Przegląd metod odnowy biologicznej dla osób uprawiających sport

WPROWADZENIE

Termin „odnowa biologiczna” jest często rozumiany w sposób dość ogólny i używany zamiennie np. ze sło­wem „SPA” lub „wellness”. W przeciwieństwie do jego powszechnego rozumienia, literatura specjalistyczna pre­cyzuje ten termin w następujący sposób:

„Pod tym pojęciem rozumie się szereg oddziaływań (...) na organizm ludzki mających na celu przeciwdziałanie przeciążeniom i przywracanie pełnej sprawności fizycz­nej i motywacji psychicznej, które uległy pogorszeniu na skutek wyczerpującej pracy fizycznej i umysłowej, miej­scowego zmęczenia głównie układu mięśniowo-szkiele­towego, rekonwalescencji itp.”¹.

W nieco szerszym ujęciu odnowa biologiczna stosowana jest w trzech obszarach:

„Grupa efektów psychologicznych, edukacyjnych i bio­logicznych, których celem jest aktywacja procesu relaksa­cji, co jest ściśle związane z ochroną i poprawą zdrowia”².

Niniejszy artykuł przedstawia przegląd uznanych i początkujących terapii odnowy biologicznej w kontekście rosnącej popularności różnych form ćwiczeń fizycznych.

PRZEGLĄD I DYSKUSJA

HISTORIA I TERAŹNIEJSZOŚĆ

Co ciekawe, przywracanie organizmu do zdrowej kondycji i funkcjonalności po wcześniejszej intensywnej aktywno­ści fizycznej nie jest wynalazkiem współczesnym. Wywo­dzi się ze starożytności, gdzie sport odgrywał ważną rolę w życiu i kulturze np. Greków. Wysoka sprawność fizyczna była postrzegana przez Greków jako dowód doskonałości człowieka i sposób na witalne, zdrowe życie. Pewne jest, że już w tamtych czasach stosowano zabiegi odnowy biologicznej mające na celu poprawę wydolności organizmu i regenerację, bo oprócz artystów czy filozofów, zawodnikom towarzyszyli także lekarze. Sam Hipokrates obserwował sesje treningowe, by lepiej zrozumieć ludzkie ciało i opracować lepsze zalecenia dietetyczne. Pisano rozprawy na temat reżimów trenin­gowych, a Galen (II/III wiek n.e.) doszedł do wniosku, że medycy muszą trenować równie ciężko jak sportowcy, z którymi pracowali, aby osiągnąć doskonałość w swojej dziedzinie medycyny³.

ROSNĄCA ROLA ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Dziś sport to nie tylko forma spędzania wolnego czasu, relaksu, oderwania się od codzienności. Społeczeństwo staje się coraz bardziej świadome i coraz częściej doświad­cza jego dobroczynnego wpływu na zdrowie psychiczne i fizyczne. Już teraz można zauważyć, że zarówno osoby młode, jak i starsze, a także całe rodziny są często obecne na różnego rodzaju imprezach, ścieżkach zdrowia, gdzie starają się przekraczać granice swojej wytrzymało­ści. To z kolei oznacza, że odsetek osób doświadczają­cych zmęczenia, przetrenowania i kontuzji nieuchronnie wzrośnie. W konsekwencji na rynku będzie rosło zapo­trzebowanie na skuteczne zabiegi regeneracyjne, a sku­teczność takich zabiegów opiera się na fachowej wiedzy na temat stosowania terapii odnowy biologicznej oraz specjalistycznym sprzęcie. Można śmiało założyć, że rosnąca liczba amatorów i półprofesjonalistów będzie świadoma, że odnowa biologiczna stosowana na różnych etapach treningu – nie tylko w przypadku przemęczenia czy poważniejszych kontuzji – przygotowuje organizm do osiągania lepszych wyników fizjologicznych. Wszyst­kie powyższe aspekty sprawiają, że w dziedzinie odnowy biologicznej rośnie zapotrzebowanie a) na specjalistów, którzy wiedzą jak stosować takie metody w kontekście sportu oraz b) na coraz skuteczniejsze metody regene­racji organizmu. Warto zatem dokonać przeglądu naj­ważniejszych systemów i metod odnowy biologicznej oraz przyjrzeć się kierunkom rozwoju tej coraz ważniej­szej dziedziny medycyny.

SYSTEMY ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Odnowa biologiczna obejmuje narzędzia, które można podzielić na trzy obszary: edukacyjny, psychologiczny i medyczno-biologiczny^4,5.

1. Środki edukacyjne: 
    

• tworzenie planów treningowych, które są optymalne pod względem możliwości sportowca 
• właściwe planowanie cykli treningowych 
• rozliczanie równowagi między ćwiczeniami a odpoczyn­kiem podczas treningu 
• w tym specjalistyczne sesje treningowe mające na celu zapewnienie najlepszych warunków do relaksu fizycz­nego i psychicznego 
• osiągnięcie poziomu motywacji wystarczającego do mobilizacji i aktywacji umysłu i ciała⁵. 

2. Środki psychologiczne: 

• tworzenie warunków sprzyjających budowaniu dobrych relacji interpersonalnych, np. między zawodnikiem a drużyną, trenerami, lekarzami itp. 
• zapewnienie specjalnych form odpoczynku i relaksu, które eliminują obciążenie psychiczne graczy 
• wzmocnienie odporności psychicznej przy odpowiedniej współpracy z trenerem i psychologiem⁵. 

3. Środki medyczne i biologiczne: 

• dostosowanie planów żywieniowych do aktualnych potrzeb sportowca 
• zapewnienie właściwej opieki zdrowotnej 
• stosowanie zabiegów medycyny fizykalnej i terapii uzdrowiskowych⁵ 

CELE WELLNESS

Umiejętnie zastosowana odnowa biologiczna może zwiększyć efektywność każdego etapu treningowego. Pod tym względem jej zadania można podzielić zasadni­czo na cztery elementy: 

• Planowanie regeneracji powysiłkowej na etapie two­rzenia planu treningowego, które ma na celu skutecz­niejsze niwelowanie zaburzeń funkcjonalnych^1,5.
• Optymalizacja powrotu do zdrowia: wybór odpowied­nich terapii, które przyspieszają regenerację organizmu sportowca, aby przywrócić go do aktualnych potrzeb. 
• Profilaktyka: właściwa metodyka treningu i aktywno­ści fizycznej oraz niwelowanie skutków wysiłku, m.in. wytwarzanie mechanizmów obronnych i adaptacyjnych. 
• Zakończenie procesów gojenia doznanych urazów, które często prowadzą do długiej absencji w aktyw­ności sportowej. Do najczęstszych należą stłu­czenia, otarcia naskórka oraz uszkodzenia aparatu torebkowo-więzadłowego^1,5.

Odnowa biologiczna, ze względu na szerokie możli­wości zastosowania, jest wykorzystywana i powinna być wykorzystywana w każdej fazie treningowej i dobierana w zależności od rodzaju aktywności fizycznej. Do najczę­ściej stosowanych zabiegów odnowy biologicznej należą: naświetlania podczerwienią, hydroterapia, krioterapia, terapia ciepłem, elektroterapia, magnetoterapia, terapia ultradźwiękami, masaże i balneoterapia.

HYDROTERAPIA

Jest to prawdopodobnie najczęściej stosowany rodzaj fizykoterapii stosowany w procesie regeneracji powysił­kowej. Zabiegi oparte na wodzie to w istocie mechaniczna stymulacja ciała poprzez różne poziomy ciśnienia i sze­roki zakres temperatur, a także korzystny wpływ oporu wody i pływalności. Najważniejszymi efektami hydro­terapii są miejscowe i ogólnoustrojowe reakcje organi­zmu na ogrzewanie, chłodzenie, miejscową stymulację mechaniczną (np. prysznice, hydromasaż) oraz reakcja na zanurzenie w wodzie ze względu na działanie odciąża­jące i oporowe wody. Ogólnie rzecz biorąc, cele różnych metod hydroterapii można podsumować jako dążenie do zmniejszenia przewlekłego bólu i stanu zapalnego, zabu­rzeń napięcia mięśniowego, a także poprawy koordynacji i mobilności ^6-10.

KRIOTERAPIA

Korzystne działanie krioterapii ogólnoustrojowej wynika z reakcji organizmu poddanego działaniu bardzo niskich temperatur od –100°C do nawet –160°C przez około 2-3 minuty. Zabiegi ogólnoustrojowe odbywają się w specjalnie zaprojektowanych pomieszczeniach, np. kriokomorach, w których pomieszczenie chłodzone jest ciekłym azo­tem. Z kolei w zabiegach miejscowych wykorzystuje się np. lód, zimną wodę, zamrożone żele, kompresy lub stru­mień powietrza ze skroplonym CO2. Celem jest wywoła­nie stresu fizjologicznego, w którym najpierw kurczą się obwodowe naczynia krwionośne i mięśnie, a przepływ krwi i metabolizm ulegają spowolnieniu, a następnie orga­nizm w reakcji obronnej gwałtownie rozszerza naczynia zwiększając przepływ krwi. W rezultacie zwiększa się ilość składników odżywczych, tlenu i mediatorów przeciwza­palnych dostarczanych do komórek. Reakcje te sprawiają, że krioterapia jest doskonałym rozwiązaniem łagodzącym ból, obrzęki i stany zapalne, stymulującym regenerację uszkodzonych tkanek, rozluźniającym mięśnie i zwiększa­jącym zakres ruchu. Pozytywnie wpływa na metabolizm oraz stymuluje układ nerwowy i odpornościowy. Często wyraźnie poprawia również samopoczucie osób aktyw­nych, które przeszły operację chirurgiczną^{6, 7, 9-14}. 

Wskazaniami do krioterapii są np: 

• choroby reumatologiczne i zwyrodnieniowe,
• stany pourazowe,
• zmiany wynikające z przeciążenia układu mięśniowo­-szkieletowego,
• w odnowie biologicznej, np. w przypadku sportow­ców, u osób zmęczonych fizycznie i psychicznie oraz w zespołach bólu mięśniowo-powięziowego^6,7,9,15.

TERAPIE OPARTE NA CIEPLE

Źródłem ciepła w odnowie biologicznej może być ciepła woda lub ogrzane suche lub wilgotne powietrze. Zabiegi terapeutyczne mogą być stosowane miejscowo lub ogól­noustrojowo. Podstawową reakcją organizmu na ciepło jest reakcja naczyń krwionośnych. W wyniku działania ciepła, naczynia krwionośne skóry i te, które dostarczają krew do nerek, śledziony i mózgu rozszerzają się, a zgod­nie z prawem Dastre-Morata, duże naczynia klatki pier­siowej i brzucha reagują antagonistycznie i zwężają się. Odwrotny wzorzec występuje podczas stosowania terapii zimnem. Zwężenie naczyń wewnątrz ciała prowadzi do zmniejszenia krążenia krwi i zmniejszenia dopływu tlenu do głębszych tkanek, co wywołuje pożądaną adaptację – zwiększa się liczba czerwonych krwinek, poprawia się ogólna gospodarka tlenowa i zwiększa się liczba naczyń włosowatych w narządach wewnętrznych i mięśniach. Podczas zabiegów ogólnoustrojowych (np. łaźnia, sauna) dochodzi do przegrzania organizmu, co pociąga za sobą szereg skutków: obfite pocenie się wpływa na gospodarkę wodną i mineralną organizmu, zwiększa się metabolizm (wzrost temperatury ciała o 1°C = wzrost metabolizmu o ok. 3,6%, co np. w przypadku sauny oznacza wzrost o 11%), przyspiesza bicie serca i tempo oddychania. W kontekście sportu, jednym z najbardziej korzystnych efektów prze­grzania jest zmniejszenie napięcia mięśniowego. Udo­wodniono również, że np. podczas zabiegów w saunie i do kilkunastu godzin po zabiegu przysadka mózgowa i nadnercza wydzielają hormony.

Nadnercza zwiększają produkcję kortyzolu, który m.in. zwiększa wydolność wysiłkową^{6-8, 10, 12}. W zabiegach miejscowych, w celu uzy­skania odczynu, stosuje się m.in. poduszki elektryczne, termofory lub lampy grzewcze (np. sollux). Naczynia krwionośne i limfatyczne rozszerzają się pod wpływem ciepła. Taki zwiększony przepływ krwi ma korzystny wpływ np. w leczeniu stanów zapalnych. Ciepło łagodzi ból i zmniejsza napięcie mięśni szkieletowych i gład­kich. Terapie z wykorzystaniem lamp sollux stosuje się w przewlekłych i podostrych stanach zapalnych stawów i tkanek okołostawowych, patologiach pourazowych układu mięśniowo-szkieletowego, bólach mięśniowych oraz w schorzeniach ścięgien, więzadeł i mięśni spowo­dowanych przeciążeniami biomechanicznymi. Zaleca się również stosowanie promieniowania podczerwonego do ogrzania skóry i wszelkich zimnych obszarów ciała pacjenta przed masażem, kinezyterapią i stymulacją elektryczną^7,8.

Ultradźwięki (terapia dźwiękiem znana również jako sonoterapia, fonoterapia, terapia ultradźwiękowa, ultrafonoterapia) 

Ultradźwięki to fale akustyczne niesłyszalne dla ludzkiego ucha, czyli powyżej 20 kHz, a w terapiach wykorzystuje się zakres ok. 800-2400 kHz. Terapia ultradźwiękami jest jedną z najbardziej rozpowszech­nionych terapii na całym świecie, podobnie jak w Polsce. Co ciekawe, jest to również jedna z najlepiej przeba­danych metod fizykoterapii, zarówno pod względem fizycznego zjawiska ultradźwięków, jak i jego efektów i skuteczności. W odróżnieniu od dotychczas opisa­nych metod fizykoterapii, ekspozycja na dźwięki reali­zowana jest przede wszystkim za pomocą zabiegów miejscowych (pierwotnych), które pośrednio oddziałują na inne części lub cały układ i w takim przypadku ich efekt określany jest jako wtórny. Lokalne działanie na tkanki jest złożonym procesem, na który składają się trzy główne aspekty:

• Efekt fizykochemiczny: zmiany fizykochemiczne wywołane przez ultradźwięki zależą głównie od intensywności fali, a następnie od innych parame­trów, takich jak czas trwania procedury lub rodzaj tkanki. Znaczące efekty obejmują przyspieszenie rozpadu białek, transformację z żelu do zolu i zwięk­szoną przewodność elektryczną. Większość reakcji chemicznych, które wynikają z leczenia dźwiękiem, to utlenianie.
• Działanie mechaniczne: Gdy fala akustyczna rozcho­dzi się, powoduje drgania cząsteczek ośrodka (np. powietrza, wody), dlatego fala akustyczna jest również falą mechaniczną, dlatego sposób oddziaływania fal dźwiękowych na gazy, ciecze i ciała stałe jest mecha­niczny, fizyczny. W tym kontekście wpływ ultradźwię­ków na tkanki jest określany jako mikromasaż, a jego wpływ na komórki to np. zmiana objętości komórek o 0,2%, co jest znaczącą zmianą. 
  Podsumowując dwa powyższe punkty, atermiczny efekt ultradźwięków stymuluje przepływ płynów wewnątrz – i zewnątrzkomórkowych w wyniku zmiany ciśnienia i zwiększonej przepuszczalności błon komór­kowych. W rezultacie występuje efekt przeciwzapalny, a procesy naprawcze ulegają przyspieszeniu. 
• Działanie termiczne: Jednym z efektów działania mechanicznego jest generowanie energii cieplnej, która zależy od parametrów użytych ultradźwięków, czasu ekspozycji i poziomu absorpcji fali przez daną tkankę. Efekt termiczny jest najsilniejszy w obszarze granicz­nym niejednorodnych struktur tkankowych, np. tkanki kostnej i mięśniowej. W dalszej kolejności najbardziej podatna na efekt przegrzania jest tkanka nerwowa, nieco mniej mięśnie, a najmniej tkanka tłuszczowa. W praktyce oznacza to, że terapia jest odpowiednia dla tkanek o dużej zawartości kolagenu, takich jak ścięgna, więzadła, torebki stawowe – ogrzewanie zwiększa ich elastyczność bez zmniejszania wytrzymałości^{7,11,12,16,17}.

TERAPIA FALĄ UDERZENIOWĄ 

Jedną z odmian terapii ultradźwiękowej jest tzw. terapia falami uderzeniowymi. Jest to stosunkowo nowa metoda, którą po raz pierwszy zastosowano w leczeniu kamicy ner­kowej, gdzie stwierdzono, że oprócz kruszenia kamieni, efektem ubocznym jest łagodzenie dolegliwości zwią­zanych z układem mięśniowo-szkieletowym. Metoda jest bardzo skuteczna, niekiedy odracza, a nawet zapo­biega operacjom po urazach czy zwyrodnieniach narządu ruchu^11,18,19. Ze względu na bardzo szybkie i wymierne efekty, metoda ta zajmuje szczególne miejsce w sporcie i wykorzystywana jest przede wszystkim w leczeniu bólu i stanów zapalnych, a jednym z pierwszych jej zastosowań w odnowie biologicznej podczas dużych imprez spor­towych były Igrzyska Olimpijskie w Atlancie w 1996 roku oraz podczas Mistrzostw Świata w piłce nożnej we Fran­cji dwa lata później. Zabieg polega na serii gwałtownych wzrostów ciśnienia: od 1500 do 3000 uderzeń fali do 21 razy na sekundę. Ośrodkiem rozchodzenia się takich fal jest najczęściej woda, a dla ułatwienia transmisji w głąb tkanek stosuje się np. tzw. żele ultradźwiękowe. Jest to metoda bardzo precyzyjna, gdyż aplikowana jest na wybrany obszar i oddziałuje tylko lub głównie na tkanki patologiczne. Oddziaływanie fali jest osiągane nawet do 12 centymetrów w głąb tkanki. Najczęstszymi schorze­niami leczonymi za pomocą fali uderzeniowej są uszko­dzenia ścięgien i torebek stawowych, przyczep ścięgien, ból rzepki, pourazowe zespoły bólowe, bóle mięśniowe, urazy ścięgna Achillesa, urazy barku i nadgarstka, zapale­nie ścięgna rzepki i wiele innych^{11, 16, 18-20}. 

TERAPIA MAGNETYCZNA 

Czynnikiem leczniczym w magnetoterapii jest zmienne pole magnetyczne, dla którego dobiera się określoną częstotliwość i indukcję magnetyczną, czyli natężenie pola. Jednym z jej zastosowań jest leczenie urazów mięśni i ścięgien oraz powysiłkowego zmęczenia mięśni, ponie­waż pole magnetyczne przenika przez wszystkie struk­tury ciała, poprawia dotlenienie i ukrwienie. Ponadto efekt osteogenny przyspiesza proces gojenia złamanych kości. Magnetoterapia jest nietermiczną metodą fizykoterapii, a dzięki temu, że pole magnetyczne jest w stanie prze­niknąć przez większość substancji, jest skuteczna rów­nież wtedy, gdy pacjent nosi gips. Kształt generowanych impulsów pola magnetycznego jest różny dla różnych zastosowań metody, np. impulsy trójkątne stosowane są do regeneracji chrząstki stawowej, ścięgien i więzadeł, a impulsy sinusoidalne do nerwów i mięśni. Częstotliwość (od 1 do ok. 80 Hz) i siła (od 0,5 do 10 mT) pola magne­tycznego są ustawiane w zależności od stanu, a niższe wartości są stosowane w stanach ostrych, a najwyższe w stanach przewlekłych^21,22. 

TERAPIA STYMULACJĄ MAGNETYCZNĄ 

Jest to forma terapii podobna do magnetoterapii, ale bardziej nowoczesna i oparta na opatentowanych roz­wiązaniach. Terapia stymulacją magnetyczną, w odróż­nieniu od magnetoterapii, wykorzystuje znacznie niższą indukcję (siłę) oraz wyższą częstotliwość pola, która sięga nawet 3000 Hz (w porównaniu do maksymalnie 100 Hz w magnetoterapii). Drugą istotną różnicą jest kształt sygnału pola magnetycznego, który w przypadku sty­mulacji magnetycznej określany jest jako piłokształtny, podczas gdy w magnetoterapii przyjmuje różne kształty geometryczne^7,8,21,22. Stymulacja magnetyczna rozluźnia mięśnie gładkie w ścianach naczyń krwionośnych, działa przeciwbólowo, przyspiesza procesy regeneracyjne, goje­nie ran, stymuluje kościotworzenie, zwiększa mineraliza­cję kości hamując jednocześnie procesy demineralizacji oraz działa przeciwzapalnie stymulując produkcję pro­staglandyny E i c-AMP. Jest to coraz popularniejsza forma odnowy biologicznej, która może być stosowana nawet w warunkach domowych dzięki coraz popularniejszym  urządzeniom magnetycznym (Viofor JPS System – jedno z certyfikowanych urządzeń – CE – w terapii stymula­cją magnetyczną), gdyż wykazują one wysokie wskaź­niki bezpieczeństwa stosowania^21-24. Terapia systemem Viofor JPS polega na oddziaływaniu na organizm wolno zmieniającym się polem magnetycznym, co prowadzi do zmian w organizmie wspomagających procesy odnowy biologicznej. W konsekwencji w organizmie uruchamiane są mechanizmy, które wyraźnie ułatwiają przywrócenie homeostazy. Terapia ta wykorzystuje impulsowe pole magnetyczne o bardzo niskich częstotliwościach. System Viofor, dzięki odpowiednim wymiarom, może być stoso­wany w każdych warunkach: w domu, w podróży, przed i po uprawianiu sportu. Leczenie stymulacją magnetyczną można przeprowadzić na każdym etapie cyklu treningo­wego, nawet podczas przerw, a najlepsze efekty osiąga się stosując stymulację magnetyczną po treningu (np. zmniejsza się dług tlenowy, poprawia się saturacja krwi, zmniejsza się napięcie mięśniowe). 

Zaleca się stosowanie systemu Viofor w następujących przypadkach: 
 

• ból, 
• obrzęk, 
• urazy tkanek miękkich, 
• urazy stawów i tkanek twardych, 
• stany zapalne, – nerwice, zaburzenia nastroju, 
• profilaktyczne działanie uspokajające, mające na celu przeciwdziałanie stresowi życia codziennego, 
• stres, zwłaszcza po długotrwałym napięciu psychicz­nym (które jest częścią rywalizacji sportowej), 
• zaburzenia koncentracji uwagi 
• poprawia dotlenienie organizmu – lepsze wykorzystanie tlenu^21-24.

ELEKTROTERAPIA 

Celem elektroterapii jest zmniejszenie bólu i poprawa ukrwienia stymulowanych tkanek. Przyspiesza resorpcję obrzęków i wysięków śródstawowych¹². Zabiegi te wykony­wane są przy użyciu prądu stałego lub zmiennego o róż­nej częstotliwości. Zabiegi oparte na wykorzystaniu prądu stałego to galwanizacja i jonitermia. W galwanizacji, w zależności od różnego ułożenia elektrod, można uzy­skać różne efekty terapeutyczne powodujące rozluźnienie mięśni (elektroda anodowa) lub ich pobudzenie (elektroda katodowa)^7,11,12,17. Przepływowi prądu stałego przez tkanki towarzyszą zjawiska elektrochemiczne, elektrokinetyczne i elektrotermiczne, które zwiększają ukrwienie ciała sty­mulowanego prądem oraz próg pobudliwości nerwów i zmniejszają ich przewodnictwo. Prąd galwaniczny zwięk­sza wchłanianie krwiaków, wysięków i obrzęków na skutek zwiększonej przepuszczalności naczyń krwionośnych, co jest wynikiem wydzielania histaminy. Poprawia krążenie krwi poprzez korzystny wpływ odżywczy na tkanki, działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo (mechanizm „bramki kontrolnej”), a także przyspiesza procesy regeneracyjne, co pozwala na szybsze gojenie się ran¹². Galwanizację sto­suje się m.in. w zespołach bólowych związanych z zapale­niem nerwów, porażeniach wiotkich, zaburzeniach zrostu kostnego, stanach pourazowych, przeciążeniach mięśni oraz zaburzeniach w funkcjonowaniu krążenia obwodo­wego⁷. Inną terapią wykorzystującą prąd stały jest jono­foreza, w której leki dysocjujące na jony wprowadzane są bezpośrednio do tkanek. Charakterystyczne dla tego zabiegu jest to, że czynnikiem leczniczym są jony wpro­wadzane do organizmu, a nie sam prąd. Dlatego tak ważny jest dobór odpowiedniego leku w danej jednostce choro­bowej^6,7,12,25. Głównymi celami do osiągnięcia w zabiegach jonoforezy są: działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, poprawa przepływu krwi, stymulacja resorpcji płynów, zmiana struktury tkanek, zapobieganie powstawaniu zro­stów i przykurczów oraz stymulacja regeneracji tkanek²⁶. Kolejną grupą są zabiegi wykorzystujące prądy zmienne. 

Prądy diadynamiczne powstają w wyniku prostowa­nia sinusoidalnego prądu przemiennego o częstotliwo­ści 50 Hz. Czas trwania impulsu wynosi 10 ms i jest równy czasowi przerwy^7,11. Prądy diadynamiczne wykorzystują impulsy sinusoidalne nałożone na prąd stały, w różnych kombinacjach, w zależności od wymaganego działania, dzięki czemu mają właściwości przeciwbólowe i naczy­nioruchowe, a także zwiększają pobudliwość układu nerwowo-mięśniowego. Korzystne efekty prądów dia­dynamicznych wykorzystuje się w takich przypadkach jak stany zapalne zmęczeniowe, naderwania ścięgien i mię­śni, w stłuczeniach, złamaniach blizny i nieskomplikowa­nych skręceniach. Natomiast w połączeniu z masażem, balneoterapią i kinezyterapią stosuje się je w stanach po skręceniach i podwichnięciach, w zanikach mięśniowych i zesztywnieniach wynikających z nieaktywności stawu, np. po długim unieruchomieniu w opatrunku gipsowym^5,7,12,20. Prąd Träberta, zwany również masażem bodźcowym, jest prądem jednobiegunowym, impulsowym, prostokątnym, o niskiej częstotliwości (143 Hz). Czas trwania impulsu wynosi 2 ms, a czas przerwy 5 ms. Prądy te zmniejszają aktywność współczulnego układu nerwowego, co powo­duje rozluźnienie mięśni. Ich stosowanie zalecane jest m.in. w zespołach bólowych, wzmożonym napięciu mię­śniowym, zanikach mięśniowych, w stanach pourazowych, w zespole Sudecka i hiperalgezji^27-29. Prądy interferen­cyjne są prądami średniej częstotliwości (1000-10 000 Hz), a ich zaletą jest to, że oddziałują na wnętrze leczonych tkanek, a nie na tkanki znajdujące się bezpośrednio pod elektrodami. Prądy te są często stosowane w przypadku osób aktywnie uprawiających sport, najczęściej stosuje się częstotliwości 90-100 Hz ze względu na ich właści­wości przeciwbólowe i odciążające współczulny układ nerwowy. Prądy te powstają w wyniku nałożenia na siebie dwóch prądów sinusoidalnych^27,29. 

MASAŻ 

Najpopularniejszym fizjoterapeutycznym zabiegiem regeneracyjnym wśród sportowców jest klasyczny masaż suchy. W masażu wykorzystuje się wszystkie znane tech­niki, takie jak głaskanie, ugniatanie czy rozcieranie5. Celem masażu sportowego jest jak najszybsze przygotowanie do ekstremalnego wysiłku fizycznego, osiągnięcie maksy­malnych rezultatów oraz usunięcie znacznego zmęczenia organizmu po wysiłku. Masaż ma bardzo silny wpływ na układ nerwowy, zwłaszcza na jego część nerwowo-mię­śniową, poprawia trofizm tkanek, wpływa na układ krą­żenia, relaksuje ciało i umysł, poprawia jakość snu, usuwa bóle mięśni i stawów oraz przyspiesza wydalanie produk­tów przemiany materii (odpadów ciała). W sporcie wyczy­nowym stosuje się różne rodzaje masażu, takie jak masaż treningowy, masaż stosowany przed zawodami, masaż przedtreningowy, masaż potreningowy i masaż wspo­magający.

Klasyczny masaż sportowy pełni więc funkcje rozgrzewające, regenerujące i lecznicze. W odnowie biolo­gicznej wykorzystuje się również masaż wodny (podwodny i wirowy), masaż izometryczny oraz masaż uciskowy^5,8.

Masaż podwodny powinien być stosowany bezpośred­nio po udziale w zawodach sportowych lub ciężkim tre­ningu w wodzie o temperaturze 32-33˚ C, a czas zabiegu powinien wynosić 10 minut.

Masaż wirowy – jest to masaż wibracyjny, wykorzystuje bodźce mechaniczne i termiczne w środowisku wodnym, które prowadzą do rozluźnienia mięśni, zmniejszenia bólu i poprawy krążenia krwi.

Masaż uciskowy wykonywany jest przy użyciu specjalistycznych urządzeń, takich jak specjalne nogawki, pasy i mankiety. Umieszcza się w nich kończyny, na które naprzemiennie oddziałuje podwyższone i obniżone ciśnienie atmosfe­ryczne. Największymi zaletami tej metody jest bardzo dobre pobudzenie krążenia krwi i zwiększenie siły mięśni, a także fakt, że z mięśni usuwane są produkty przemiany materii. Pobudzone krążenie krwi daje pożądane uczucie lekkości w kończynach poddawanych masażowi, co szcze­gólnie doceniają biegacze. Zabiegi masażu uciskowego są świetnym uzupełnieniem rozgrzewki lub zakończenia treningu. Ze względu na wysoką skuteczność w poprawie siły i zwiększaniu masy mięśniowej masaż uciskowy jest ważnym uzupełnieniem treningu^{5, 7-9} 

INDIBA® ACTIVE W MEDYCYNIE SPORTOWEJ 

Jest to jedna z najnowocześniejszych metod stosowa­nych obecnie w fizykoterapii. Została opracowana przez hiszpańskich specjalistów, a jej skuteczność w sporcie, rehabilitacji i medycynie estetycznej została dokładnie udokumentowana. Rdzeniem metody jest opatentowane urządzenie, które składa się z dwóch specjalnych elektrod dostarczających prąd termiczny i nietermiczny do tkanek i komórek podczas krótkich, maksymalnie 15-minutowych sesji. Metoda ta wykorzystuje prąd o wysokiej częstotli­wości 448 kHz, który wywołuje szereg zmian w tkankach (zmienia przepuszczalność błony komórkowej, zwięk­sza metabolizm i zapotrzebowanie na tlen). Dużą zaletą tej terapii jest fakt, że w połączeniu z terapią manualną może oddziaływać na tkanki miękkie, chrzęstne i kostne. Głównymi celami terapii jest szybsza odbudowa tkanek, obniżenie progu bólowego i zmniejszenie stanu zapal­nego. Metoda Indiba® Activ wywołuje reakcje w organi­zmie na poziomie komórkowym i zmusza go do tworzenia nowych, zdrowych komórek, dzięki czemu regeneracja tkanek następuje szybciej. Skutkuje to zmniejszeniem dolegliwości bólowych, znacząco redukuje stan zapalny, a tym samym skraca czas leczenia. Stymulowane są nawet tkanki dotknięte przewlekłym stanem zapalnym (przy­czyna wielu przewlekłych schorzeń).

Oddziaływanie na trzy rodzaje tkanek, o których mowa powyżej, odbywa się poprzez zastosowanie dwóch układów w dwóch oddziel­nych elektrodach, co jest podstawą działania urządzenia: 
 

• elektroda rezystancyjna – oddziałuje na tkankę kostną, ścięgna i więzadła 
• elektroda kondensacyjna – oddziałuje na tkanki mięk­kie, głównie mięśnie i tkankę łączną 

W świetle powyższych korzyści, metoda Indiba®Activ jest z powodzeniem stosowana w sporcie ze względu na: 
   

• zmniejszenie bólu 
• zmniejszona podatność na urazy 
• szybsza regeneracja po wysiłku 
• lepsze przygotowanie fizyczne³⁰. 

Metoda ta jest stosowana przez najlepsze europejskie kluby piłkarskie, takie jak FC Barcelona, Liverpool FC, a także współpracuje z prestiżowymi ośrodkami medycz­nymi, takimi jak: Szpital Ramón y Cajal w Madrycie, Szpi­tale CIMA i QUIRON w Barcelonie, Szpitale Santa Cruz i Sant Pau w Barcelonie, Klinika Uniwersytecka w Walen­cji, CONI Medicine, Research and Sport Institute w Rzymie oraz Instytut Gaetano Pini w Mediolanie. 

BALNEOTERAPIA 

Balneologia to dziedzina medycyny wykorzystująca naturalne surowce lecznicze, takie jak wody mineralne, gazy lecznicze, peloidy oraz sprzyjające warunki klima­tyczne. Obecnie zauważalne jest coraz częstsze stoso­wanie balneoterapii w medycynie sportowej i odnowie biologicznej, szczególnie w profilaktyce i leczeniu kontuzji sportowców różnych dyscyplin. Leczenie uzdro­wiskowe zwiększa intensywność mechanizmów adapta­cyjnych, uruchamia rezerwy czynnościowe organizmu, ich działanie skierowane jest na cały ustrój, a efekty terapeutyczne po zastosowaniu utrzymują się dłużej i są trwalsze. Zabiegi balneoterapeutyczne opierają się na właściwościach: surowców leczniczych, warunków atmosferycznych, optymalnych warunków bytowych i relaksacyjnych oraz sprzętu fizykoterapeutycznego, który jest ważnym uzupełnieniem procesów rekonwa­lescencji sportowców^31-33. W krajach, w których kultura sportowa jest znacznie rozwinięta i zdobywana jest duża liczba medali podczas zawodów sportowych (Mistrzo­stwa Świata, Igrzyska Olimpijskie), takich jak np. USA czy Niemcy, istnieje wiele ośrodków rehabilitacyjnych dla sportowców, które powstały wiele lat temu. Podobnie jest obecnie w Polsce, gdzie powstają obiekty dedyko­wane sportowcom z szeroką gamą zabiegów balneo­logicznych odnowy biologicznej, które zyskują uznanie i popularność. 

WNIOSKI 

Popularność sportu niezaprzeczalnie rośnie i wyraża się w coraz bardziej dostępnej infrastrukturze, licznych blo­gach i kanałach social media poświęconych treningowi, czy nawet coraz gęstszej sieci siłowni, klubów i masowych imprez sportowych. Wraz z rosnącą liczbą osób trenują­cych w naturalny sposób wzrasta zapotrzebowanie na skuteczną odnowę biologiczną, stąd też niniejszy artykuł stanowi przegląd najważniejszych terapii w kontekście regeneracji organizmu po wysiłku fizycznym. Organi­zmy osób aktywnie uprawiających sport doświadczają różnego poziomu przeciążeń, zmęczenia, przetreno­wania, niekiedy kontuzji, a specyfika takich stanów jest różna w każdej dyscyplinie sportowej. Ponadto metody odnowy biologicznej stosowane są jako profilaktyka i spo­sób na zwiększenie możliwości organizmu – to coś wię­cej niż regeneracja potreningowa, odpoczynek i relaks. Wszystko to sprawia, że konieczna jest znajomość sze­rokiego wachlarza zabiegów terapeutycznych oraz, co równie ważne, dogłębna wiedza na temat poszczegól­nych terapii, ponieważ każdy zabieg może być stosowany z różną intensywnością i czasem ekspozycji. Ponadto, jed­nym z czynników determinujących dobór odpowiedniego w danym momencie zabiegu będzie potrzeba regeneracji psychicznej sportowca. Co istotne, różnorodność dostęp­nych metod pozwala uniknąć popadania w rutynę w pro­wadzeniu odnowy biologicznej. 

Z pewnością potrzebne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć procesy zachodzące w ciele poddawanym fizykoterapii, poprawić skuteczność istniejących metod i poszukiwać nowych terapii. 

Artykuł źródłowy: https://wiadlek.pl/wp-content/ uploads/archive/2021/WLek202102133.pdf 
© Aluna Publishing 
Wiadomości Lekarskie, VOLUME LXXIV, ISSUE 2, FEBRUARY 2021