Badanie gibkości kończyn dolnych w warunkach roboczych

Gibkość jako narzędzie

Po raz pierwszy zwrócono uwagę na gibkość jako narzędzie sprawności na początku XX wieku. Słaba gibkość prowadzi do otyłości, obniżenia sprawności układów krążenia i oddechowego oraz całego szeregu problemów mięśniowo-szkieletowych w późniejszym życiu. Otyłość pojawiająca się już w dzieciństwie zwiastuje większe obciążenie dla zdrowia w życiu dorosłym. Obecnie łatwo dostępnych jest wiele badań oceniających gibkość dolnej części pleców. Badania te mogą być wykonywane laboratoryjnie lub jako prosty test w warunkach roboczych. Z roboczych badań gibkości często korzystają fizjoterapeuci, ponieważ charakteryzują się one łatwą procedurą.

Gibkość to zdolność właściwego poruszania stawami w pełnym zakresie ich ruchu. Uważana jest ona za ważny czynnik oceny sprawności fizycznej, ponieważ bez pełnej sprawności fizycznej nie można osiągnąć idealnego zdrowia. Gibkość jest bardzo ważna już we wczesnym dzieciństwie. Odpowiednia gibkość pozwala dzieciom na uczestniczenie w czynnościach życia codziennego bez powodowanych bólem ograniczeń ze strony mięśni i stawów¹ . Niedostateczna sprawność fizyczna może prowadzić do otyłości dziecięcej, która obecnie zaczyna być problemem globalnym. U otyłych dzieci znacznie wyższe jest ryzyko pojawienia się szerokiego spektrum problemów zdrowotnych – od prostych trudności z poruszaniem się i kłopotów mięśniowo-szkieletowych po problemy z kośćmi i stawami, wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie, aż po powikłania kardiologiczne² .

Ponadto brak gibkości mięśni kulszowo-goleniowych wiąże się z bólem w dole pleców, zaburzeniami postawy, zaburzeniami chodu oraz zwiększa ryzyko urazów mięśniowo-szkieletowych. Napięte mięśnie kulszowo-goleniowe mogą prowadzić do zmniejszenia prędkości chodu oraz długości kroku, co z kolei może doprowadzić do niewłaściwej równowagi dynamicznej. Ze względu na tę szczególną rolę gibkości mięśni kulszowo-goleniowych jej pomiar ujęty jest w obecnie obowiązującym programie badania sprawności³.

Tabela 1. Podsumowanie różnych sposobów roboczego badania gibkości.

Gibkość można zmierzyć w laboratorium lub za pomocą prostego badania roboczego. Przeprowadzanie testów laboratoryjnych jest niezbyt realne i obarczone trudnościami ze względów praktycznych, gdyż testy takie wymagają wielu urządzeń, np. fleksometru, inklinometru, USG z systemem 3D do analizy kinematycznej⁴ . Natomiast badania robocze stanowią najpowszechniejszą metodę oceny gibkości mięśni kulszowo-goleniowych oraz gibkości dołu pleców, ponieważ pozwalają na bardzo szybką ocenę, a do ich przeprowadzenia nie jest wymagany żaden sprzęt laboratoryjny⁴.

Badanie sprawności fizycznej poprzez ocenę gibkości stanowi rutynowy komponent programu szkolnego, powszechnie przeprowadzany podczas zajęć wychowania fizycznego¹ .

Wcześniej jako badania robocze oceniające stan zdrowia związany ze sprawnością fizyczną – poza szeregiem testów dosiężnego skłonu tułowia w siadzie (SAR) – przeprowadzano takie badania jak test unoszenia prostej nogi (SLR) lub test biernego unoszenia prostej nogi MacRae-Wrighta. W porównaniu do testu dosiężnego skłonu tułowia w siadzie charakteryzują się one jednak małą wiarygodnoścą i skomplikowanymi manewrami, dlatego w niniejszym badaniu skupiliśmy się głównie na teście dosiężnego skłonu tułowia w siadzie.

Dlatego też w niniejszym artykule mowa jest o następujących badaniach:

1. test dosiężnego skłonu w siedzeniu na krześle (ChSRT),
2. klasyczny test dosiężnego skłonu tułowia w siadzie (CSRT),
3. test dosiężnego skłonu tułowia w siadzie rozkrocznym (VSRT),
4. oszczędzający plecy test dosiężnego skłonu tułowia w siadzie (BSSRT), 5. zmodyfikowany (oszczędzający plecy) test dosiężnego skłonu tułowia w siadzie (MBSSRT).

Najczęściej używanymi metodami badań roboczych mierzących gibkość mięśni kulszowo-goleniowych są testy MBSSRT oraz BSSRT¹ .

Sposób przeprowadzania testów gibkości

1. ChSRT Osoba badana siedzi na skraju wysokiego krzesła, badana noga jest wyprostowana, ale stopa zgięta w stawie skokowym (pod kątem 90 stopni). Badany wykonuje maksymalny skłon w przód z zamiarem dotknięcia palców u stopy dłońmi złożonymi jedna na drugą. Osiągniętą odległość mierzy się metrową miarką jako pomiar gibkości (równolegle do wyprostowanej nogi).
2. CSRT Badany siedzi na specjalnie zbudowanym pudle, z nogami rozstawionymi na szerokość bioder i zgiętymi w kolanach. Sięga w przód, powoli przesuwając dłonie wzdłuż taśmy mierniczej umocowanej do pudła – najdalej, jak potrafi.
3. BSSRT Badany wykonuje siad jednonożny i skłon w przód na drewnianej ławce z przymocowaną do niej metrową miarką. Wynik gibkości odczytuje się, gdy badany jest pochylony do przodu, z drugą nogą opartą na podłodze.
4. VSRT Badany siedzi na podłodze w siadzie rozwartym (nogi ułożone są w literę V), z taśmą mierniczą pomiędzy nogami. Pomiaru gibkości dokonuje się w momencie, gdy badany przesuwa po podłodze dłonie złożone jedna na drugą.
5. MBSSRT Badany sięga w przód na drewnianej ławce z przymocowaną do niej metrową miarą, a niebadaną nogę opiera na podłodze w pozycji 90–90. Maksymalną osiągniętą odległość zapisuje się jako wynik gibkości.

Wnioski

Bez wątpienia, jak udowadniają dane, jasne jest obecnie, że gibkość stanowi bardzo ważny komponent sprawności, a MBSSRT jest najdogodniejszym sposobem badania oceniającego gibkość mięśni kulszowo-goleniowych i dołu pleców u dzieci oraz osób dorosłych.

W celu zapobiegania otyłości i związanym z nią zagrożeniom zdrowotnym już w okresie dzieciństwa konieczne jest utrzymywanie odpowiedniej sprawności fizycznej, co jest niemożliwe bez dbania o gibkość. Dlatego należy zapobiegać utracie gibkości i wdrażać odpowiednie postępowanie fizjoterapeutyczne, gdy niezbędna jest jej poprawa.