesem prowadzonym od momentu rozpoznania choroby do końca życia³⁰.

W ramach kompleksowej rehabilitacji stosuje się czyn­niki fizykalne, które działają przeciwbólowo, zmniej­szają sztywność poranną, poprawiają stan funkcjonalny pacjenta i ograniczają stosowanie leków przeciwbólo­wych^14,38,39. Pierwsze zauważalne efekty pojawiają się po serii zabiegów. Na jakość efektów pozytywnie wpływa kontynuacja zabiegów w uzdrowisku (lat sanus per aqua), gdzie istnieje możliwość wzbogacenia kompleksowej fizjoterapii o balneoterapię. Takie podejście zwiększa efekt przeciwbólowy i wydłuża odpowiedź⁴⁰. Terapia zarówno stałą, jak i ekstremalnie niską częstotliwo­ścią MF (ELF MF) jest z powodzeniem stosowana wśród metod leczenia fizykalnego.

Zastosowanie pola magnetycznego u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów

Pole magnetyczne niskiej częstotliwości (LF-EMF) jest powszechnie stosowane w leczeniu pacjentów z cho­robami układu kostno-stawowego, w tym RZS^16,21. Sto­sowane są zarówno zabiegi magnetoterapii (indukcja powyżej 0,1 mT), jak i stymulacji magnetycznej (indukcja poniżej 0,1 mT)⁶. Terapia zmniejsza reaktywność układu odpornościowego w przypadku zmian zapalnych i zwy­rodnieniowych w stawach¹⁰. Daje również efekt przeciwbó­lowy i przeciwobrzękowy^3,40. Według Cieślińskiej-Świder14 w chorobie zwyrodnieniowej stawów stosuje się natężenie magnetyczne 2 mT i częstotliwość 12 Hz. Zalecany czas zabiegu wynosi od 15 do 30 minut, a zabiegi wykonuje się 1-2 razy dziennie przez kilka tygodni¹⁴.

Celem badań przeprowadzonych przez Kumara i wsp^.41 była ocena wpływu impulsowych pól elektromagnetycz­nych (PEMF) na eksperymentalnie wywołany stan zapalny u szczurów. Zastosowano sinusoidalne jednobiegunowe pole magnetyczne o różnych parametrach. Oceniano aktywność enzymów lizosomalnych, naciek komó­rek zapalnych oraz obrzęk. Optymalne parametry pola wynosiły w tym przypadku 4 mT, 5 Hz i czas ekspozycji 90 minut⁴¹. W badaniach Dortcha i Johnsona⁴² szczury z eks­perymentalnie wywołanym reumatoidalnym zapaleniem stawów poddawano codziennie działaniu pola magne­tycznego AC o parametrach 10 mT i 5-50 Hz. Wykazano, że PEMF może być użytecznym środkiem terapeutycz­nym w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów⁴².

Shupak i wsp. przeprowadzili podwójnie zaślepione, randomizowane badanie z grupą kontrolną obejmującą pacjentów z RZS i fibromialgią. Badane grupy poddano magnetoterapii o dwóch różnych wartościach maksymal­nej indukcji 200 μT i 400 μT. Badania wykazały niewielki spadek poziomu bólu po zastosowaniu magnetotera­pii, choć zmiana nie była istotna statystycznie. Autorzy stwierdzili, że magnetoterapia wykazuje niewielki efekt przeciwbólowy u pacjentów z RZS⁴³. W badaniu Kraw­czyk-Wasielewskiej i wsp. 50 pacjentów z RZS poddano różnym rodzajom zabiegów fizjoterapeutycznych (krio­terapia, sonoterapia, pole magnetyczne, laseroterapia, diadynamik, metoda TENS). Obrzęk, poziom bólu i czas trwania sztywności porannej oceniano przed i po lecze­niu. Po zastosowaniu jakiegokolwiek czynnika fizykotera­peutycznego nie występowały objawy ze strony układu moczowego. Autorzy wykazali, że pole magnetyczne spo­wodowało zmniejszenie dolegliwości bólowych u 82% badanych, przy czym wielkość efektu przeciwbólowego została oceniona przez autorów jako umiarkowana. Zaob­serwowano zmniejszenie obrzęku i skrócenie czasu trwa­nia sztywności porannej. Za najbardziej skuteczne autorzy uznali krioterapię, laseroterapię, TENS i sonoterapię²⁸.

Greaves i Harlow⁴⁴ ocenili przydatność stosowania sła­bych magnesów w obserwacji efektów placebo w bada­niach nad magnetoterapią. Zastosowali oni magnesy o sile 180 mT jako magnesy aktywne i magnesy o sile 50 mT jako placebo. Autorzy doszli do wniosku, że magnesy 50 mT nie mogą być stosowane w próbie placebo, gdyż w subiektywnej ocenie pacjentów mają one działanie terapeutyczne⁴⁴. Badania Krawczyk-Wasielewskiej i wsp. wykazały, że zastosowanie czynników fizykalnych u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów (termoterapia, sonoterapia, fototerapia, elektroterapia i magnetoterapia) podczas dwutygodniowego pobytu w szpitalu zmniejszyło dolegliwości bólowe oraz poprawiło stan funkcjonalny czynnikiem determinującym poziom niepełnospraw­ności pacjenta³¹. Ból stawów wywołuje odruch napię­cia mięśni, co powoduje ucisk uszkodzonych struktur stawowych i nasila dolegliwości bólowe. Powstaje mechanizm tzw. błędnego koła bólu^14,32. Aktywność fizyczna chorego jest ograniczona, obserwuje się stop­niową utratę tkanki mięśniowej i kostnej, zaburzenia snu i ogólne zmęczenie. Pacjent staje się bardziej zależny od otoczenia^15,26,29.

Leczenie pacjentów z RZS jest wielokierunkowe i obej­muje farmakoterapię, leczenie chirurgiczne i rehabilitację. Zakres leczenia i rehabilitacji zależy od stanu funkcjo­nalnego pacjenta, wieku, czasu trwania choroby i stop­nia uszkodzenia układu mięśniowo-szkieletowego^15,33,34. Rehabilitacja na każdym etapie spowalnia progresję procesu chorobowego i poprawia jakość życia chorych na RZS^30,35,36. Badania laboratoryjne umożliwiają ocenę skuteczności terapii i jej ewentualną modyfikację^29,37. Rehabilitacja chorych na RZS jest złożonym procesem prowadzonym od momentu rozpoznania choroby do końca życia³⁰.

W ramach kompleksowej rehabilitacji stosuje się czyn­niki fizykalne, które działają przeciwbólowo, zmniej­szają sztywność poranną, poprawiają stan funkcjonalny pacjenta i ograniczają stosowanie leków przeciwbólo­wych^14,38,39. Pierwsze zauważalne efekty pojawiają się po serii zabiegów. Na jakość efektów pozytywnie wpływa kontynuacja zabiegów w uzdrowisku (lat sanus per aqua), gdzie istnieje możliwość wzbogacenia kompleksowej fizjoterapii o balneoterapię. Takie podejście zwiększa efekt przeciwbólowy i wydłuża odpowiedź⁴⁰. Terapia zarówno stałą, jak i ekstremalnie niską częstotliwo­ścią MF (ELF MF) jest z powodzeniem stosowana wśród metod leczenia fizykalnego.

Zastosowanie pola magnetycznego u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów

Pole magnetyczne niskiej częstotliwości (LF-EMF) jest powszechnie stosowane w leczeniu pacjentów z cho­robami układu kostno-stawowego, w tym RZS^16,21. Sto­sowane są zarówno zabiegi magnetoterapii (indukcja powyżej 0,1 mT), jak i stymulacji magnetycznej (indukcja poniżej 0,1 mT)6. Terapia zmniejsza reaktywność układu odpornościowego w przypadku zmian zapalnych i zwy­rodnieniowych w stawach10. Daje również efekt przeciwbó­lowy i przeciwobrzękowy^3,40. Według Cieślińskiej-Świder¹⁴ w chorobie zwyrodnieniowej stawów stosuje się natężenie magnetyczne 2 mT i częstotliwość 12 Hz. Zalecany czas zabiegu wynosi od 15 do 30 minut, a zabiegi wykonuje się 1-2 razy dziennie przez kilka tygodni¹⁴.

Celem badań przeprowadzonych przez Kumara i wsp.⁴¹ była ocena wpływu impulsowych pól elektromagnetycz­nych (PEMF) na eksperymentalnie wywołany stan zapalny u szczurów. Zastosowano sinusoidalne jednobiegunowe pole magnetyczne o różnych parametrach. Oceniano aktywność enzymów lizosomalnych, naciek komó­rek zapalnych oraz obrzęk. Optymalne parametry pola wynosiły w tym przypadku 4 mT, 5 Hz i czas ekspozycji 90 minut⁴¹. W badaniach Dortcha i Johnsona⁴² szczury z eks­perymentalnie wywołanym reumatoidalnym zapaleniem stawów poddawano codziennie działaniu pola magne­tycznego AC o parametrach 10 mT i 5-50 Hz. Wykazano, że PEMF może być użytecznym środkiem terapeutycz­nym w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów⁴².

Shupak i wsp. przeprowadzili podwójnie zaślepione, randomizowane badanie z grupą kontrolną obejmującą pacjentów z RZS i fibromialgią. Badane grupy poddano magnetoterapii o dwóch różnych wartościach maksymal­nej indukcji 200 μT i 400 μT. Badania wykazały niewielki spadek poziomu bólu po zastosowaniu magnetotera­pii, choć zmiana nie była istotna statystycznie. Autorzy stwierdzili, że magnetoterapia wykazuje niewielki efekt przeciwbólowy u pacjentów z RZS⁴³. W badaniu Kraw­czyk-Wasielewskiej i wsp.²⁸ 50 pacjentów z RZS poddano różnym rodzajom zabiegów fizjoterapeutycznych (krio­terapia, sonoterapia, pole magnetyczne, laseroterapia, diadynamik, metoda TENS). Obrzęk, poziom bólu i czas trwania sztywności porannej oceniano przed i po lecze­niu. Po zastosowaniu jakiegokolwiek czynnika fizykotera­peutycznego nie występowały objawy ze strony układu moczowego. Autorzy wykazali, że pole magnetyczne spo­wodowało zmniejszenie dolegliwości bólowych u 82% badanych, przy czym wielkość efektu przeciwbólowego została oceniona przez autorów jako umiarkowana. Zaob­serwowano zmniejszenie obrzęku i skrócenie czasu trwa­nia sztywności porannej. Za najbardziej skuteczne autorzy uznali krioterapię, laseroterapię, TENS i sonoterapię²⁸.

Greaves i Harlow ocenili przydatność stosowania sła­bych magnesów w obserwacji efektów placebo w bada­niach nad magnetoterapią. Zastosowali oni magnesy o sile 180 mT jako magnesy aktywne i magnesy o sile 50 mT jako placebo. Autorzy doszli do wniosku, że magnesy 50 mT nie mogą być stosowane w próbie placebo, gdyż w subiektywnej ocenie pacjentów mają one działanie terapeutyczne⁴⁴. Badania Krawczyk-Wasielewskiej i wsp.³³ wykazały, że zastosowanie czynników fizykalnych u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów (termoterapia, sonoterapia, fototerapia, elektroterapia i magnetoterapia) podczas dwutygodniowego pobytu w szpitalu zmniejszyło dolegliwości bólowe oraz poprawiło stan funkcjonalny i poziom ogólnej sprawności u wszystkich pacjentów³³. Kalmus i wsp^.39 wykazali, że stosowanie materacy magne­tycznych generujących silne pole magnetyczne o mak­symalnej indukcji 64 mT zmniejszało aktywność ruchową podczas snu, co przyczyniało się do poprawy jego jakości. Stwierdzono istotne statystycznie zmniejszenie poziomu bólu, a także istotne statystycznie zmniejszenie dawki NLPZ w grupie leczonej magnetoterapią³⁹.

Skalska-Izdebska i wsp.⁴⁵ potwierdzili przeciwbólowe i przeciwobrzękowe działanie magnetoterapii u pacjen­tów z RZS. U wszystkich 20 osób poddanych magnetote­rapii stwierdzono zmniejszenie obrzęku okołostawowego, a u 70% uzyskano efekt przeciwbólowy⁴⁵. W badaniu Wala­sik i wsp.⁴⁶ oceniano skuteczność kilku zestawów zabiegów fizykoterapeutycznych wykonywanych ambulatoryjnie na dłoniach chorych na RZS. Porównywano skuteczność dwóch zestawów zabiegów fizykoterapeutycznych sto­sowanych w grupie A (sonoterapia, laseroterapia) i grupie B (magnetoterapia, krioterapia). W obu grupach zastoso­wano ten sam program kinezyterapeutyczny obejmujący ćwiczenia manualne dłoni. Stwierdzono, że stosowanie zabiegów fizykalnych w połączeniu z kinezyterapią sku­tecznie ogranicza liczbę tkliwych i obrzękniętych stawów oraz zmniejsza dolegliwości bólowe. Wykazano, że sku­teczniejszy jest zestaw składający się z magnetoterapii i krioterapii⁴⁶. Chwieśko-Minarowska i wsp.⁴⁷ porównali wpływ stymulacji laserowej i pola magnetycznego niskiej częstotliwości na funkcję ręki i jakość życia pacjentów z RZS. Zastosowano natężenie pola magnetycznego od 3 mT i częstotliwość 5 Hz, stopniowo zwiększając parametry do 7,5 mT i 23 Hz. W grupie leczonej stymulacją laserową stwierdzono zmniejszenie dolegliwości bólowych w prze­ciwieństwie do leczenia polem magnetycznym. W obu grupach odnotowano zmniejszenie liczby obrzękniętych stawów i poprawę jakości życia. Lepsze wyniki uzyskano po zastosowaniu laseroterapii⁴⁷. W badaniu Leśniewi­cza i wsp.²¹ oceniano wpływ zabiegów na ruchomość fizyczną kobiet z RZS. Uzyskano zmniejszenie dolegliwo­ści bólowych po zastosowaniu jonoforezy, magnetotera­pii, a także wspólnego stosowania tych zabiegów. Wyniki nie wykazały istotnych różnic między efektami zabiegów jonoforezy a efektami zabiegów jonoforezy uzupełnio­nych magnetoterapią²¹.

Przegląd przeprowadzony przez Eccles48 obejmował 21 badań i oceniał ich poziom jakości metodologicznej. Jedenaście badań o wysokiej jakości metodologicznej potwierdziło pozytywny efekt przeciwbólowy magnesów stałych na ból mięśniowo-szkieletowy, neuropatyczny, zapalny i reumatyczny. Autor stwierdził, że opublikowane kontrolowane badania kliniczne potwierdziły działanie przeciwbólowe magnesów stałych⁴⁸.
Przegląd Macfarlane i wsp.²² obejmował badanie przeprowadzone na 64 pacjentach z RZS podzielonych na dwie grupy. Porównano statyczne pole magnetyczne o natężeniu 190 mT i 72 mT. W obu grupach zaobser­wowano zmniejszenie bólu. W grupie leczonej wyższą wartością indukcji zaobserwowano istotnie większą redukcję aktywności choroby oraz istotnie lepsze wyniki w zakresie subiektywnej oceny nasilenia objawów przez pacjenta. Autorzy porównali również skutecz­ność różnych terapii (akupunktura, medytacja, trening autogenny, terapia progresywnej relaksacji mięśni, sta­tyczne pole magnetyczne i tai chi) w leczeniu pacjentów z RZS. Skuteczność przeciwbólowa żadnej z wymienio­nych terapii nie została jednoznacznie potwierdzona, jednak ogólna ocena stanu zdrowia przeprowadzona w różnych punktach czasowych po zastosowaniu magnetoterapii uległa poprawie. W trakcie terapii nie zaobserwowano żadnych zdarzeń niepożądanych ani skutków ubocznych²².

Podsumowując, pole magnetyczne jest użytecznym czynnikiem fizykalnym wykorzystywanym w nowocze­snej i kompleksowej rehabilitacji stosowanej w licznych dysfunkcjach i zespołach objawowych. Pola magne­tyczne i stymulacja magnetyczna są skuteczne w leczeniu chorób zapalnych i urazów układu mięśniowo-szkiele­towego, chorób układu nerwowego, zaburzeń napię­cia mięśniowego oraz chorób układu pokarmowego i moczowo-płciowego¹⁰.

Rehabilitacja osób z chorobami reumatycznymi zmniej­sza dolegliwości bólowe i poprawia funkcje układu ruchu, a redukcja stresu wpływa korzystnie na psychikę pacjenta i poprawia jakość życia^36,49. O rodzaju i sposobie prowadze­nia terapii decyduje lekarz. Powinien wybrać procedurę, która jest najbardziej skuteczna i bezpieczna z uwzględ­nieniem wskazań i przeciwwskazań w najnowszej lite­raturze przedmiotu^1,14,29. Ważne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem, który może bagate­lizować swój stan lub świadomie ukrywać niepokojące objawy⁵⁰. Reakcje na fizjoterapię mogą wynikać z cha­rakteru choroby, stadium choroby, sprawności ruchowej, stanu emocjonalnego pacjenta oraz stopnia zaangażowa­nia w proces leczenia⁴⁰.

Pole magnetyczne jest naturalną metodą leczenia i jest uważane za skuteczny czynnik fizyczny stosowany u pacjentów z RZS^19,28,51. Leki często mają skutki uboczne i mogą powodować uzależnienie, dlatego ich długotrwałe stosowanie może nie być dobrze tolerowane przez orga­nizm, a niekiedy stanowi istotne zagrożenie^11,19. Działanie przeciwbólowe magnetoterapii może ograniczyć farma­koterapię^3,20. Samborski⁹ podkreśla, że rozwiązaniem jest uzupełnienie leczenia farmakologicznego o kinezyterapię i zabiegi fizykalne. Według autora błędem jest odstawia­nie farmakoterapii i zastępowanie jej fizykoterapią⁹. 

Skuteczność fizykoterapii, w tym terapii polem magne­tycznym, u pacjentów z RZS budzi wątpliwości niektó­rych autorów^17,52. Kwestie związane z wpływem LF-EMF na organizm ludzki są nierozstrzygnięte w świecie nauki i wymagają dalszych badań¹⁷. Nadal potrzebne są bada­nia nad ograniczeniami stosowania pola magnetycznego, środkami ostrożności i możliwymi skutkami ubocznymi, gdyż przeciwwskazania do stosowania danego bodźca fizycznego często opierają się na przypuszczeniach o możliwości wystąpienia działań niepożądanych, a nie na dowodach uzyskanych na podstawie badań ich właściwo­ści biologicznych⁵³. Badania o najwyższej jakości metodo­logicznej wymagają grupy kontrolnej z terapią placebo. Brak odczuć podczas leczenia magnetoterapią umożli­wia przeprowadzenie takich badań klinicznych. Według Richmond trudność w prowadzeniu badań o najwyższej jakości metodologicznej z udziałem osób z RZS polega na tym, że jest ona stosowana u uczestników, którym poda­wana jest długotrwała farmakoterapia, a rezygnacja z niej na czas trwania projektów badawczych stanowi problem natury etycznej¹⁹. W niektórych projektach badawczych nie uwzględnia się długoterminowej obserwacji, przez co nie można ocenić trwałości efektów leczenia, jak również obserwować ewentualnych czynników wpływających na wynik w trakcie obserwacji krótkoterminowej. 

Podsumowanie 

Konieczna jest kontynuacja badań nad wpływem pola magnetycznego na układy biologiczne, wpływem terapii na parametry pola magnetycznego oraz możliwością uzy­skiwania zdalnych efektów terapeutycznych. Metodologia dotychczas prowadzonych badań klinicznych powinna być uważnie, ale i krytycznie analizowana ze względu na fakt, że przytaczane w pracach parametry i jednostki, w jakich są wyrażane, budzą niekiedy wątpliwości. Efekty dłuższej obserwacji są szczególnie istotne w badaniach wykorzystujących kwestionariusze niepełnosprawności, a także skale jakości życia. Ponadto włączenie do badań możliwie dużej i jednorodnej grupy pacjentów dostarczy jednoznacznych dowodów na skuteczność magnetote­rapii w leczeniu pacjentów z RZS. Wymaga to starannego opracowania i rozpowszechnienia wytycznych metodolo­gicznych dotyczących stosowania pola magnetycznego, które zapewnią optymalne efekty takiej terapii. 

Bibliografia zawierająca 53 pozycje znajduje się w źródle oryginalnym: 
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5090029/ 

Reumatologia. 2016; 54(4): 201-206. 
Opublikowano online 2016 Oct 5. doi: 10.5114/reum.2016.62475 
PMCID: PMC5090029 
PMID: 27826175