Identyfikacja patologii naczyniowych

Problemy z szyją są bardzo częstym zjawiskiem, które może prowadzić do silnego bólu czy niepełnosprawności, a także może generować wysokie koszty^3,13. Manipulacja i mobilizacja kręgosłupa szyjnego są często stosowane w terapii bólu głowy i szyi^1,10. Mimo że do poważnych zdarzeń niepożądanych w wyniku manipulacji i mobilizacji kręgosłupa szyjnego dochodzi bardzo rzadko, były one opisywane w literaturze fachowej od 1907 r.¹⁰. Najczęstszym typem poważnych zdarzeń niepożądanych jest – na podstawie 227 odnotowanych przypadków owych zdarzeń – rozwarstwienie tętnicy czaszkowo-kręgowej (57% odnotowanych przypadków)¹⁰. W przeglądzie dokonanym przez Kranenburga i wsp.¹⁰ rozwarstwienie tętnicy kręgowej wskazano jako zdecydowanie najczęstszą przyczynę specyficznych zdarzeń niepożądanych. Możliwym wyjaśnieniem takich zdarzeń niepożądanych w obrębie naczyń krwionośnych jest to, że pacjenci mogą cierpieć na niezdiagnozowane patologie naczyń krwionośnych, które następnie ulegają pogorszeniu w wyniku terapii^4,12.

Niedawno w zaleceniach wystosowanych przez IFOMPT (Międzynarodową Federację Fizjoterapeutów Stosujących Techniki Manipulacji) pojawiła się pewna publikacja¹². Są to uaktualnione Międzynarodowe Ramy Badania Odcinka Szyjnego (International IFOMPT Cervical Framework) pod kątem potencjalnych patologii naczyniowych szyi, a zostały one przygotowane w celu udzielenia wskazówek dotyczących oceny odcinka szyjnego kręgosłupa pod kątem potencjalnych patologii naczyń krwionośnych w związku z planowaną interwencją w postaci ortopedycznej terapii manualnej (otm). Interwencje otm na odcinku szyjnym kręgosłupa, uwzględnione w tych ramach, obejmują mobilizację, manipulację i ćwiczenia.

Patologie naczyń krwionośnych lub ograniczenia w przepływie krwi są możliwe do rozpoznania, jeżeli podczas wywiadu z pacjentem padną odpowiednie pytania, natomiast hipotezę naczyniopochodną można sprawdzić podczas badania fizykalnego.

Lekarze powinni mieć świadomość, że stosowanie się do tych wskazówek nie gwarantuje identyfikacji patologii naczyń krwionośnych ani ograniczenia przepływu krwi. Aby to zilustrować, posłużymy się w poniższym artykule opisem przypadku poważnego zdarzenia niepożądanego, do którego doszło na terenie Niderlandów w wyniku zastosowanej przez fizjoterapeutę techniki mobilizacji. Omówimy ów przypadek z zastosowaniem zasad Ram Badania Odcinka Szyjnego IFOMPT, a także naświetlimy pewne ważne aspekty w procesie rozumowania klinicznego.

Patologia naczyniowa - opis przypadku

Informacje o pacjencie

49-letni mężczyzna, władający językiem niderlandzkim, ale nie jako językiem ojczystym, zgłosił się z powodu bólu zlokalizowanego w lewym górnym odcinku szyi oraz z powodu łagodnego bólu potylicy. Podczas wywiadu lekarskiego pacjent wyznał, że w związku z tymi problemami konsultował się ze swoim lekarzem rodzinnym, a ten poradził mu wizytę u fizjoterapeuty, jeżeli samopoczucie pacjenta nie ulegnie poprawie. Lekarz rodzinny nie wystawił pacjentowi pisemnego skierowania.

Pacjent żywił nadzieję, że fizjoterapeuta będzie w stanie "rozluźnić mu mięśnie". Pacjent potwierdził, że ból pojawiał się stopniowo. Zaznaczył, że doświadczył też epizodu z podobnymi dolegliwościami już 2 lata wcześniej. W skali od 0 do 10 nasilenie bólu plasowało się w okolicach 4. Pacjent nie zgłaszał bólu głowy, rozkojarzenia ani zaburzeń wzroku.

Ograniczenia: pacjent pracował w fabryce plastiku, a jego aktywność fizyczna wiązała się często z wywieraniem dużej siły skierowanej do przodu. Siłę bólu towarzyszącego schylaniu się ocenił na 2 punkty. Pacjent miał zwyczaj sypiać na brzuchu, bez poduszki. Podczas wywiadu lekarskiego zapytany o swój ogólny stan zdrowia pacjent odrzekł, że czuje się zdrowy i nie przyjmuje żadnych leków.

Wstępny wniosek/hipoteza

Niespecyficzne bóle zlokalizowane w lewym górnym odcinku szyi, bez wyraźnej przyczyny i/lub o podłożu patoanatomicznym/fizjologicznym.

Wyniki kliniczne pacjenta

Sylwetka pacjenta przedstawia osobę stroniącą od aktywności fizycznej, nieco zgarbioną w pozycji siedzącej, z kifozą piersiową i hiperlordozą szyjno-piersiową. Badanie prowokacyjne kręgosłupa w ruchu wykazało lekkie zgięcie w lewo, a skręty w prawo i lewo były nieznacznie ograniczone (do 65 stopni) oraz nieco bolesne (2 punkty w skali 0–10). Zgięcie kręgosłupa szyjnego wywoływało ból zdecydowanie bardziej niż wyprost, jednak oba te ruchy mogły zostać dobrze wykonane i nie dało się zauważyć ich ograniczenia. Badanie odcinkowe kręgosłupa wykazało, że zgięcie boczne w pozycji siedzącej odcinków C0–C1 i C2–C7 w lewo było sztywniejsze i bardziej wrażliwe niż zgięcie boczne w prawo. Ponadto badanie palpacyjne lewego górnego odcinka szyi wykazało znaczącą lokalną tkliwość (ból oceniony na 7 punktów) w odcinku C1–C3 oraz hipertonię lewych mięśni przykręgosłupowych/przykręgowych i hipertonię mięśni górnego odcinka szyjnego.

Robocza diagnoza

Po przeprowadzeniu badania fizjoterapeuta postawił następującą hipotezę: ból dyskogenny oraz prawdopodobnie ból stawów międzywyrostkowych w odcinkach C2–C3 i C3–C4 po lewej stronie, w połączeniu z lewostronnymi bólami przykręgosłupowymi w odcinku kręgosłupa szyjnego.

Przebieg leczenia pacjenta z bólem w odcinku szyjnym kręgosłupa

Podczas pierwszej wizyty udzielano rad pacjentowi odnośnie do pozycji przyjmowanej podczas spania. Ponieważ miał on zwyczaj sypiać na brzuchu i bez poduszki, zalecono mu, by zakupił poduszkę i zaprzestał sypiania w tej pozycji. Celem tej rady było zapobiegnięcie dalszemu obciążaniu stawów międzywyrostkowych odcinka szyjnego kręgosłupa w pozycji krańcowej. Pacjentowi zasugerowano też drugą wizytę – w celu dalszego określenia możliwych przyczyn jego złego samopoczucia.

Podczas drugiego spotkania fizjoterapeuta zaczął od ocenienia, jak pacjent spał w doradzonej mu pozycji i z poduszką. Pacjent wyznał, że korzystanie z poduszki nie przyniosło mu ulgi, a nawet zaowocowało zaostrzeniem bólu. Fizjoterapeuta zasugerował najpierw przyjęcie przez pacjenta pozycji na wznak, po czym zbadał, jak wykonanie kilku delikatnych ruchów szyi z jego niewielką pomocą – wraz z rozluźnieniem mięśni i powięzi podpotylicznych i (środkowych) szyjnych – wpłynie na rozluźnienie odcinka szyjnego kręgosłupa.

Nie mogąc określić bliżej przyczyny bólu oraz widząc zwiększenie dyskomfortu u pacjenta po zmianie pozycji snu, fizjoterapeuta podjął decyzję o rozpisaniu grafiku spotkań ze specjalistą terapii manualnej, by poznać jego opinię na temat bólu zlokalizowanego w lewym górnym odcinku szyjnym.

Fizjoterapeuta przeprowadził następnie badanie pasywne w pozycji na wznak, próbując ustalić, czy ból był powiązany z uciskiem na krążki międzykręgowe i stawy międzywyrostkowe. Po ułożeniu pacjenta w pozycji na wznak pierwszym krokiem była delikatna rotacja i bierne zgięcie boczne (przy lekkim prowadzeniu) w lewo i prawo, bez osiągania maksymalnego punktu wygięcia, z jednoczesnym podtrzymaniem głowy pacjenta. Mimo że pacjent zezwalał na wykonywanie tych ruchów, uznał je za bolesne. Następnie jego głowa została podparta poduszką, a fizjoterapeuta przeprowadził badanie palpacyjne hipertonii i bólu mięśni w lewym górnym odcinku kręgosłupa szyjnego w celu ustalenia, czy występował tam ból mięśniowo-powięziowy z aktywnością punktu spustowego. Po 10–15 sekundach u pacjenta wystąpił mimowolny ruch gałek ocznych ku górze.

Te objawy zaowocowały natychmiastowym wezwaniem drugiego specjalisty. Sytuacja została oceniona przez obu terapeutów. Pacjent był świadomy oraz dobrze zorientowany co do tego, gdzie się znajduje, jaki jest dzień tygodnia oraz kim jest. Nie nastąpiła utrata świadomości. Jego mowa była utrudniona (niewystarczająca artykulacja), dało się też zaobserwować obniżenie lewego kącika ust, a jego wargi nie były prawidłowo zamknięte. Lewa powieka był częściowo zamknięta, widoczny był też oczopląs skacząco-obrotowy w obu kierunkach, z szybką fazą w prawo. Dodatkowo dały się zaobserwować objawy wegetatywne, takie jak silna potliwość całej twarzy. Pacjent zaczął się uskarżać na nasilenie bólu szyi z zaostrzeniem bólu potylicy po lewej stronie i tendencję do przeprostu w lewo podczas zwrotu głowy w prawo. Ponadto pacjent odczuwał łaskotanie po całej lewej stronie ciała. Siła uścisku lewej dłoni była obniżona. Bazując na tych obserwacjach, zdecydowano się niezwłocznie wezwać pomoc. Ambulans przybył w ciągu 10 minut; pacjent został przewieziony do szpitala.

Dalsze postępowanie i stan pacjenta

Następnego dnia fizjoterapeuta, po rozmowie telefonicznej z neurologiem, skontaktował się z lekarzem rodzinnym pacjenta i poinformował go, że tomografia komputerowa wykazała rozwarstwienie tętnicy kręgowej. Po dwóch tygodniach fizjoterapeuta prowadzący skontaktował się z neurologiem prowadzącym i omówili dokładnie sytuację pacjenta. Podczas tej dyskusji okazało się, że pacjent był w grupie wysokiego ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego – z pozytywnym wywiadem rodzinnym, nadciśnieniem i wysokim cholesterolem – i że w przeszłości zasięgnął konsultacji kardiologicznej, jednak nie w ciągu kilku ostatnich lat.

Kilka lat wcześniej pacjent przeszedł w swojej ojczyźnie pewną procedurę, i neurolog podejrzewał, że mogło chodzić o angioplastykę. Jak zasugerował neurolog, owo wysokie ryzyko incydentu oznaczało, że u pacjenta może dojść do uszkodzenia naczyń krwionośnych przy pewnych ruchach szyjnych, a także podczas nagłego zwrotu głowy lub po uderzeniu. Pacjent dokonał znacznych postępów, wciąż jednak miał problemy ze słuchem oraz polem widzenia. Zbyt wcześnie jeszcze, by móc powiedzieć cokolwiek o prognozach długoterminowych. Zgodnie z opinią neurologa szybkie i prawidłowe działania podjęte przez fizjoterapeutę zdecydowanie pomogły ograniczyć uszkodzenie ciała. Po ponad roku pacjent nadal doświadcza głuchoty.

Patologia naczyniowa - rozumowanie kliniczne

W toku rozumowania klinicznego dane uzyskane z wywiadu oraz badania fizykalnego wykorzystuje się w celu podjęcia najlepszej decyzji względem postępowania z dolegliwościami pacjenta – w procesie decyzyjnym wspólnie z pacjentem. Ważnym celem owego procesu rozumowania klinicznego w tym kontekście jest ocena, czy istnieje naczyniopochodna hipoteza w przypadku pacjenta cierpiącego z powodu bólu głowy i szyi^4,12.

Historia pacjenta a predyspozycje do patologii naczyniowej

Wykorzystuje się wywiad z pacjentem, by stworzyć, a także sprawdzić hipotezę powiązaną z predyspozycją do patologii naczyń krwionośnych lub też z obecnością nierozpoznanej, ale ewidentnej patologii naczyń krwionośnych, która może być przyczyną zaobserwowanych objawów. Obejmuje to rozpoznanie czynników ryzyka potencjalnych patologii neuronaczyniowych¹².

Czynniki ryzyka patologii neuronaczyniowych

W ogólnym ujęciu czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego nie są silnie powiązane ze zdarzeniami rozwarstwienia naczyń krwionośnych, zwłaszcza u pacjentów młodszych (< 38. roku życia)^4,12,15. Na przykład wysoki całkowity cholesterol i nadciśnienie zaobserwowano odpowiednio u 23% i 19% osób z rozwarstwieniem naczyń krwionośnych¹². Ważniejszymi czynnikami ryzyka wystąpienia takich zdarzeń są: przeżyty uraz, anomalie naczyń krwionośnych oraz nikotynizm, które zaobserwowano odpowiednio u 40–64%, 39% oraz 30% pacjentów z incydentem rozwarstwienia naczyń krwionośnych¹².

W omawianym przypadku nie zaobserwowano podczas wywiadu czynników ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych ani ukrytych patologii naczyń krwionośnych szyi, pacjent nie zgłosił też przyjmowania jakichkolwiek leków. Mimo że tym razem pacjent informował już o epizodzie bólu szyjnego oraz stopniowym pojawianiu się symptomów, dokładny czas trwania dolegliwości oraz ewentualny nikotynizm pacjenta pozostają niejasne. Niemniej jednak jego wywiad zdrowotny nie wskazuje silnie na naczyniopochodną naturę objawów.

Lokalizacja bólu a patologia naczyniowa

Pacjent zgłosił się z bólem zlokalizowanym w lewym górnym odcinku szyjnym oraz z lekkim bólem potylicy. Umiejscowienie tych dolegliwości to rejon bólu dystrybuowanego przez rozwarstwienie tętnicy szyjnej⁹. Jednak zachowując zasady diagnostyki różnicowej, sama dystrybucja bólu nie jest pomocna, ponieważ jest to również lokalizacja bólu pochodzącego z górnych stawów szyjnych, a także częste miejsce manifestacji objawów u osób cierpiących z powodu szyjnopochodnego bólu głowy. Ponadto nie dało się zauważyć ani ostrego rzutu bólu, ani nie został on opisany jako "nieporównywalny z żadnym innym bólem", jak to zwykle ma miejsce, kiedy dochodzi do rozwarstwienia tętnicy kręgowej⁹. A jednak, choć rzadko, narastający ból, który nie jest opisywany jako "nieporównywalny z innymi", może wystąpić u osób z rozwarstwieniem tętnicy kręgowej¹¹.

Ponadto w przypadku naszego pacjenta nie zaobserwowano objawów niedokrwienia. To ostatnie nie jest częstym zjawiskiem, jako że wraz z postępem schorzenia oznaki i symptomy niedokrwienia pojawiają się po rzucie objawów niepowiązanych z niedokrwieniem (np. bóle głowy i szyi)⁹.

Patologie neuronaczyniowe - badanie fizykalne

Proces interpretacji danych z wywiadu oraz zdefiniowanie głównej hipotezy są kluczowe dla efektywnego badania fizykalnego. Zwłaszcza ewentualne powiązanie z naczyniopochodną naturą dolegliwości pacjenta musi być jasno ocenione na podstawie danych z wywiadu. W opisanym przypadku nie podejrzewano, że złe samopoczucie pacjenta ma charakter naczyniopochodny. Dlatego jest zrozumiałe, że badanie fizykalne nie koncentrowało się na dalszym testowaniu hipotezy naczyniowej.

W przypadkach, gdy podejrzewa się powiązanie objawów zgłaszanych przez pacjenta z problemami z układem krążenia, Ramy Badania Odcinka Szyjnego IFOMPT radzą, by odpowiednie elementy badania fizykalnego obejmowały badanie neurologiczne (nerwy czaszkowe i obwodowe), ocenę koordynacji i chodu, pomiar ciśnienia tętniczego, badanie palpacyjne i osłuchiwanie tętnic szyjnych¹². Badanie pozycyjne wykorzystujące test niewydolności kręgowo-podstawnej nie jest zalecane, ponieważ prowokacyjne testy pozycyjne nie są w stanie zidentyfikować osób z grup ryzyka; testy te mogą nawet zaszkodzić pacjentowi, a negatywny wynik można łatwo błędnie zinterpretować jako "bezpieczny w manipulacji"^{4,6,7, 8,12}.

Patologie naczyniowe - analiza ryzyka i korzyści

Jeśli naczyniopochodna natura dolegliwości pacjenta została z dużym prawdopodobieństwem wykluczona, przeprowadzana jest analiza ryzyka i korzyści – na podstawie potencjalnych efektów ubocznych powiązanych z daną terapią¹². Skuteczność ortopedycznej terapii manualnej u pacjentów cierpiących z powodu bólu szyi lub dotkniętych niepełnosprawnością i poddanych rehabilitacji okazała się umiarkowana lub wysoka. Ryzyko komplikacji jest niskie i wywołane przede wszystkim przez istniejące lub potencjalne zaburzenia układu krążenia, które nasilają się w procesie leczenia.

W przypadku omawianego pacjenta nie znaleziono żadnych przeciwwskazań ani czynników ryzyka, natomiast potencjalne korzyści z zastosowania terapii przeważyły nad ewentualnymi efektami ubocznymi, dlatego też wdrożono leczenie fizjoterapeutyczne.

Retrospektywna analiza ryzyka u pacjenta z bólem szyi i potylicy

W omawianym przypadku nie odnotowano w historii chorób pacjenta żadnych czynników ryzyka ani oczywistych patologii naczyniowych. Później jednak neurolog ustalił, że w rodzinie pacjenta były przypadki zwiększające ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych: nadciśnienie i wysoki poziom cholesterolu. W przeszłości pacjent odbył konsultację u kardiologa; było też podejrzenie, że przeszedł wcześniej angioplastykę. Pacjent zgłosił, że ból pojawiał się stopniowo, nie wiadomo jednak, czy istniały również inne czynniki ryzyka, takie jak np. wcześniejszy (choćby niewielki) uraz.

Oczywiście łatwo być mądrym po czasie, gdyby jednak od początku znano profil ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego, obraz kliniczny wyglądałby w tym przypadku zupełnie inaczej: 49-letni mężczyzna z umiejscowionym z lewej strony bólem potylicznym, z rozpoznaną wcześniej chorobą sercowo-naczyniową i profilem wysokiego ryzyka incydentu sercowo-naczyniowego. To byłaby wystarczająca liczba informacji, by rozważyć alternatywną hipotezę (np. naczyniowe podłoże złego samopoczucia), którą następnie można by sprawdzić podczas badania fizykalnego (np. neurologicznego badania połączonego z badaniem koordynacji ruchowej i chodu, zmierzenia ciśnienia krwi). Oczywiście wyniki takich badań w opisanym przypadku pozostają nieznane. Wszelkie pozytywne wyniki stwierdzone w badaniu mogą sygnalizować skierowanie na dalsze konsultacje lekarskie.

Dlaczego ważna jest odpowiednia komunikacja między terapeutą a pacjentem?

W opisanym przypadku cechy bólu oraz jego dystrybucja nie wykazywały wyraźnych cech rozwarstwienia tętnicy kręgowej. Należałoby również podkreślić, że fizjoterapeuci zapytali pacjenta o jego ogólny stan zdrowia i przyjmowane leki, jednak nie doprowadziło to do identyfikacji istniejącego profilu kardiologicznego. Możemy uznać to za dość nietypowe, jako że osoby z nadciśnieniem i wysokim cholesterolem zwykle przyjmują przepisane im leki. Jednak w tym przypadku pacjent był na konsultacji u kardiologa w swoim ojczystym kraju. Nie wiadomo, czy lekarz, u którego się konsultował, miał wiedzę o wysokim ryzyku incydentu sercowo-naczyniowego, skoro pacjent nie przyjmował żadnych leków.

Mimo zapytania o ogólny stan zdrowia, pacjent nie poinformował, że może mieć problemy z układem sercowo-naczyniowym, co zostało później ujawnione. Pacjent mówił po niderlandzku, nie był to jednak jego język ojczysty, dlatego komunikacja między fizjoterapeutą a pacjentem mogła nie przebiegać optymalnie. Bariera językowa lub też niski poziom znajomości słownictwa z zakresu medycyny mogą odgrywać ważną rolę w ograniczeniu komunikacji między lekarzem i pacjentem. W związku z tym ważne jest, aby zweryfikować, czy pacjent poprawnie rozumie pytania zadawane mu podczas wywiadu oraz badania fizykalnego.

W przypadku patologii naczyniowych ważne jest zadawanie konkretnych pytań

Ważne jest ostrożne uwzględnienie nieujawnionych patologii, czynników ryzyka oraz przeciwwskazań podczas wywiadu z pacjentem. Ponadto ważne jest pytanie o specyficzne oznaki i objawy udaru w wyniku rozwarstwienia tętnicy kręgowej lub z innej przyczyny. Lekarze nie powinni przyjmować, że pacjenci zawsze łączą te specyficzne objawy z pogorszeniem ich samopoczucia (np. bólem głowy lub szyi). Jako że rozwarstwienie obu tętnic, kręgowej i szyjnej, może prowadzić do dysfunkcji nerwu czaszkowego, pytanie pacjenta o tę potencjalną dysfunkcję wydaje się znaczące. Pytanie może paść podczas wywiadu z pacjentem, przy wykorzystaniu pytań odnoszących się do subiektywnej oceny zdrowia pacjenta¹⁴. Jednakże, w związku z niezwykle niską częstością występowania, wysoką zmiennością prezentowanych cech patologii oraz wysokim zróżnicowaniem obecnych objawów naczyniowych patologii szyi, jednoznaczny wzorzec kliniczny nie jest możliwy do określenia¹².

Wywiad z pacjentem jest bardzo ważnym narzędziem wykrywania ewentualnych patologii naczyniowych.

Identyfikacja patologii naczyniowych - wnioski i zalecenia

W tym przypadku nałożyło się kilka czynników – profil pacjenta prezentował nierozpoznane wysokie ryzyko incydentu sercowo-naczyniowego, wyjątkowo nie występowały u niego charakterystyczne objawy rozwarstwienia tętnicy kręgowej oraz zabrakło optymalnej komunikacji – które zaowocowały nierozpoznaniem naczyniowego podłoża złego samopoczucia pacjenta.

Ocena tego przypadku z wykorzystaniem nowych zaleceń Ram Badania Odcinka Szyjnego IFOMPT prowadzi do wniosku, że dokładne zastosowanie się do nich raczej nie zapobiegłoby wystąpieniu opisanego przypadku poważnego zdarzenia niepożądanego. Natomiast świadomość potencjalnej roli czynnika naczyniopochodnego w pogorszeniu samopoczucia pacjenta oraz zadawanie konkretnych pytań, jak to jest zalecane w Ramach Badania Odcinka Szyjnego IFOMPT, mogłyby zaowocować wcześniejszym rozpoznaniem profilu wysokiego ryzyka.

Co prawda prawdopodobieństwo poważnych zdarzeń niepożądanych w wyniku ortopedycznej terapii manipulacyjnej jest bardzo małe, jednak zalecamy, aby fizjoterapeuci leczący osoby z bólem szyi, bólem głowy i/ lub bólem potylicznym ostrożnie sprawdzili ewentualność naczyniowej przyczyny pogorszenia samopoczucia pacjenta. A zatem fizjoterapeuci powinni zachować ostrożność i mieć szeroką wiedzę na temat powiązanych z tą patologią mechanizmów i czynników ryzyka. Badanie naczyniopochodnego podłoża dolegliwości jest ważne nie tylko wtedy, kiedy ma być stosowana manipulacja w odcinku szyjnym, ale w przypadku każdego pacjenta z bólem szyi, bólem głowy i/lub bólem potylicy, niezależnie od planowanej interwencji czy kwalifikacji terapeuty⁵.

Kluczowe jest ustalenie historii chorób pacjenta oraz sprawdzenie hipotez powiązanych bądź z predyspozycjami do patologii naczyń krwionośnych szyi, bądź też z obecnością pierwotnych patologii naczyń krwionośnych szyi, takich jak rozwarstwienie¹². Aby zoptymalizować komunikację, zaleca się zadawanie konkretnych pytań podczas wywiadu z pacjentem.

Badanie neurologiczne (nerwów czaszkowych i obwodowych), badanie koordynacji ruchowej i chodu, mierzenie ciśnienia, badanie palpacyjne pulsu oraz osłuchiwanie tętnic szyjnych mogą sprawdzić się jako elementy diagnostyki. Jednak mimo wszystko lekarze powinni mieć na uwadze, że przestrzeganie zaleceń z Ram Badania Odcinka Szyjnego IFOMPT lub innego przewodnika nie gwarantuje rozpoznania patologii naczyń krwionośnych czy wystąpienia ograniczenia przepływu krwi, i tym samym zapobieżenia wszystkim przypadkom poważnych zdarzeń niepożądanych.

Źródło: Musculoskeletal Science and Practice 53, June 2021, 102343; doi: 10.1016/j.msksp.2021.102343 2468-7812/ © 2021, The Authors Na podstawie licencji CC BY 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)