Magnetoterapia

Wprowadzenie 

Chociaż lecznicze właściwości przy­pisywano magnesom już w starożyt­nej medycynie ludowej, to uznanie przez medycynę terapii polem magnetycznym i rozwój magnetote­rapii jako metody fizykoterapii datuje się od początku lat osiemdziesią­tych minionego wieku. Przez 50 lat rozwoju magnetoterapii wykazano wielorakie pozytywne rezultaty zdrowotne zabiegów polem magne­tycznym. Szczególnie obiecujące efekty terapeutyczne osiąga się w leczeniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego nie reagujących na inne metody lecze­nia. Pole magnetyczne i elektroma­gnetyczne wywierają głęboki wpływ na szereg procesów biologicznych. 

Mechanizmy działania pola magnetycznego na organizm ludzki 

Zjawiska biochemiczne i biofizyczne zachodzące w żywym organizmie pod wpływem pola magnetycznego są ciągle przedmiotem badań. Na ogół przyjmuje się, że pod wpływem pola magnetycznego jony znajdu­jące się w komórkach ciała ulegają przemieszczeniom powodując hiperpolaryzację błony komórkowej i tym samym wzmagają przemianę materii. Poprawione ukrwienie w komórce poprzez działanie pola magnetycznego wywołuje podnie­sienie ciśnienia parcjalnego tlenu. W porównaniu z elektroterapią prądami, które penetrują na nie­wielką głębokość, magnetoterapia działa na głębokie tkanki, gdyż pole magnetyczne przenika przez całe ciało. Zabiegi można wykonywać przez ubranie, również gips i ban­daże nie stanowią przeszkody. Opis mechanizmów działania magne­toterapii można uporządkować w następujących kilku punktach wiążących te mechanizmy z okre­ślonymi skutkami leczniczymi.

Stymulacja przepływu krwi: Pole magnetyczne może wpływać na układ naczyniowy poprzez rozsze­rzanie naczyń krwionośnych (efekt vasodilatacyjny). To z kolei zwiększa przepływ krwi do obszarów leczo­nych, co pomaga dostarczyć więcej tlenu i składników odżywczych oraz usunąć produkty przemiany materii i toksyny. Poprawia to regenera­cję tkanek i może łagodzić stany zapalne. Dzięki tej właściwości magnetoterapia jest często wyko­rzystywana w leczeniu przewlekłych ran i uszkodzeń tkanek.

Stymulacja układu nerwowego: Pole magnetyczne może wpływać na układ nerwowy poprzez stymu­lację nerwów. To może prowadzić do zwiększenia przewodnictwa nerwo­wego oraz wpływać na wydzielanie neurotransmiterów. Działanie to może pomóc w zmniejszeniu bólu oraz poprawić funkcje neurolo­giczne. Jest to ważne w przypadku pacjentów po udarach mózgu oraz z zaburzeniami neurologicznymi.

Produkcja substancji przeciwbó­lowych: Magnetoterapia może zwiększać produkcję endogennych substancji przeciwbólowych, takich jak endorfiny. Te naturalne analge­tyki mogą zmniejszać odczuwanie bólu i poprawiać samopoczucie. Jest to szczególnie cenne w przypadku pacjentów cierpiących na przewle­kłe bóle, takie jak bóle kręgosłupa czy stawów.

Regeneracja tkanek: Pole magnetyczne może wpłynąć na procesy komórkowe w organizmie, w tym na produkcję kolagenu, który jest niezbędny do budowy i regeneracji tkanek. Działa to przyspieszająco na gojenie się ran, regenerację tkanek miękkich oraz procesy naprawcze w organizmie. Dzięki temu terapia ta jest często stosowana w procesie rehabilitacji po urazach, zabiegach chirurgicz­nych oraz w leczeniu schorzeń zwyrodnieniowych ruchu, takich jak artroza.

Redukcja stanów zapalnych: Pole magnetyczne może wpłynąć na procesy immunologiczne i zapalne w organizmie. Może to prowadzić do zmniejszenia aktywności komórek odpowiedzialnych za stany zapalne i redukcji stanów zapalnych tkanek. Jest to szczególnie istotne w przy­padku chorób reumatycznych i sta­nów zapalnych tkanek miękkich.

Interakcje z komórkami i bło­nami komórkowymi: Pole magne­tyczne może wpływać na błony komórkowe oraz procesy bioche­miczne wewnątrzkomórkowe, co może mieć wpływ na różne funkcje komórek.

Efekty elektromagnetyczne: Wpływ pola magnetycznego na organizm może być związany z efektami elektromagnetycznymi, które wpływają na ładunki elek­tryczne w ciele oraz na pracę układu nerwowego. Należy zauważyć, że mechanizmy te są nadal badane, a dokładny sposób, w jaki pole magnetyczne oddziałuje na organizm, może być złożony i zależny od wielu czyn­ników, takich jak natężenie pola, częstotliwość i czas ekspozycji. W praktyce różne formy magneto­terapii mogą być dostosowane do konkretnych celów terapeutycznych i indywidualnych potrzeb pacjenta.

Klasyfikacja terapeutycznych zastosowań pola magnetycznego

Terapeutyczne zastosowania pola magnetycznego można podzielić na kilka głównych rodzajów, uwzględ­niając różne metody i techniki terapeutyczne. Oto kilka głównych rodzajów metod terapeutycznego zastosowania pola magnetycznego:

Magnetoterapia: Jest to ogólny termin obejmujący różne metody wykorzystywania pól magnetycznych w celach terapeu­tycznych. Magnetoterapia może być stosowana w leczeniu różnych scho­rzeń, w tym urazów, bólów prze­wlekłych, stanów zapalnych oraz zaburzeń układu kostno-stawo­wego. Może wykorzystywać różne rodzaje pól magnetycznych, w tym pole elektromagnetyczne, impul­sowe i stałe pole magnetyczne. 

Magnetostymulacja: Ta metoda koncentruje się na stymulacji mięśni za pomocą pól magnetycznych. Jest stosowana głównie w celu poprawy wydolności mięśniowej, redukcji bólu mięśniowego oraz w terapii pacjentów z ograniczeniami rucho­wymi. Jest też stosowana w celach kosmetycznych, dla poprawy wyglądu ciała. 

Magnetoterapia impulsowa: W tej metodzie stosuje się pulsu­jące pole magnetyczne o określo­nej częstotliwości i intensywności. Jest używana w leczeniu różnych schorzeń, zwłaszcza tych związa­nych z układem kostno-stawowym, a także w rehabilitacji pacjen­tów po urazach. To podstawowa metoda magnetoterapii, oferowana przez niemal wszystkie aparaty do magnetoterapii. 

Magnetoterapia wysokiej energii: Polega na wykorzystaniu bardzo sil­nych pól magnetycznych o wysokiej energii do celów terapeutycznych. Jest stosowana w zaawansowanych przypadkach schorzeń neurolo­gicznych, w tym w terapii choroby Parkinsona. Indukcja magnetyczna osiągana w aparatach do magneto­terapii wysokiej energii ma wartość do 3 T, tj. kilkaset razy przewyższa ten parametr w typowych aparatach (kilka do kilkudziesięciu mT). 

Magnetoterapia średniej i niskiej energii: Ta metoda wykorzystuje słabe pola magnetyczne o niskiej energii rzędu kilku do kilkudziesięciu mT (średnia) lub kilkuset μT (niska). 

Magnetoterapia miejscowa: Polega na skierowaniu pola magne­tycznego bezpośrednio na kon­kretną część ciała, która wymaga terapii. Jest używana w leczeniu urazów tkanek miękkich, schorzeń stawów i tkanek, a także do przy­spieszenia gojenia się ran. 

Magnetoterapia ogólnoustro­jowa: Pole magnetyczne jest aplikowane na całe ciało lub na obszary, które wpływają na ogólny stan zdrowia. Jest wykorzystywana w celu poprawy krążenia krwi, wspomagania procesów regene­racyjnych oraz łagodzenia stanów zapalnych. 

Magnetoterapia w medycy­nie sportowej: Jest stosowana w profilaktyce i leczeniu urazów sportowych, takich jak skręce­nia, naciągnięcia mięśni, a także w celu przyspieszenia rehabilitacji sportowców. 

Magnetoterapia w kosmeto­logii: Wykorzystywana jest w celu poprawy wyglądu skóry, redukcji cellulitu oraz w terapii problemów dermatologicznych. 

Sprzęt do magnetoterapii 

Najpierw wprowadźmy ważne roz­różnienie segmentów rynku usług i urządzeń do magnetoterapii. 

Ogólnie można rozróżnić trzy segmenty: 

• terapia magnetyczna wykorzy­stująca słabe statyczne pole magnetyczne,
• terapia elektromagnetyczna, nazywana inaczej radioniką, wykorzystująca promieniowanie elektromagnetyczne, takie jak fale radiowe,
• magnetoterapia wykorzystująca impulsowe pole magnetyczne niskiej częstotliwości od kilku do kilkuset herców. 

Dalej będziemy się zajmować tylko trzecim segmentem, który ma solidne oparcie w dowodach naukowych. Terapia słabym statycz­nym polem magnetycznym dotych­czas nie została poparta dowodami naukowymi, choć istnieje duży segment rynku z ofertą materacy, wszelkiego rodzaju biżuterii, itp. gadżetów konstruowanych na bazie magnesów neodymowych. Zwykle tej ofercie towarzyszy pseudonau­kowa narracja o wpływie stałego pola magnetycznego na przepływ krwi. Jest to fizycznie nieprawdo­podobne, gdyż hemoglobina jest paramagnetykiem (bez tlenu) lub diamagnetykiem (utleniona) i pole magnesów neodymowych jest zbyt słabe (ponadto malejące w kwa­dracie odległości), aby wywołać jakąkolwiek reakcję fizyczną krwi. Gdyby taka reakcja była faktem fizycznym, to obrazowanie MR (rezonansem magnetycznym) powodowałoby fatalne skutki, gdyż indukcja magnetyczna podczas tego badania (1,5 do 3 Tesli) jest tysiące razy silniejsza od pola magnesów neodymowych. 

Podobnie pozbawiona podstaw naukowych jest radionika, wymy­ślona ponad sto lat temu przez amerykańskiego lekarza Alberta Abramsa. Narracja o braku równo­wagi pól elektromagnetycznych lub ich częstotliwości w organi­zmie jako przyczyny chorób, które można wyleczyć oddziaływaniem zewnętrznego pola elektromagne­tycznego, korygującego ten brak równowagi, to opowieść nie mająca żadnych podstaw naukowych. 

Dalej będziemy się zajmować wyłącznie sprzętem do magneto­terapii impulsowym polem magne­tycznym niskiej częstotliwości. Urządzenia służące do tej magne­toterapii składają się najogólniej z aparatów (nazywanych sterowni­kami) i aplikatorów z akcesoriami. 

Aparaty do magnetoterapii impulsowej 

Dwa podstawowe parametry apara­tów do magnetoterapii impulsowej to: 

• natężenie (indukcja) pola magnetycznego, 
• zakres częstotliwości impulsów i kształt przebiegów. 

Ze względu na natężenie pola magnetycznego rozróżniamy trzy zakresy: 

• natężenie niskie, rzędu kilkudziesięciu do kilkuset mikro­tesli, porównywalne z poziomem indukcji pola ziemskiego, 
• natężenie średnie, rzędu kilku do kilkudziesięciu militesli, w tym zakresie działa zdecydowana większość aparatów dostępnych na rynku, 
• natężenie bardzo wysokie, sięga­jące wartości 3 Tesli, stosowane w specjalistycznych aparatach do magnetoterapii wysoko­energetycznej dla zastosowań klinicznych. 

Częstotliwość impulsów w więk­szości aparatów mieści się w zakresie od 1 do 150 herców. 
Impulsy pola magnetycznego, używane w magnetoterapii, mogą przyjmować różne kształty, w zależności od rodzaju urządzenia i celów terapeutycznych.

Najczęściej stosowanymi kształtami impulsów pola magnetycznego są: 

Impulsy sinusoidalne: Impulsy o kształcie sinusoidalnym przypo­minają falę sinusoidalną, jaką można znaleźć na wykresie funkcji sinus. Są to impulsy, które zmieniają swą amplitudę i częstotliwość w sposób ciągły, przypominając charaktery­styczną krzywą sinusoidalną.

Impulsy prostokątne: Impulsy o kształcie prostokątnym mają cha­rakterystyczną formę prostokąta. Oznacza to, że pole magnetyczne jest włączane i wyłączane nagle, co prowadzi do impulsów o stałej amplitudzie przez określony czas. Impulsy te mają wyraźnie określone fazy włączania i wyłączania.

Impulsy trójkątne: Impulsy o kształcie trójkątnym przypominają wykres funkcji trójkątnej. Charak­teryzują się stopniowym wzrostem i spadkiem amplitudy pola magne­tycznego, tworząc falę o kształcie trójkątnym.

Impulsy wykładnicze: Impulsy o kształcie wykładniczym mają cha­rakterystyczną formę, która przypo­mina wzrost i spadek amplitudy pola magnetycznego zgodnie z funkcją wykładniczą. Są stosunkowo rzadko używane w magnetoterapii.

Wszystkie cztery rodzaje prze­biegów mogą być unipolarne (jednopołówkowe) lub bipolarne (dwupołówkowe).
Kształt impulsów pola magne­tycznego może mieć wpływ na skuteczność terapii oraz na to, jak organizm reaguje na terapię. Wybór odpowiedniego kształtu impulsów zależy od rodzaju schorzenia, celów terapeutycznych oraz urządzenia używanego w terapii. Każdy rodzaj impulsów może wywoływać nieco inne efekty fizjologiczne w orga­nizmie, dlatego precyzyjne dosto­sowanie parametrów terapii jest istotne w celu osiągnięcia optymal­nych rezultatów.

Przykładowe aparaty do magnetoterapii

Zestawiono 10 modeli często spotykanych w Polsce apa­ratów do magnetoterapii. Kolejność w tabeli jest w porządku wzrastają­cej ceny. Najtańsze aparaty, w cenie od ok. 2.000 zł do ok. 4.000 zł, są prze­znaczone do użytku w gabinetach fizjoterapeutów lub w warunkach domowych, co ma duże znaczenie dla osób obłożnie chorych. Aparaty w cenie od ok. 5.000 zł do kilkunastu tysięcy złotych są przeznaczone do użytku w gabinetach lekarskich i klini­kach. Odrębną grupę tworzą aparaty do magnetoterapii wysokoenerge­tycznej w cenie ok. 100 000 zł, prze­znaczone do zastosowań w klinikach. 

Dodajmy, że podane ceny dotyczą samego aparatu rozumianego jako sterownik. Niezbędne są jeszcze aplikatory i różne akcesoria, żeby uzyskać nadający się do eksploatacji zestaw. Cena kompletnego zestawu to mniej więcej podwojona cena sterownika.

Do charakterystycznych parame­trów aparatów, poza omówionymi wcześniej parametrami technicz­nymi – natężenie pola, częstotliwość i kształt impulsów, należy zaliczyć wbudowane oprogramowanie, które automatycznie definiuje para­metry zabiegów dostosowane do określonych dolegliwości i celów terapeutycznych.

I-TECH MAG 700

 

Globus MAGNUM XL PRO

 

MAGNETRONIC MF-2

 

PhysioMG 815

 

Bardomed M1

MAGNETRONIC MF-12

BTL-5940

Magneris

Enraf – Nonius COMPACT-II

emField Pro

Aplikatory i akcesoria

Aplikatory i akcesoria stanowią istotny element zestawu do magne­toterapii, umożliwiając dostarczanie pola magnetycznego do określo­nych obszarów ciała lub narządów wewnętrznych.

Aplikatory szpulowe: To podsta­wowe narzędzia w magnetoterapii. Szpule, nazywane również soleno­idami lub cewkami, generują pole magnetyczne i mogą mieć średnice od 200 mm do 750 mm. Najczę­ściej sterowniki są dostosowane do współpracy ze szpulami o średnicy od 200 mm do 600 mm. Dostępne są też aplikatory cewkowe do terapii miejscowej (na przykład nad stawem).

Aplikatory płaskie: Są to płytkie aplikatory, które można bezpośred­nio przyłożyć do skóry lub umieścić pod ciałem pacjenta. Stosuje się je głównie do terapii miejscowej. Mogą mieć różne rozmiary i kształty, co pozwala na dostosowanie do kon­kretnych obszarów ciała. 

Aplikatory do terapii narządów wewnętrznych: Niektóre urządzenia do magnetoterapii oferują aplika­tory specjalnie zaprojektowane do terapii narządów wewnętrznych. Te aplikatory są używane pod kon­trolą specjalistycznego personelu medycznego i umożliwiają precy­zyjne dostarczanie pola magnetycz­nego do wnętrza ciała. 

Maty do terapii ogólnoustro­jowej: Są to duże maty wypo­sażone w aplikatory płaskie lub cewki. Pacjent leży na takiej macie podczas sesji terapeutycznej, co umożliwia terapię ogólno­ustrojową. Maty te są wygodne i pozwalają na równomierne roz­prowadzenie pola magnetycznego po całym ciele. 

Poduszki i wkładki: Małe aplikatory w formie poduszek lub wkładek mogą być używane do terapii miejscowej, na przykład w celu złagodzenia bólu w okolicach kręgosłupa czy stawów. Dzięki nim możliwe jest precyzyjne kierowanie pola magnetycznego. 

Pasujące pokrowce i etui: Warto dbać o higienę i ochronę aplikato­rów. Dostępne są pokrowce i etui, które chronią aplikatory przed zabrudzeniem i uszkodzeniem oraz ułatwiają ich przechowywanie. 
Kable i akcesoria zasilające: Każdy zestaw do magnetotera­pii wymaga odpowiednich kabli i akcesoriów zasilających. Dzięki nim można bezpiecznie podłączyć aplikatory do urządzenia. 

Akcesoria do terapii narządów wewnętrznych: W przypadku aplika­torów do terapii narządów wewnętrz­nych mogą być potrzebne specjalne akcesoria, takie jak prowadnice lub katetery, które umożliwiają precy­zyjne dostarczanie pola magnetycz­nego do konkretnego narządu. 

Aplikatory i akcesoria są istotnymi elementami magnetoterapii, które pozwalają na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjen­tów i celów leczenia. 

Podsumowanie 

Dostępna na polskim rynku apara­tura do magnetoterapii jest różno­rodna i rozwija się wraz z postępem technologicznym. Wybór odpo­wiedniego aparatu, a w istocie całego zestawu zawierającego sterownik, aplikatory i inne akceso­ria, powinien być dostosowany do celów terapeutycznych i specyfiki leczonych schorzeń. Kluczowe dla osiągnięcia optymalnych wyników terapeutycznych jest dostosowanie parametrów terapii do indywidu­alnych potrzeb pacjenta. Mimo daleko posuniętej automatyza­cji sterowników, wyposażonych w gotowe programy dla określonych dolegliwości i celów terapeutycz­nych, ostatecznie efektywność zastosowanych terapii zależy od planu terapii, opracowanego i reali­zowanego przez fizjoterapeutę. Dlatego dużym wyzwaniem dla fizjoterapeutów jest ciągłe pod­noszenie ich kwalifikacji, zarówno przez odpowiednie szkolenia jak też śledzenie postępu w leczeniu poszczególnych schorzeń przy pomocy magnetoterapii. Polecamy kolejne dwa artykuły, które zawie­rają wiele informacji szczegółowych, dotyczących konkretnych zastoso­wań magnetoterapii.