Aktualne informacje na temat rehabilitacji przedsionkowej

Alghadir, Ahmad H.a,b, Iqbal, Zaheen A.b, Whitney, Susan L.c

Neurologia

5 kwietnia 2023

Artykuł na: 38-48 minut

1446

Tagi: rehabilitacja

Rehabilitacja przedsionkowa jest specjalistyczną formą terapii z udziałem ćwiczeń fizycznych, mającą na celu złagodzenie objawów wynikających z zaburzeń funkcjonowania układu przedsionkowego. Najczęściej zgłaszanymi dolegliwościami wynikającymi z dysfunkcji układu przedsionkowego są zawroty głowy i zaburzenia równowagi związane ze zmianą pozycji lub ruchem ciała. Celem tego przeglądu literaturowego jest ocena i podsumowanie roli rehabilitacji przedsionkowej w leczeniu zaburzeń układu przedsionkowego. Znalezione opisy i serie przypadków, a także badania kontrolowane wskazują na istotną skuteczność rehabilitacji przedsionkowej u osób z zaburzeniami obwodowego narządu przedsionkowego. Pojawiły się również dane przemawiające za stosowaniem tej formy terapii u osób z zaburzeniami ośrodkowego narządu przedsionkowego.

Wprowadzenie

Dysfunkcja układu przedsionkowego charakteryzuje się zawrotami głowy (czyli złudnym poczuciem ruchu) oraz zaburzeniami równowagi ciała wynikającymi z zaburzeń widzenia i niestabilności posturalnej.¹ Zawroty głowy jako dolegliwość są powszechne wśród dorosłych, zwłaszcza u osób powyżej 75 roku życia.^2,3 Sloan i wsp.⁴ wykazali w ciągu 1 roku obserwacji, że częstość występowania zawrotów głowy, które wymagały oceny lekarskiej, interwencji farmakologicznej lub wpływały na aktywność osób starszych w wieku powyżej 60 roku życia wynosiła 20%. Natomiast, u osób w wieku powyżej 75 lat częstość występowania zawrotów głowy wymagających wizyty lekarskiej wynosiła 7%. Dane z lat 2001-2004 pokazały, że na terenie Stanów Zjednoczonych 35% dorosłych w wieku powyżej 40 lat cierpi na zaburzenia układu przedsionkowego.⁵ U osób z tą dysfunkcją odnotowano również 12 razy więcej zgłoszeń dotyczących upadków.⁵ Zaburzenia układu przedsionkowego znacząco obniżają pewność zachowania równowagi ciała i zwiększają prawdopodobieństwo upadków.⁷ Leczenie tych zaburzeń wpływa na zmniejszenie liczby urazów związanych z upadkami i poprawia jakość życia.^8-10

Przyczyny zaburzeń układu przedsionkowego

Do najczęstszych przyczyn zaburzeń obwodowego układu przedsionkowego należą łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy (BPPV), zapalenie nerwu przedsionkowego i choroba Ménière’a.¹¹ Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy charakteryzują się krótkimi napadami zawrotów głowy wywołanymi zmianą położenia głowy^12,13 i są jedną z najczęstszych przyczyn zawrotów głowy występujących u osób starszych.^14,15 Zapalenie nerwu przedsionkowego jest ostrym zespołem zaburzeń funkcji obwodowego narządu przedsionkowego, którego początek ma dość intensywny przebieg z silnymi zawrotami głowy, nudnościami, wymiotami i zaburzeniami chodu. Wszystkie te objawy pojawiające się w wyniku zapalenia nerwu przedsionkowego wydają się być optymalnie kontrolowane za pomocą leków i rehabilitacji przedsionkowej^16,17. Choroba Ménière’a charakteryzuje się epizodycznymi zawrotami głowy, mdłościami i wymiotami trwającymi od kilku minut do kilku godzin, ubytkiem słuchu w zakresie niskich częstotliwości, szumami usznymi i wrażeniem ciśnienia w uszach¹⁸. Wszystkie powyższe dolegliwości również wydają się ulegać poprawie w odpowiedzi na rehabilitację przedsionkową.

Zaburzenia ośrodkowego narządu przedsionkowego są mniej powszechne, ale istotnie ograniczają funkcjonowanie pacjentów.¹⁹ Zaburzenia ośrodkowego narządu przedsionkowego często charakteryzują się przewlekłymi objawami, niemożnością poruszania się i oczopląsem, który nie jest tłumiony lub może nawet zwiększać swoją intensywność przy fiksacji na obiekcie docelowym.¹⁶ Jeśli pacjent ma oczopląs pochodzenia obwodowego i zostanie poproszony o fiksację na obiekcie, jego oczopląs zwykle zmniejsza swoją intensywność, co pomaga lekarzowi odróżnić oczopląs ośrodkowy od obwodowego. Najczęstszym objawem zaburzeń ośrodkowego narządu przedsionkowego są migrenowe zawroty głowy, następnie stwardnienie rozsiane, a potem inne. Wywiad z pacjentem jest kluczowym czynnikiem w różnicowaniu obwodowych i ośrodkowych przyczyn zawrotów głowy.²⁰ Osoby zgłaszające się na oddział ratunkowy z niemożnością poruszania się powinny być zawsze dokładnie zbadane pod kątem patologii układu ośrodkowego nerwowego.¹⁶

Objawy zaburzeń układu przedsionkowego

Zazwyczaj pacjenci z ostrymi zaburzeniami układu przedsionkowego skarżą się na zawroty głowy, nieostre widzenie, oscylopsję (drganie obrazu widzianego, które związane jest z ruchem głowy) oraz uczucie braku równowagi. Sporadycznie, niektórzy mogą skarżyć się na nudności. Postawienie diagnozy, gdy główną dolegliwością pacjenta są zawroty głowy, może być trudne biorąc pod uwagę, że wiele chorób może objawiać się w ten sposób. Hoffman i wsp.²¹ sugerują, że większość lekarzy może potwierdzić diagnozę u osób skarżących się na zawroty głowy w 75% przypadków na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. Czasami, aby potwierdzić rozpoznanie na podstawie wyników badania klinicznego, konieczne może być wykonanie badań sercowo-naczyniowych, neurologicznych i laboratoryjnych.^21,22

Na czym polega rehabilitacja przedsionkowa?

Rehabilitacja przedsionkowa to program ćwiczeń mających na celu poprawę funkcji odruchu przedsionkowo-okoruchowego (VOR), tj. wzmocnienie VOR, naukę substytucji sensorycznej i poprawę stabilności posturalnej.²³ U osób z zaburzeniami obwodowymi narządu przedsionkowego (z wyłączeniem BPPV) rehabilitacja przedsionkowa generalnie polega na zmianie przedsionkowej odpowiedzi neuronalnej stymulowanej ruchami głowy i bodźcami wzrokowymi.²⁴ Wzmocnienie VOR poprzez ruchy głowy przynosi pozytywne rezultaty u naczelnych, w tym ludzi.^25-27 Habituacja to kolejna koncepcja wykorzystywana w rehabilitacji pacjentów z zawrotami głowy, w której osoba ćwicząca powtarza ruchy, które prowokują dolegliwości w różnym ułożeniu głowy i ciała, aby potem lepiej kontrolować swoje objawy.²⁸ Jednakże, obecnie ćwiczenia adaptacyjne VOR są wciąż pierwszym wyborem ćwiczeń stymulujących układ przedsionkowy w celu zmniejszenia dolegliwości związanych z zawrotami głowy. Substytucja sensoryczna jest także często stosowana w celu uzupełnienia deficytu informacji przedsionkowej. Przykładem substytucji sensorycznej jest stosowanie Tai Chi w celu aktywizacji zmysłu czucia głębokiego.²⁹ Osoby starsze, które ćwiczyły Tai Chi, wykazały zmiany w czuciu głebokim po 6-miesięcznym programie treningowym.²⁹ W leczeniu BPPV fizjoterapeuci najczęściej stosują manewr repozycyjny Epley’a.³⁰

Rehabilitacja przedsionkowa jest skuteczną formą terapii dla wielu pacjentów z zaburzeniami równowagi. Zmniejszenie zawrotów głowy, poprawa równowagi i kontroli postawy, a także poprawa jakości życia - to wszystko odnotowano po sesji rehabilitacji przedsionkowej. W ostatnim przeglądzie Cochrane’a stwierdzono, że istnieją umiarkowane lub silne dowody, oparte na wysokiej jakości badaniach, że rehabilitacja przedsionkowa dla osób z zaburzeniami obwodowymi narządu przedsionkowego jest bezpieczna i skuteczna.³¹ Yardley³² zasugerował, że rehabilitacja przedsionkowa jest bezpieczną i skuteczną interwencją dla osób prezentujących objawy zawrotów głowy. Z kolei negatywne czynniki prognostyczne, które mogą utrudniać powrót do zdrowia po przebytych zaburzeniach przedsionkowych to: historia występowania migren, niezdolność do poruszania głową lub ciałem, zaburzenia czucia w dystalnych częściach kończyn, zaburzenia widzenia, zaburzenia pamięci, strach przed upadkiem, niepokój.

Udokumentowano obiektywną i subiektywną poprawę u uczestników z przewlekłymi zaburzeniami obwodowymi i centralnymi narządu przedsionkowego.^19,23,30,31Rehabilitacja przedsionkowa jest niedroga i przydatna w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej³², a także wprowadzana jest do niektórych oddziałów ratunkowych.³¹

Badanie osoby z zaburzeniami układu przedsionkowego

Przed rozpoczęciem badania przedmiotowego przeprowadzany jest dokładny wywiad dotyczący zawrotów głowy i równowagi ciała. Pacjenci proszeni są o wypełnienie kwestionariusza niepełnosprawności spowodowanej przez zawroty głowy (DHI) lub werbalnej/wizualnej skali analogowej (VAS) w celu określenia, jak zawroty głowy wpływają na ich funkcjonowanie.^33,34 Wyniki uzyskane w skali analogowej lub DHI mogą być porównane przy wypisie ze szpitala, aby określić, czy postrzeganie zawrotów głowy przez pacjenta uległo zmianie. DHI jest wiarygodnym, standaryzowanym kwestionariuszem, który dotyczy postrzeganego przez daną osobę upośledzenia spowodowanego zawrotami głowy. DHI może być podzielony na trzy podskale: emocjonalną, fizyczną i funkcjonalną.³⁴ U osób z zaburzeniami obwodowymi i centralnymi narządu przedsionkowego wykazano zmiany w czasie przy użyciu DHI^35,36, jak również przy użyciu VAS.^33,37

Skala ABC (Activities-specific Balance Confidence) została wykorzystana do oceny pewności zachowania równowagi podczas wykonywania konkretnych czynności u osób starszych i osób z zaburzeniami układu przedsionkowego.^38,39 Skala ABC obejmuje zakres od 0% do 100%, przy czym 100% oznacza całkowitą pewność utrzymania równowagi. Osoby są proszone o ocenę swojej pewności podczas wykonywania 16 różnych zadań związanych z utrzymaniem równowagi, a następnie generowany jest wynik. Wynik 67% lub mniejszy jest związany z wyższym ryzykiem upadków u osób starszych.⁴⁰

Pytanie pacjenta o to, czy ostatnio upadł, pomaga fizjoterapeucie opracować odpowiedni plan działania. Upadki mogą być katastrofalne w skutkach dla osób starszych, a wiele upadków jest właśnie związanych z dysfunkcją układu przedsionkowego.^5,7,42,43 Jeśli pacjent zgłosił niedawny upadek, lekarz musi dostosować plan leczenia do dokładniejszej kontroli ćwiczeń związanych z utrzymaniem równowagi.

Fizjoterapeuci przeprowadzają obiektywne i subiektywne badania w celu określenia deficytów funkcjonalnych u osób z zawrotami głowy. Rejestrowane są pomiary związane z utrzymaniem równowagi statycznej i dynamicznej oraz dokonywana jest analiza funkcji chodu, jak również subiektywne oceny dotyczące zawrotów głowy, nudności, oraz postrzeganego upośledzenia i równowagi.

Rehabilitacja przedsionkowa jest niedroga i przydatna w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, a także wprowadzana jest do niektórych oddziałów ratunkowych.

Przykłady testów na utrzymanie równowagi statycznej i dynamicznej obejmują stanie w pozycji Romberga, stanie w półtandemie, tandemie oraz stanie na jednej nodze. Długość czasu, w którym pacjent może utrzymać pozycję i/lub ilość kołysań jest rejestrowana w celu określenia czy stan pacjenta poprawia się.⁴⁴ Trudność wszystkich powyższych pozycji można modyfikować poprzez zmianę podłoża (stałe lub piankowe), wykonywanie ćwiczeń z oczy otwartymi lub zamkniętymi, a także poprzez ruchy głowy/ciała, próbując utrzymać pozycję bez upadku, kroku, zwiększonego kołysania lub nadmiernych ruchów ramion.²³

Pozycje wykonywane podczas testów na utrzymanie równowagi statycznej i dynamicznej mogą być również wykorzystane przez fizjoterapeutę do poprawy stabilności postawy ciała pacjenta. Zmodyfikowany kliniczny test integracji sensorycznej i równowagi (CTSIB) składa się z czterech powyższych warunków (oczy otwarte/zamknięte, na twardej i piankowej powierzchni) i jest wykorzystywany do oceny ilościowej zmian wychwiania posturalnego w czasie.^44,45 Długość stania w określonej pozycji mierzona jest za pomocą stopera, zwykle przez 30 sekund. Komputerowa posturografia dynamiczna stosowana jest do regularnego rejestrowania i oceniania reakcji posturalnej w czasie u osób z zaburzeniami układu przedsionkowego.^46,47 Dokonując modyfikacji warunków badania podczas którego ściany i podłoga mogą się poruszać, oceniany jest wpływ jakości widzenia, czucia somatosensorycznego i pracy narządu przedsionkowego na kontrolę postawy ciała.

Metody analizy chodu są powszechnie stosowane w celu określenia, czy istnieją jakiekolwiek deficyty funkcjonalne u osoby z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Do najczęściej stosowanych metod analizy chodu należą: ocena szybkości chodu,⁴⁸ test Timed Up and Go (TUG),⁴⁹ dynamiczny indeks chodu (DGI),⁵⁰ i funkcjonalna ocena chodu (FGA).⁵¹ Zmiany w czasie są rejestrowane w celu określenia, czy u pacjenta następuje poprawa. Oprócz analizy prędkości chodu, wszystkie innych badania rejestrują zdolność pacjenta do obracania się podczas chodzenia. DGI i FGA rejestrują także ruchy głowy podczas chodu oraz czynności, takie jak chodzenie do tyłu, wchodzenie i schodzenie po schodach oraz chodzenie z zamkniętymi oczami. Wyniki są rejestrowane i porównywane w czasie.

Badanie fizjoterapeutyczne obejmuje również pomiar siły, zakres ruchu, badanie funkcji nerwów czaszkowych, czucia i jakości widzenia. Ruchy sakkadowe oczu, przeciwdziałanie odruchowi przedsionkowo-okoruchowemu, konwergencja oczu, test pchnięcia głową, oczopląs kierunkowo-spojrzeniowy i ruch śledzenia gałek ocznych są również analizowane. Dynamiczną ostrość widzenia określa umiejętność wyraźnego widzenia obiektów w trakcie poruszania głową z wyznaczoną prędkością i jest testem dającym możliwość oceny wydolności odruchu przedsionkowo-okoruchowego (VOR). Kliniczne i oprzyrządowane wersje testu dynamicznej ostrości wzroku zostały wykorzystane do wykazania poprawy funkcji VOR w czasie.⁵²

Cele rehabilitacji przedsionkowej

Celem konsultacji fizjoterapeutycznej jest zdiagnozowanie problemu zdrowotnego oraz opracowanie programu rehabilitacji dostosowanego indywidualnie do pacjenta.

Częstymi objawami związanymi z zaburzeniami układu przedsionkowego są zawroty głowy, zaburzenia równowagi, a także nudności.^16,23,53Upadki są również związane z dysfunkcją układu przedsionkowego.^5,7,43,54Zatem celem rehabilitacji przedsionkowej jest (1) zmniejszenie zawrotów głowy, (2) zwiększenie pewności utrzymywania równowagi, (3) zmniejszenie ryzyka upadku, (4) poprawa funkcji VOR, (5) poprawa funkcji chodu z jednoczesnym ruchem głowy, ponieważ pacjenci mają tendencję do poruszania się z niewielką rotacją tułowia lub głowy, aby zminimalizować uczucie zawrotów głowy, (6) zmiana preferowanej modalności sensorycznej, tak aby w pełni wykorzystywać funkcję narządu przedsionkowego i narządu wzroku, (7) poprawa mobilności i wytrzymałości w trakcie chodu, oraz (8) zmniejszenie niepokoju, który może być wynikiem konfliktu sensorycznego.

Zalecane są ćwiczenia "kalibracji" odruchu VOR, treningi habituacyjne i substytucyjne, poprawiające jakość chodu, kształtujące prawidłową postawę ciała, wzmacniające, rozciągające oraz wytrzymałościowe w celu poprawy funkcjonowania pacjentów z zaburzeniami układu przedsionkowego. Wykazano, że indywidualne programy ćwiczeń są bardziej skuteczne niż treningi stworzone "dla każdego".^47,55 Uważa się, że przestrzeganie zaleceń terapeutycznych ulega poprawie gdy program ćwiczeń fizjoterapeutycznych dostosowany jest do potrzeb pacjenta oraz gdy planowane są wizyty kontrolne⁵⁶; jednakże Cohen i Yardley^32,57,58 wykazali, że pacjenci mogą poprawić wyniki leczenia również dzięki programowi ćwiczeń wykonywanych w domu.

Interwencje rehabilitacyjne

Obecnie znane są 3 następujące mechanizmy naprawcze działające po uszkodzeniach narządu przedsionkowego -adaptacja, substytucja i habituacja.

Adaptacja VOR jest najczęściej wykorzystywana w rehabilitacji osób z zaburzeniami układu przedsionkowego. Często takim pacjentom rekomenduje się wykonywanie ćwiczeń usprawniających koordynację oko-głowa w celu wzmocnienia VOR. Wykazano, że wykonywanie aktywnych ruchów głowy jest bardziej skuteczne niż pasywne ruchy. Pacjenci są często proszeni o skoncentrowanie wzroku na jednym punkcie podczas aktywnego ruchu głowy (ryc. 1) i wykonywanie ćwiczeń pochylania głowy do przodu lub odchylania do tyłu.^23,59 Ćwiczenia adaptacyjne mogą również spowodować ślizganie się obrazu na siatkówce i rekalibrację funkcji VOR po uszkodzeniu narządu przedsionkowego.¹⁶ W trakcie rozpoczynania terapii, ćwiczenia wykonywane są w pozycji siedzącej a następnie stojącej i w dalszej kolejności następuje chodzenie. Również tła są dostosowywane w miarę poprawy stanu pacjenta od prostych do bardziej złożonych i wizualnie stymulujących, takich jak wzory szachownicy, paski lub tła z ruchem w ich centralnych lub peryferyjnych częściach.²³ Rodzaje podłoża jest również modyfikowane w zależności od możliwości pacjenta, np. stanie na twardej powierzchni, trawie, poduszce z pianki, a nawet stanie w piasku.

Pacjent stojący, kobieta, ćwiczenie adaptacji odruchu przedsionkowo-okoruchowego

Rysunek 1. Pacjent stojący i wykonujący ćwiczenie adaptacji odruchu przedsionkowo-okoruchowego w momencie odchylenia głowy do tyłu. Celem jest obserwacja jednego punktu przy jednoczesnych szybkich ruchach głowy.

U pacjentów z obustronnym uszkodzeniem narządu przedsionkowego rekomendowane jest wykonywanie ćwiczeń ruchów sakkadowych oczu, które polegają na szybkim przenoszeniu wzroku pomiędzy punktami zarówno w górę/dół, jak i w prawo/lewo. Na początku ćwiczenia wykonywane są w pozycji siedzącej a następnie stojącej i w dalszej kolejności następuje chodzenie. Pacjenci z obustronnym uszkodzeniem narządu przedsionkowego często wymagają stosowania urządzeń wspomagających poruszanie się, takich jak laska lub chodzik, ze względu na częstsze występowanie upadków.⁵⁴ Natomiast udokumentowano poprawę kontroli postawy ciała po zastosowaniu indywidualnej sesji rehabilitacji przedsionkowej.⁶¹ Rehabilitacja przedsionkowa powinna odbywać się jeden do dwóch razy w tygodniu przez 6-8 tygodni w przypadku osób z obwodowym zaburzeniem narządu przedsionkowego.⁵⁸ Osoby z ośrodkowymi lub zarówno obwodowymi jak i ośrodkowymi zaburzeniami narządu przedsionkowego wymagają dłuższej rehabilitacji aby dostrzec istotną klinicznie poprawę.²³

Wiele osób z zaburzeniami układu przedsionkowego chodzi z niewielką rotacją głowy/tułowia. Wczesna rehabilitacja może zapobiec niektórym nieprawidłowym zachowaniom kompensacyjnym obserwowanym w zaburzeniach układu przedsionkowego, takim jak sztywność karku czy strach przed upadkiem. Czasami pacjentom proponuje się ćwiczenia habituacyjne, które polegają na powtarzaniu ruchów, które prowokują dolegliwości w różnym ułożeniu głowy i ciała, aby potem lepiej kontrolować swoje objawy.⁶²

Większość pacjentów z zaburzeniami układu przedsionkowego doświadcza również towarzyszące im zaburzenia równowagi. Programy rehabilitacyjne zwykle obejmują ćwiczenia na równowagę, które mogą być wykonywane zarówno w klinice, jak i w domu. Proste ćwiczenia, takie jak próba Romberga mają za zadanie poprawiać zdolność pacjenta do utrzymania równowagi w pozycji pionowej. Ćwiczenia w staniu i chodzeniu są często modyfikowane poprzez zmianę punktu podparcia, poruszanie kończynami górnymi lub głową oraz zmianę szybkości wykonywania czynności w miarę poprawy stanu pacjenta. Zawsze podkreśla się bezpieczeństwo, szczególnie w programie domowym.

Pavlou i wsp.¹⁰ zasugerowali również użycie specjalnych projekcji, aby wzmocnić VOR u osób z zaburzeniami układu przedsionkowego. Wcześniej stosowana była natomiast stymulacja optokinetyczna.^28,63 Wydaje się, że bodźce wizualne pomagają w adaptacji VOR i poprawiają możliwości funkcjonalne pacjenta.

Zastosowanie wibroterapii zostało także wykorzystane do zwiększenia kontroli posturalnej podczas chodzenia u osób z zaburzeniami układu przedsionkowego (ryc. 2).^64,65

Rys. 2: Zastosowanie wibroterapii do poprawy kontroli postawy ciała u osób z zaburzeniami układu przedsionkowego. Urządzenie składa się z pasa i nakładek, które wibrują, aby „ostrzec” pacjenta o utracie stabilności posturalnej. Osiem nakładek umieszczonych jest wokół talii (Technologia opracowana przez dr Kathleen Sienko, Uniwersytet Michigan, Ann Arbor, MI, USA).

Rysunek 2. Zastosowanie wibroterapii do poprawy kontroli postawy ciała u osób z zaburzeniami układu przedsionkowego. Urządzenie składa się z pasa i nakładek, które wibrują, aby "ostrzec" pacjenta o utracie stabilności posturalnej. Osiem nakładek umieszczonych jest wokół talii (Technologia opracowana przez dr Kathleen Sienko, Uniwersytet Michigan, Ann Arbor, MI, USA).

W leczeniu łagodnych napadowych położeniowych zawrotów głowy (BPPV) fizjoterapeuci najczęściej stosują manewr repozycyjny Epley’a³⁰ i dodatkowo, jeśli są to osoby starsze, rekomendowane jest wykonywanie ćwiczeń na równowagę. Wynika to z faktu, że u starszych osób po repozycji nadal występują zaburzenia kontroli postawy.⁴² BPPV jest wciąż niedostatecznie poznanym schorzeniem, które wiąże się ze zwiększonym ryzykiem upadku i pogorszeniem jakości życia.⁶⁶ Typowe objawy BPPV obejmuje zawroty głowy związane ze zmianą pozycji głowy trwającymi poniżej jednej minuty.³⁰ Manewr repozycyjny jest bardzo skuteczną formą terapii w poprawie jakości życia, zmniejszaniu liczby upadków i zmniejszaniu zawrotów głowy związanych ze zmianą pozycji głowy.^9,66,67 W ostatnim przeglądzie systematycznym wskaźniki ustąpienia BPPV były od 22 do 37 razy lepsze u osób, u których zastosowano manewr repozycyjny w porównaniu z interwencją pozorowaną.¹²

Skuteczność rehabilitacji przedsionkowej

Rehabilitacja przedsionkowa jest stosowana od lat 40. XX wieku, kiedy to została po raz pierwszy wprowadzona przez Cooksey’a i Cawthorne’a,^68,69 ale dopiero w ciągu ostatnich 15-20 lat zyskała powszechne zainteresowanie. Norre i współpracownicy^62,70 promowali rehabilitację przedsionkową w latach 80., a obecnie uważana jest ona za standard opieki nad osobami z zaburzeniami obwodowego narządu przedsionkowego na podstawie ostatniego przeglądu Cochrane.⁷¹

Ćwiczenia stymulujące układ przedsionkowy poprawiają równowagę, zmniejszają ryzyko upadku, zmniejszają zawroty głowy i poprawiają jakość życia.^{10,12,36,37,52,59,61,63,71-73} Osoby po neurektomii, operacji usunięcia przedsionkowego schwannoma , labiryntektomii lub po wstrzyknięciu gentamycyny wydają się szybciej regenerować po rehabilitacji przedsionkowej.^74-76 El Kashlan i wsp.³⁶ zasugerowali, że ćwiczenia rehabilitacji przedsionkowej powinny być zapewnione pacjentom, którzy mogą być narażeni na utrzymujące się zaburzenia równowagi po operacji. Po uszkodzeniu narządu przedsionkowego u większość pacjentów działają mechanizmy kompensacyjne ułatwiające powrót do zdrowia. Natomiast wdrożenie wczesnej rehabilitacji pomaga w zmniejszeniu strachu przed upadkiem i niepokoju związanego z występowaniem zawrotów głowy. Cass i wsp.⁷⁷ podali, że 60% pacjentów, którzy uczestniczyli w programie ćwiczeń przedsionkowych po zabiegu operacyjnym, wykazało obiektywną poprawę w zakresie kontroli równowagi, przy czym 25% pacjentów poprawiło wynik równowagi w teście organizacji zmysłowej wykonywanym przy pomocy dynamicznej posturografii komputerowej.

Ćwiczenia stymulujące układ przedsionkowy mają pozytywny wpływ na przywrócenie funkcji odruchu przedsionkowo-rdzeniowego u pacjentów z ostrymi obwodowymi zaburzeniami narządu przedsionkowego.⁵⁹ Ćwiczenia adaptacyjne skutkują poprawą stabilności postawy i zmniejszeniem odczucia braku równowagi zarówno w fazie przewlekłej, jak i ostrej.⁷³ Wielu pacjentów z obustronnym uszkodzeniem narządu przedsionkowego odnosi korzyści z indywidualnego programu ćwiczeń, poprawiającego zarówno sprawność fizyczną, jak i zmniejszającego postrzegany przez siebie stopień upośledzenia.⁷⁸ Inne badania wykazały również znaczącą poprawę w zakresie objawów, niepełnosprawności, równowagi, stabilności postawy i jakości życia u osób z jednostronnym uszkodzeniem narządu przedsionkowego po zastosowaniu indywidualnego programu ćwiczeń.^79,80 Ze względu na zmienny charakter choroby Ménière’a, rehabilitacja przedsionkowa ma ograniczoną rolę w jej leczeniu.^18,77

Uraz głowy często powoduje uszkodzenie układu przedsionkowego objawiającego się zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. U pacjentów po urazie głowy może wystąpić uszkodzenie jednostronne lub dwustronne, mogą pojawić się objawy uszkodzenia ośrodkowej części układu przedsionkowego, a także jednostronne lub obustronne BPPV.^81,82 Objawy zaburzeń układu przedsionkowego mogą być z powodzeniem leczone za pomocą ćwiczeń, chociaż wybór konkretnych ćwiczeń zależy od dolegliwości pacjenta.⁸³ Ostatnie dowody wskazują, że rehabilitacja przedsionkowa u młodych i starszych osób po wstrząsie mózgu może przyspieszyć ich powrót do zdrowia.⁸⁴

Pacjenci z ostrymi lub przewlekłymi uszkodzeniami móżdżku mogą być w stanie poprawić stabilność postawy po zastosowaniu rehabilitacjii przedsionkowej,⁸⁵ chociaż Brown i wsp.⁷⁸ podali, że spośród wszystkich rodzajów centralnych uszkodzeń narządu przedsionkowego, osoby z uszkodzeniami móżdżkowymi dokonały najmniejszego progresu po zastosowaniu rehabilitacji przedsionkowej. Osoby z zawrotami głowy chorymi na nawracająco-zwalniającą postać stwardnienia rozsianego, które uczestniczyły w programie ćwiczeń przedsionkowych, poprawiły swoją równowagę i odnotowały mniej zawrotów głowy.^86,87

Istnieje silny związek między zaburzeniami układu przedsionkowego i zaburzeniami lękowymi.⁸⁸ Rehabilitacja przedsionkowa pozytywnie wpływa na komponent emocjonalny u osób z przewlekłymi zaburzeniami układu przedsionkowego bez leczenia farmakologicznego lub psychoterapii.⁸⁹ Wczesna rehabilitacja może również zapobiegać występowaniu napadów paniki związanymi z zespołem hiperwentylacji⁹⁰ oraz wykazano, że poprawia równowagę u osób z zaburzeniami panicznymi.³⁷

Wydaje się, że starsze osoby korzystnie reagują na rehabilitację przedsionkową, odnotowując poprawę w zakresie równowagi i zawrotów głowy.⁹¹ Wiek nie ma wpływu na wyniki rehabilitacji przedsionkowej.⁹¹ Pogorszanie funkcjonowania obwodowego lub ośrodkowego układu przedsionkowego wraz z wiekiem może być częściowo odpowiedzialne za wysoką częstość upadków u osób starszych.^5,92,93 Rehabilitacja przedsionkowa odgrywa ważną rolę prewencyjną w ograniczaniu ilości upadków u pacjentów w podeszłym wieku z grup ryzyka.^94,95 Jedno z doniesień sugeruje również, że wraz wiekiem naturalne mechanizmy kompensacyjne, które mają na celu wzmacnienie VOR po uszkodzeniu narządu przedsionkowego nie działają już tak efektywnie.⁹⁶

Dzieci również wydają się odnosić korzyści z rehabilitacji przedsionkowej.^97-100 Dzieci z odbiorczym ubytkiem słuchu, po wstrząsie mózgu i po wszczepieniu implantu ślimakowego mogą odnieść korzyści z rehabilitacji przedsionkowej, jeśli faktycznie mają dysfunkcję układu przedsionkowego.^98-100

Podsumowując, rehabilitacja przedsionkowa stała się filarem terapeutycznym w postępowaniu z pacjentami z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Liczne opisy przypadków, serie przypadków i badania kontrolowane wspierają stosowanie rehabilitacji przedsionkowej u pacjentów z obwodowymi zaburzeniami układu przedsionkowego. Pojawiają się również dowody wspierające stosowanie rehabilitacji przedsionkowej u pacjentów z ośrodkowymi zaburzeniami układu przedsionkowego.

Źródło: Journal of the Chinese Medical Association, 2013, January, vol 76(1), pp 1-8
Copyright: ©2021 The Authors
Adaptacja: Dorota Kacprzak
Na podstawie licencji CCBY (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)

Bibliografia

Furman JM, Cass SP, Whitney SL., 2010. Vestibular disorders a case study approach, Oxford University Press, New York.
Sloane PD, Baloh RW. J Am Geriatr Soc. 1989;37:1031-1038.
Sloane PD, Blazer D, George LK. J Am Geriatr Soc. 1989;37:101-108.
Sloane PD, Coeytaux RR, Beck RS, Dallara J. Ann Intern Med. 2001;134:823-832.
Agrawal Y, Carey JP, Della Santina CC, Schubert MC, Minor LB. Arch Intern Med. 2009;169:938-944.
Pothula VB, Chew F, Lesser TH, Sharma AK. Clin Otolaryngol Allied Sci. 2004;29:179-182.
Whitney SL, Hudak MT, Marchetti GF. J Vestib Res. 2000;10:99-105.
Gamiz MJ, Lopez-Escamez JA. Gerontology. 2004;50:82-86.
White J, Savvides P, Cherian N, Oas J. Otol Neurotol. 2005;26:704-710.
Pavlou M. J Neurol Phys Ther. 2010;34:105-110.
Chan Y. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg. 2009;17:200-203.
Helminski JO, Zee DS, Janssen I, Hain TC. Phys Ther. 2010;90:663-678.
Pavlou M, Davies RA, Bronstein AM. J Vestib Res. 2006;16:223-231.
Ekvall Hansson E, Mansson NO, Hakansson A. Gerontology. 2005;51:386-389.
Wrisley DM, Pavlou M.. Neurol Clin. 2005;23:855-874.
Zee DS. Acta Neurol Belg. 1991;91:97-104.
Pavlou M, Lingeswaran A, Davies RA, Gresty MA, Bronstein AM. J Neurol. 2004;251:983-995.
Wladislavosky-Waserman P, Facer GW, Mokri B, Kurland LT. Laryngoscope. 1984;94:1098-1102.
Furman JM, Whitney SL. Phys Ther. 2000;80:179-187.
Baloh RW. Lancet. 1998;352:1841-1846.
Hoffman RM, Einstadter D, Kroenke K. Am J Med. 1999;107:468-478.
Maarsingh OR, Dros J, Schellevis FG, van Weert HC, van der Windt DA, ter Riet G, et al. Ann Fam Med. 2010;8:196-205.
Whitney SL, Rossi MM. Otolaryngol Clinics North Am. 2000;33:659-672.
Pavlou M, Quinn C, Murray K, Spyridakou C, Faldon M, Bronstein AM. Gait Posture. 2011;33:113-118.
Whitney SL, Sparto PJ, Hodges LF, Babu SV, Furman JM, Redfern MS. Cyberpsychol Behav. 2006;9:152-156.
Kramer PD, Roberts DC, Shelhamer M, Zee DS. J Vestib Res. 1998;8:363-379.
Viirre E. IEEE Eng Med Biol Mag. 1996;41-69.
Vitte E, Semont A, Berthoz A. Exp Brain Res. 1994;102:141-148.
Wall C 3rd. J Neurol Phys Ther. 2010;34:98-104.
Bhattacharyya N, Baugh RF, Orvidas L, Barrs D, Bronston LJ, Cass S, et al. Otolaryngol Head Neck Surg. 2008;139:S47-S81.
Hillier SL, McDonnell M. Clin Otolaryngol. 2011;36:248-249.
Yardley L, Beech S, Zander L, Evans T, Weinman J. Br J Gen Pract. 1998;48:1136-1140.
Hall CD, Herdman SJ. J Neurol Phys Ther. 2006;30:74-81.
Jacobson GP, Newman CW. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 1990;116:424-427.
Cowand JL, Wrisley DM, Walker M, Strasnick B, Jacobson JT. Otolaryngol Head Neck Surg. 1998;118:49-54.
El-Kashlan HK, Shepard NT, Arts HA, Telian SA. Am J Otol. 1998;19:104-111.
Jacob RG, Whitney SL, Detweiler-Shostak G, Furman JM. J Anxiety Disord. 2001;15:131-146.
Powell LE, Myers AM. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 1995;50A:M28-M34.
Whitney SL, Hudak MT, Marchetti GF. J Vestib Res. 1999;9:253-259.
Lajoie Y, Gallagher SP. Arch Gerontol Geriatr. 2004;38:11-26.
Alghwiri AA, Marchetti GF, Whitney SL. Phys Ther. 2011;91:346-357.
Blatt PJ, Georgakakis GA, Herdman SJ, Clendaniel RA, Tusa RJ. Am J Otol. 2000;21:356-363.
Vichare VV, Wall C, Balkwill MD, Sienko MD. Conf Proc IEEE Eng Med Biol Soc. 2009;2009:6910-6913.
Horak FB. Phys Ther. 1987;67:1881-1885.
Wrisley DM, Whitney SL. Arch Phys Med Rehabil. 2004;85:335-338.
Black FO, Angel CR, Pesznecker SC, Gianna C. Am J Otol. 2000;21:543-551.
Horak FB, Jones-Rycewicz C, Black FO, Shumway-Cook A. Otolaryngol Head Neck Surg. 1992;106:175-180.
Sung WL, Kohli N, Qu’adir S, Golding JF, Bronstein AM, Gresty MA. Clin Auton Res. 2011;21:365-371.
Podsiadlo D, Richardson S. J Am Geriatr Soc. 1991;39:142-148.
Shumway-Cook A, Woollacott M. 1995. Motor control: theory and practical applications, 1st ed. Williams and Wilkins, Baltimore.
Wrisley DM, Marchetti GF, Kuharsky DK, Whitney SL. Phys Ther. 2004;84:906-918.
Herdman SJ, Schubert MC, Das VE, Tusa RJ. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2003;129:819-824.
Wall C, Kentala E. J Vestib Res. 2010;20:61-69.
Herdman SJ, Blatt P, Schubert MC, Tusa RJ. Am J Otol. 2000;21:847-851.
Wall C 3rd, Weinberg MS, Schmidt PB, Krebs DE. IEEE Trans Biomed Eng. 2001;48:1153-1161.
Topuz O, Topuz B, Ardic FN, Sarhus M, Ogmen G, Ardic F. Clin Rehabil. 2004;18:76-83.
Cohen HS, Kimball KT. Otolaryngol Head Neck Surg. 2003;128:60-70.
Cohen HS, Kimball KT. Otolaryngol Head Neck Surg. 2004;130:418-425.
Strupp M, Arbusow V, Maag KP, Gall C, Brandt T. Neurology. 1998;51:838-844.
Schubert MC, Zee DS. Restor Neurol Neurosci. 2010;28:9-18.
Krebs DE, Gill-Body KM, Riley PO, Parker SW. Otolaryngol Head Neck Surg. 1993;109:735-741.
Norre ME, De Weerdt W. J Laryngol Otol. 1980;94:689-696.
Szturm T, Ireland DJ, Lessing-Turner M. J Vestib Res. 1994;4:461-479.
Dozza M, Wall C, Peterka RJ, Chiari L, Horak FB. J Vestib Res. 2007;17:195-204.
Wall C, Wrisley DM, Statler KD. Gait Posture. 2009;30:16-21.
Oghalai JS, Manolidis S, Barth JL, Stewart MG, Jenkins HA. Otolaryngol Head Neck Surg. 2000;122:630-634.
Gananca FF, Gazzola JM, Gananca CF, Caovilla HH, Gananca MM, Cruz OL. Braz J Otorhinolaryngol. 2010;76:113-120.
Cawthorne T. J Chart Soc Physiother. 1944;3:106-107.
Cooksey FS. Proc R Soc Med. 1946;39.
Norre M. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 1988;114:883-886.
Hillier SL, McDonnell M. Cochrane Database Syst Rev. 2011;CD005397.
Gill-Body KM, Krebs DE, Parker SW, Riley PO. Phys Ther. 1994;74:129-142.
Herdman SJ, Clendaniel RA, Mattox DE, Holliday MJ, Niparko JK. Otolaryngol Head Neck Surg. 1995;113:77-87.
Gottshall KR, Hoffer ME, Moore RJ, Balough BJ. Otolaryngol Head Neck Surg. 2005;133:326-328.
Magnusson M, Kahlon B, Karlberg M, Lindberg S, Siesjo P. Acta Otolaryngol. 2007;127:1236-1240.
Magnusson M, Kahlon B, Karlberg M, Lindberg S, Siesjo P, Tjernstrom F. Ann N Y Acad Sci. 2009;1164:257-262.
Cass SP, Borello-France D, Furman JM. Am J Otol. 1996;17:581-594.
Brown KE, Whitney SL, Wrisley DM, Furman JM. Laryngoscope. 2001;111:1812-1817.
Patatas OH, Gananca CF, Gananca FF. Braz J Otorhinolaryngol. 2009;75:387-394.
Giray M, Kirazli Y, Karapolat H, Celebisoy N, Bilgen C, Kirazli T. Arch Phys Med Rehabil. 2009;90:1325-1331.
Gizzi M. J Head Trauma Rehabil. 1995;10:60-77.
Karatas M. Neurologist. 2008;14:355-364.
Herdman SJ. J Head Trauma Rehabil. 1990;5:63-76.
Alsalaheen BA, Mucha A, Morris LO, Whitney SL, Furman JM, Camiolo-Reddy CE, et al. J Neurol Phys Ther. 2010;34:87-93.
Gill-Body KM, Popat RA, Parker SW, Krebs DE. Phys Ther. 1997;77:534-552.
Zeigelboim BS, Arruda WO, Mangabeira-Albernaz PL, Iorio MC, Jurkiewicz AL, Martins-Bassetto J, et al. Int Tinnitus J. 2008;14:139-145.
Pavan K, Marangoni BE, Schmidt KB, Cobe FA, Matuti GS, Nishino LK, et al. Arq Neuropsiquiatr. 2007;65:332-335.
Jacob R, Furman J, Balaban C., 1996. Oxford University Press, New York, pp. 509-528.
Meli A, Zimatore G, Badaracco C, De Angelis E, Tufarelli D. J Psychosom Res. 2007;63:185-190.
Komazec Z, Lemajic S. Med Pregl. 2004;57:269-274.
Whitney SL, Wrisley DM, Marchetti GF, Furman JM. Laryngoscope. 2002;112:1785-1790.
Jung JY, Kim JS, Chung PS, Woo SH, Rhee CK. Am J Otolaryngol. 2009;30:295-299.
Matheson AJ, Darlington CL, Smith PF. J Vestib Res. 1999;9:261-264.
Hall CD, Schubert MC, Herdman SJ. Otol Neurotol. 2004;25:746-751.
Macias JD, Massingale S, Gerkin RD. Otolaryngol Head Neck Surg. 2005;133:323-325.
Paige GD. J Vestib Res. 1992;2:133-151.
Rine RM, Braswell J, Fisher D, Joyce K, Kalar K, Shaffer M. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2004;68:1141-1148.
MacNally SP, Rutherford SA, King AT, Freeman S, Thorne J, Mawman D, et al. Br J Neurosurg. 2009;23:226-231.
Medeiros IR, Bittar RS, Pedalini ME, Lorenzi MC, Formigoni LG, Bento RF. Otol Neurotol. 2005;26:699-703.
Loundon N, Marlin S, Busquet D, Denoyelle F, Roger G, Renaud F, et al. Otol Neurotol. 2003;24:216-221.