Ćwiczenia z wałkiem piankowym u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej

Aishwarya R. Ranbhor, Ashish J. Prabhakar, Charu Eapen

Ortopedia

17 grudnia 2021

Artykuł na: 38-48 minut

2730

Tagi: podeszwa stopa

Obserwuje się, że zapalenie powięzi podeszwowej jest najpowszechniejszą przyczyną bólu pięty, dotykającą około 10% populacji niesportowców i sportowców.

Zapalenie powięzi podeszwowej - objawy i leczenie

Choć nazwa choroby wskazuje na stan zapalny, dowody sugerują, że wiąże się ona ze zmianami degeneracyjnymi i można by ją sklasyfikować jako "powięziopatię"⁴.

Klasyczne objawy zapalenia powięzi podeszwowej to:

silny ból po okresie spoczynku, zmniejszający się po podjęciu aktywności,
ograniczony zakres ruchu stawu skokowego,
tkliwość przyśrodkowej części kości piętowej^1,2.

Mięśnie brzuchaty oraz płaszczkowaty połączone są z powięzią podeszwową za pośrednictwem tkanki łącznej¹. Według Bolivar i in. istnieje związek między napięciem tylnych mięśni nóg a rozwojem zapalenia powięzi podeszwowej⁵, co tłumaczy, dlaczego ból powięzi podeszwowej może wynikać ze zmniejszonej rozciągliwości oraz obecności punktów spustowych w mięśniach tylnych nogi⁶.

Postępowanie fizjoterapeutyczne przy zapaleniu powięzi podeszwowej to między innymi elektroterapia^7,8, terapia ćwiczeniowa^9,10, uwalnianie mięśniowo-powięziowe^6,11,12, taping¹³, szyny na noc¹⁴, akcesoria ortopedyczne^2,15 itp. Rozciąganie mięśni brzuchatego i płaszczkowatego oraz powięzi podeszwowej pozostaje ważnym elementem leczenia zachowawczego zapalenia powięzi podeszwowej. Pomaga ono zwiększyć rozciągliwość tkanek miękkich, a dzięki temu – elastyczność mięśni¹⁶.

Ostatnio jako narzędzie do samodzielnego uwalniania mięśniowo-powięziowego (ump) zaczęto stosować wałki piankowe, które z założenia mają generować ten sam mechanizm leczenia, co tradycyjne uwalnianie mięśniowo-powięziowe. Wymagają one jednak zastosowania przez pacjenta nacisku przy użyciu ciężaru ciała¹⁷. Ruch pomiędzy wałkiem piankowym a strukturą tkanki wywiera nacisk przesuwający się oraz nacisk bezpośredni na tkanki miękkie. Zwiększa to lepkość warstwy powięziowej¹⁸ oraz powoduje zwiększenie rozciągliwości tkanki dzięki rozrywaniu zrostów¹⁹.

Mimo rosnącej ostatnio popularności wałków piankowych oraz teorii o ich skuteczności brak jest literatury na temat wpływu zastosowania wałka piankowego w przebiegu zapalenia powięzi podeszwowej. Wcześniejsze badania dowiodły, że zastosowanie wałka piankowego pomaga zwiększyć rozciągliwość struktur tkankowych. Dlatego postawiliśmy hipotezę, iż wałek taki mógłby być skuteczny w łagodzeniu bólu wywołanego przez zapalenie powięzi podeszwowej dzięki zwiększaniu rozciągliwości mięśni łydki oraz powięzi podeszwowej. Stąd niniejsze badanie, podjęte w celu oszacowania wpływu zastosowania wałka piankowego oraz samodzielnego rozciągania się – jak również w celu porównania wpływu obu tych form leczenia – na ból i zakres ruchu u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Badanie wpływu zastosowania wałka piankowego na ból i zakres ruchu u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej

Abstrakt

Tło badania

Udowodniono, że rozciąganie skutecznie wpływa na ból i zakres ruchu u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej. Mimo rosnącej ostatnio popularności wałków piankowych i teorii o ich skuteczności, brak jest literatury na temat wpływu ćwiczeń z wałkiem piankowym na zapalenie powięzi podeszwowej.

Cel badania

Celem niniejszego badania było porównanie wpływu ćwiczeń na wałku piankowym i rozciągania na ból i zakres ruchu stawu skokowego u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Metody

Badaniem objęto 50 pacjentów, których losowo przydzielono do grup z rozciąganiem lub wałkiem piankowym. W momencie początkowym oraz bezpośrednio po leczeniu sprawdzono wyniki wizualnej skali analogowej (Visual Analogue Scale – VAS), progów bólu uciskowego (pbu) mięśnia brzuchatego, mięśnia płaszczkowatego i powięzi podeszwowej oraz testu wypadu z obciążeniem (Weight-Bearing Lunge Test – WBLT).

Wyniki badania

Analiza wewnątrzgrupowa wykazała statystycznie znaczącą różnicę (p < 0,001) we wszystkich wynikach zarówno w grupie z wałkiem piankowym, jak i w grupie z rozciąganiem. Analiza międzygrupowa wykazała brak statystycznie znaczących różnic odnośnie do takich parametrów jak VAS, próg bólu uciskowego powięzi podeszwowej oraz WBLT (z wartościami p wynoszącymi odpowiednio 0,171, 0,372 oraz 0,861); stwierdzono jednakże znaczące różnice w pbu mięśnia brzuchatego (p = 0,029) oraz pbu mięśnia płaszczkowatego (p = 0,013).

Wnioski

Zaobserwowano, że zarówno rozciąganie, jak i zastosowanie wałka piankowego pomogło zmniejszyć ból i zwiększyć zakres ruchu. Skuteczność wałka piankowego okazała się jednak większa niż skuteczność rozciągania, ponieważ jego zastosowanie zwiększyło pbu mięśnia brzuchatego i mięśnia płaszczkowatego. Badanie zarejestrowano w Indiach pod numerem CTRI/2018/01/011398.

Ćwiczenia z wałkiem piankowym a zapalenie powięzi podeszwowej - metody

Badanie zatwierdziła Komisja Etyki Instytucjonalnej przy Kastruba Medical College w Mangalore, Manipal Academy of Higher Education. Badanie to było badaniem randomizowanym z równoległą grupą kontrolną, przeprowadzono je w szpitalach specjalistycznych od lutego 2018 r. do lutego 2019 r. W oparciu o wcześniejsze badanie liczebność próby wyliczono na 25 osób w każdej z grup, przy przedziale ufności 95% i mocy na poziomie 80%⁶. Zwrócono się do pacjentów z bólem pięty, skierowanych na fizjoterapię przez ortopedę, i dokonano ich przeglądu pod kątem kryteriów włączających i wyłączających.

Kryteria włączające wymagały, by pacjenci mieścili się w przedziale wiekowym od 18 do 60 lat, doznawali bólu pięty o następujących cechach klinicznych: ból pięty z rana – podczas pierwszego kroku, narastający ostry ból pod piętą, tkliwość przyśrodkowej części kości piętowej, zmniejszanie się dolegliwości przy lekkiej aktywności (np. przy chodzeniu) i ich nasilanie się pod koniec dnia. Uczestników wykluczano, jeśli cierpieli na jakiekolwiek inne schorzenie mięśniowo-szkieletowe, które miałoby wpływ na ich wydajność; z badania eliminowała także choroba zapalna stawu w wywiadzie, zaburzone krążenie lub zmienione czucie w kończynach dolnych.

Uczestnikom wyjaśniono cel badania, a od tych, którzy chcieli wziąć w nim udział, uzyskano pisemną świadomą zgodę. Jako metodę dobierania prób zastosowano przydział do grup w formie losowania warstwowego. Badanymi pomiarami rezultatów były ból i zakres ruchu stawu skokowego. Ból oceniono przy zastosowaniu wizualnej skali analogowej (VAS) oraz progów bólu uciskowego (pbu). VAS miała formę odcinka poziomego długości 10 cm, o końcach oznaczających brak bólu i najgorszy możliwy ból. Progi bólu uciskowego wyznaczano za pomocą ciśnieniowego algometru mechanicznego (siłomierz model M3-50; Mark-10 Corporation, USA). Progi bólu uciskowego sprawdzano w obu grupach w trzech wcześniej wyznaczonych punktach chorej nogi: na mięśniu brzuchatym (punkt środkowy nad brzuścem mięśnia), na mięśniu płaszczkowatym (punkt centralny brzuśca mięśnia, 10 cm nad ścięgnem Achillesa) i nad tylno-przyśrodkową częścią kości piętowej. Wykonano trzy próby oddzielone 30-sekundowymi okresami odpoczynku. Jako miarę progu bólu przyjęto średnią wartość z trzech prób⁶. Wiarygodność algometru uznaje się za wysoką (współczynnik korelacji wewnątrzklasowej ICC = 0,91; 95% CI: 0,82-0,97)²⁰.

Ocenę zakresu ruchu zgięcia grzbietowego przeprowadzono przy użyciu testu wypadu z obciążeniem (WBLT). Wykazano, że ten typ testu ma wysoką wiarygodność dla danego oceniającego (ICC = 0,97–0,98) i między oceniającymi (ICC = 0,97 dla kąta i 0,99 dla odległości)²¹. Na podłodze, prostopadle do ściany, umieszczono taśmę mierniczą do mierzenia odległości między paluchem a ścianą. Uczestnicy stawali z paluchem i piętą na taśmie. Pacjent mógł oprzeć się o ścianę dla równowagi. Uczestnikom polecono wykonać wypad kolanem: tak, by kolano dotknęło ściany bez odrywania pięty od podłogi. Stopę stopniowo przesuwano do ściany lub odsuwano od niej, aż osiągnięto maksymalny zakres ruchu stawu skokowego bez odrywania pięty od podłogi¹⁸. Pomiary przeprowadzał niezależny fizjoterapeuta przed interwencją i bezpośrednio po niej. Nie był on świadom, na czym polegała interwencja ani jak wyglądał podział na grupy.

Badanie nad skutecznością zastosowania wałka piankowego w łagodzeniu bólu w zapaleniu powięzi podeszwowej - protokół interwencji

Grupa z wałkiem piankowym

Mięśnie łydki: ćwiczenia rozpoczynano od pozycji podpartego siadu prostego, z chorą nogą wyprostowaną na wałku piankowym i rozluźnioną stopą. Noga zdrowa była zgięta w kolanie tak, by stopa spoczywała na podłodze. Uczestnikom polecono poruszać ciałem przy pomocy ramion i zdrowej stopy, w tył i w przód, od dołu podkolanowego do ścięgna Achillesa w ruchu ciągłym (ryc. 1a)¹⁸.

Powięź podeszwowa: ćwiczenia wykonywano w pozycji stojącej, ze zdrową stopą na podłodze, a chorą na wałku piankowym (ryc. 1b); uczestnikom polecono poruszać stopą w tył i przód, od pięty do palców w ruchu ciągłym, jednocześnie wywierając nacisk na wałek piankowy. Poproszono ich, by przerywali w momencie odczucia maksymalnego bólu¹⁸. Wykonywano pięć powtórzeń toczenia stopy na wałku – za każdym razem przez 45 sekund, z 15-sekundowymi przerwami na odpoczynek.

Ryc. 1. Technika ćwiczeń z wałkiem piankowym na: a. mięśnie łydki; b. powięź podeszwową. (Źródło: Aishwarya R. Ranbhor, Ashish J. Prabhakar, Charu Eapen.)

Grupa z rozciąganiem

Mięśnie łydki: ćwiczenia wykonywano w pozycji stojącej, z chorą stopą odsuniętą od ściany. Pacjentów proszono, by pochylili się do przodu, aż poczują rozciąganie się łydki. By skupić się na rozciąganiu mięśnia płaszczkowatego, zginano kolano w chorej nodze, natomiast by skupić się na mięśniu brzuchatym, kolano utrzymywano w pełnym wyproście, bez odrywania pięty od podłogi⁶.

Powięź podeszwowa: ćwiczenia wykonywano w siadzie, z chorą stopą umieszczoną na przeciwległym udzie. Uczestników poproszono o umieszczenie palców jednej ręki na pięcie i odciągnięcie palców stopy do tyłu w kierunku goleni, aż poczują rozciąganie powięzi podeszwowej. Uczestnikom polecono, by ćwiczenie rozpoczynali łagodnie, a następnie stopniowo przechodzili do tak intensywnego wykonywania, jakie byli w stanie znieść⁶. Każde rozciągnięcie trwało 45 s i wykonywano pięć jego powtórzeń¹⁶.

Analiza statystyczna

Dane przeanalizowano przy użyciu IBM SPSS Statistics wersja 25.0 dla Windows (IBM Corp., Armonk, NY). Poziom znaczenia ustalono na p ≤ 0,05. Testem użytym do analizy międzygrupowej odnośnie do wieku był dokładny test Fishera. Do analizy dotyczącej płci i strony objętej chorobą zastosowano test niezależności chi-kwadrat. Do oceny średniej różnicy między grupami w pomiarach początkowych użyto testu t dla prób niezależnych. Dla wszystkich wyników końcowych przeprowadzono analizę wewnątrzgrupową przy użyciu sparowanego testu t-Studenta i analizę międzygrupową przy użyciu testu Manna-Whitneya.

Wyniki badania nad skutecznością ćwiczeń z wałkiem piankowym u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej

Schemat CONSORT (ryc. 2) ukazuje udział uczestników na każdym etapie badania. Rozkład płci w obu grupach był statystycznie nieznaczący (p = 1). Do każdej grupy przydzielono po 18 mężczyzn (72%) i siedem kobiet (28%). Różnica średniej wieku uczestników między grupą z rozciąganiem (38,28±13,67 lat) a grupą z wałkiem piankowym (33,08±10,83 lat) była nieznacząca statystycznie (p = 0,143). Strona występowania choroby w obu grupach również była nieznacząca statystycznie (p = 0,777). Uczestników z chorą prawą nogą w grupie z rozciąganiem było 13 (52%), a w grupie z wałkiem piankowym – 12 (48%). Uczestników z chorą lewą nogą w grupie z rozciąganiem było 12 (48%), a w grupie z wałkiem piankowym – 13 (52%).

Grupy były jednorodne i różnice między nimi były nieznaczące statystycznie odnośnie do wszystkich parametrów z wyjątkiem WBLT (test wypadu z obciążeniem), gdzie wartość p między grupami była znacząca statystycznie (tabela 1). Po analizie stwierdzono, że analiza wewnątrzgrupowa wykazała statystycznie znaczącą różnicę (p < 0,001) we wszystkich pomiarach rezultatu, takich jak VAS, pbu mięśnia brzuchatego, pbu mięśnia płaszczkowatego, pbu powięzi podeszwowej oraz WBLT zarówno w grupie z wałkiem piankowym, jak i w grupie z rozciąganiem (tabele 2 i 3). Wartości p w tych tabelach dostosowano, mnożąc je przez dwa.

Analiza międzygrupowa nie wykazała znaczących różnic odnośnie do VAS, pbu powięzi podeszwowej ani WBLT (z wartościami p odpowiednio 0,171, 0,372 i 0,861), stwierdzono jednak znaczące różnice odnośnie do pbu mięśnia brzuchatego (p = 0,029) i pbu mięśnia płaszczkowatego (p = 0,013) po leczeniu (tabela 4).

Tabela 1. Wyniki pomiarów w momencie początkowym.

Uwagi: * różnica znacząca; VAS – wizualna skala analogowa; WBLT – test wypadu z obciążeniem; os – odchylenie standardowe.

Tabela 2. Porównanie pomiaru wyników w grupie z rozciąganiem (przed i po leczeniu).

Uwagi: VAS – wizualna skala analogowa; pbu – próg bólu uciskowego; WBLT – test wypadu z obciążeniem; os – odchylenie standardowe. Wartość p dostosowano przez pomnożenie przez 2. * Wysokie znaczenie przy p < 0,001.

Tabela 3. Porównanie pomiaru wyników w grupie z wałkiem piankowym (przed i po leczeniu).

Tabela 4. Porównanie wyników między grupami.

Uwagi: * Różnica znacząca; os – odchylenie standardowe.

Omówienie wyników badania

Badanie niniejsze porównuje bezpośredni efekt ćwiczeń na wałku piankowym i rozciągania u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej. Wykazało ono statystycznie znaczącą różnicę w redukcji intensywności bólu w skali VAS w grupie z rozciąganiem. Redukcja bólu pięty może być wynikiem zwiększenia elastyczności mięśni, które wywierają nacisk biomechaniczny na powięź. Prowadzi to do zwiększenia emisji impulsów nerwowych przez narządy ścięgniste Golgiego, co skutkuje hamowaniem aktywności motoneuronów alfa i rozluźnieniem mięśnia^22–24. Na poziomie mikrostrukturalnym rozbicie wiązań między włóknami kolagenowymi redukuje sztywność i ból struktur mięśniowo-ścięgnistych, zmieniając ich długość spoczynkową^16,25,26. Ustalenia te są zbieżne z badaniami donoszącymi o zmniejszeniu bólu po rozciąganiu^10,27.

W naszym badaniu stwierdziliśmy znaczącą poprawę pbu w grupie z rozciąganiem. Bezpośrednią poprawę może uzasadniać chwilowy wzrost tolerancji psychosomatycznej tkanki¹³. Ustalenia te są zbieżne z wcześniejszymi badaniami, w których stwierdzono, że rozciąganie – zastosowane samo lub w połączeniu z innym rodzajem leczenia – daje poprawę wyników pbu^6,28. W niniejszym badaniu rozciąganie wykazało znaczące statystycznie zwiększenie wyniku WBLT. Można to przypisać lepkosprężystym właściwościom struktur mięśniowo-ścięgnistych, pozwalającym na rozluźnianie i wydłużanie. Pełzanie mięśniowe i obniżoną percepcję bólu można przypisać zwiększonej tolerancji tkanek na rozciąganie, co przyczynia się do bezpośredniego zwiększenia zakresu ruchu. Ustalenia te są zbieżne z badaniem donoszącym o zwiększeniu zakresu ruchu po rozciąganiu²⁸.

W naszym badaniu ćwiczenia na wałku piankowym przyniosły statystycznie znaczącą różnicę w bólu. Ustalenia te można przypisać mechanizmom biomechanicznym, fizjologicznym i neurologicznym. Redukcja bólu może wynikać ze zwiększonego przepływu krwi, usuwającej produkty przemiany materii, oraz z aktywacji receptorów skórnych, blokujących bodźce nocyceptywne. Donoszono o redukcji bólu poprzez zmniejszony poziom kortyzolu oraz zwiększone poziomy dopaminy i serotoniny po uwalnianiu tkanek miękkich. Ćwiczenia z wałkiem piankowym powodują również zmniejszenie zrostów tkankowych i sztywności mięśni, co skutkuje zwiększeniem rozciągliwości tkanki miękkiej i sprężystości ścięgien mięśniowych^29–31. Jest to zgodne z ustaleniami z wcześniejszych badań, w których stwierdzano, że ćwiczenia z wałkiem piankowym skutecznie redukowały ból przewlekły (punktową tkliwość mięśni) lub uśpione mięśniowo-powięziowe punkty spustowe^29,30,32.

Ćwiczenia z wałkiem piankowym wykazały również statystycznie znaczącą różnicę odnośnie do poprawy pbu. Może to wynikać z aktywacji zstępujących układów antynocyceptywnych poprzez stymulację nocyceptorów skóry i mięśni^33,34. Ustalenia te podobne są do wyników poprzednich badań, w których stwierdzono, że ćwiczenia z wałkiem piankowym są skuteczne w poprawianiu pbu zginacza podeszwowego i pasma biodrowo-piszczelowego u osób zdrowych^33,34.

W naszym badaniu technika zastosowania wałka piankowego okazała się skuteczna również w poprawie zakresu ruchu i stąd wykazała zwiększony wynik WBLT. Ewentualnym mechanizmem stojącym za tym zwiększeniem może być zmiana właściwości tiksotropowych (tiksotropia oznacza zmniejszenie lepkości substancji podczas ingerencji z zewnątrz oraz powrót do typowej lepkości w warunkach normalnych – przyp. tłum.) powięzi. Tarcie pomiędzy wałkiem a tkanką powoduje wzrost ciepłoty powięzi, co niszczy niektóre zrosty włókien, a w efekcie przywraca rozciągliwość i elastyczność tkanki miękkiej¹⁷. Normalne ruchy mogą być zaburzone z powodu bardziej lepkiej i stałej postaci powięzi. Ruchy w tył i w przód tkanki miękkiej na wałku powodują przeciążenie receptorów skórnych poprzez bezpośredni, przesuwający się nacisk. W ten sposób tarcie wytworzone między mięśniem, powięzią a wałkiem piankowym doprowadza do rozciągnięcia^19,35, co być może łagodzi odczucie punktów krańcowych rozciągania. Ustalenia te pozostają w zgodzie z badaniami wcześniejszymi^17,34,35.

Każda z tych technik z osobna okazała się więc skuteczna w zmniejszaniu bólu i zwiększaniu zakresu ruchu. Gdy jednak porównaliśmy skuteczność obu technik, nie było żadnej statystycznie znaczącej różnicy w poprawianiu pomiarów rezultatu poza pbu mięśnia brzuchatego i mięśnia płaszczkowatego, gdzie takie różnice ujawniono. Te statystycznie znaczące różnice w pbu mięśnia brzuchatego i płaszczkowatego mogą wynikać z maksymalnego nacisku wywieranego przez pacjentów przy użyciu ciężaru kończyny. Natomiast brak różnicy odnośnie do pbu powięzi podeszwowej można przypisać niedostatecznemu wywieraniu nacisku przez uczestników, a także rozmiarowi wałka i materiałowi, z którego był wykonany.

Rozciąganie i ćwiczenia z wałkiem piankowym mają swoje zalety i wady. Rozciąganie statyczne nie wymaga użycia żadnych narzędzi. Choć rozciąganie statyczne pomaga zwiększać zakres ruchu, zastosowane jako jedyny komponent ćwiczeń rozgrzewających może niekorzystnie wpływać na siłę i wydajność^36,37. Rozciąganie mięśni przed odpowiednią rozgrzewką może predysponować mięśnie do rozdarć i urazów. Ćwiczenia z wałkiem piankowym wymagają dostępności tego narzędzia i przeszkolenia z korzystania z niego. Wałek piankowy ślizga się po tkance i zwiększa jej ciepłotę, może być więc stosowany jako część rozgrzewki przed rozpoczęciem tradycyjnej rehabilitacji. Dlatego też ćwiczenia z wałkiem piankowym i rozciąganie mogą być stosowane alternatywnie lub jedno obok drugiego w praktyce klinicznej u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej.

Głównym ograniczeniem niniejszego badania była ilość nacisku wywieranego podczas ćwiczeń na wałku. Zmieniała się ona w zależności od ciężaru ciała uczestnika, zdolności do przejmowania ciężaru przez kończyny górne, tolerancji na dyskomfort i wiedzy na temat stosowania wałka piankowego. Drugim ograniczeniem był fakt, że badanie nie objęło metod leczenia konwencjonalnego, takich jak wzmacnianie czy elektroterapia.

Badanie wpływu zastosowania wałka piankowego na ból i zakres ruchu u pacjentów z zapaleniem powięzi podeszwowej - podsumowanie

Implikacje na przyszłość

Można przeprowadzić długoterminowe badanie sprawdzające wpływ rozciągania i ćwiczeń z wałkiem piankowym. Można ocenić połączony efekt ćwiczeń z wałkiem i rozciągania.

Wnioski

Stwierdziliśmy, że zarówno rozciąganie, jak i ćwiczenia z wałkiem piankowym pomagają w zmniejszaniu bólu i zwiększaniu zakresu ruchu. Skuteczność ćwiczeń z wałkiem piankowym okazała się jednak wyższa od skuteczności rozciągania w odniesieniu do zwiększenia pbu mięśnia brzuchatego i mięśnia płaszczkowatego.

Konflikt interesów

Autorzy nie mają żadnego konfliktu interesów w związku z niniejszym badaniem.

Wsparcie finansowe

Na to badanie nie otrzymano żadnych dotacji od agencji z sektora publicznego, komercyjnego ani non-profit.

Wkład autorów

Wszyscy autorzy mieli swój wkład w projekt badania. Aishwarya R. Ranbhor zebrał dane. Aishwarya R. Ranbhor, Ashish J. Prabhakar i Charu Eapen przeprowadzili analizę danych, dokonali ich interpretacji i napisali manuskrypt.

Źródło: Hong Kong Physiotherapy Journal, 2021; 41(1): 25-33; doi: 10.1142/S1013702521500025. © 2020, Hong Kong Physiotherapy Association. Na podstawie licencji CC BY-NC-ND 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)

Bibliografia

McPoil T.G., Martin R.L., Cornwall M.W., Wukich D.K., Irrgang J.J., Godges J.J., Heel pain – Plantar fasciitis clinical practice guidelines linked to the international classification of function, disability, and health from the orthopaedic section of the American Physical Therapy Association, J Orthop Sports Phys Ther 2008; 38(4): A1–18.
Lareau C.R., Sawyer G.A., Wang J.H., DiGiovanni C.W., Plantar and medial heel pain: diagnosis and immediate effect of foam roller on pain and ankle ROM in plantar fasciitis patients 31 management, J Am Acad Orthop Surg 2014; 22(6): 372–380.
Bartold S.J., The plantar fascia as a source of pain – biomechanics, presentation and treatment, J Bodyw Mov Ther 2004; 8(3): 214–226.
Morral A., Urrútia G., Gich I., Ruiz R., Bonfill X., Radial extracorporeal shock wave device appearance does not influence clinical outcomes: A randomized controlled trial, J Rehabil Med 2019; 51(3): 201–208.
Bolívar Y.A., Munuera P.V., Padillo J.P., Relationship between tightness of the posterior muscles of the lower limb and plantar fasciitis, Foot Ankle Int 2013; 34(1): 42–48.
Renan-Ordine R., Alburquerque-Sendín F., de Souza D.P.R., Cleland J.A., Fernandez-de-Las-Peñas C., Effectiveness of myofascial trigger point manual therapy combined with a self-stretching protocol for the management of plantar heel pain: A randomized controlled trial, J Orthop Sports Phys Ther 2011; 41(2): 43–50.
D’Andrea Greve J.M., Grecco M.V., Santos-Silva P.R., Comparison of radial shockwaves and conventional physiotherapy for treating plantar fasciitis, Clinics 2009; 64(2): 97–103.
Osborne H.R., Allison G.T., Treatment of plantar fasciitis by LowDye taping and iontophoresis: Short term results of a double blinded, randomised, placebo controlled clinical trial of dexamethasone and acetic acid, Br J Sports Med 2006; 40(6): 545–549.
Porter D., Barrill E., Oneacre K., May B.D., The effects of duration and frequency of Achilles tendon stretching on dorsiflexion and outcome in painful heel syndrome: A randomized, blinded, control study, Foot Ankle Int 2002; 23(7): 619–624.
DiGiovanni B.F., Nawoczenski D.A., Lintal M.E., Moore E.A., Murray J.C., Wilding G.E., Baumhauer J.F., Tissue-specific plantar fascia-stretching exercise enhances outcomes in patients with chronic heel pain: A prospective, randomized study, J Bone Joint Surg Am 2003; 85(7): 1270–1277.
Ajimsha M.S., Binsu D., Chithra S., Effectiveness of myofascial release in the management of plantar heel pain: A randomized controlled trial, Foot (Edinb) 2014; 24(2): 66–71.
Yadav A.O., Lakshmiprabha R., Comparison of the effects of therapeutic ultrasound v/s myofascial release technique in treatment of plantar fasciitis, Indian J Physiother Occup Ther 2012; 6(2): 13–16.
Hyland M.R., Webber-Gaffney A., Cohen L., Lichtman P.T.S.W., Randomized controlled trial of calcaneal taping, sham taping, and plantar fascia stretching for the short-term management of plantar heel pain, J Orthop Sports Phys Ther 2006; 36(6): 364–371.
Turlik M.A., Donatelli T.J., Veremis M.G., A comparison of shoe inserts in relieving mechanical heel pain, Foot 1999; 9(2): 84–87.
Roos E., Engstrom M., Soderberg B., Foot orthoses for the treatment of plantar fasciitis, Foot Ankle Int 2006; 27: 606–611.
Colby L.A., Kisner C., Rose J., Borstad J., The ankle and foot. In: Kisner C., Colby L.A., eds. Therapeutic Exercise Foundation and Techniques, 6th ed. New Delhi, India: F.A. Davis Company/Jaypee Brothers Medical Publishers, 2012: 868.
Couture G., Karlik D., Glass S.C., Hatzel B.M., The effect of foam rolling duration on hamstring range of motion, Open Orthop J 2015; 9: 450–455.
Škarabot J., Beardsley C., Štirn I., Comparing the effects of self-myofascial release with static stretching on ankle range-of-motion in adolescent, Int J Sports Phys Ther 2015; 10: 203–212.
Griefahn A., Oehlmann J., Zalpour C., von Piekartz H., Do exercises with the Foam Roller have a shortterm impact on the thoracolumbar fascia? A randomized controlled trial, J Bodyw Mov Ther 2017; 21(1): 186–193.
Chesterton L.S., Sim J., Wright C.C., Foster N.E., Interrater reliability of algometry in measuring pressure pain thresholds in healthy humans, using multiple raters, Clin J Pain 2007; 23: 760–766.
Bennell K., Talbot R., Wajswelner H., Techovanich W., Kelly D., Hall A.J., Intra-rater and inter-rater reliability of a weight-bearing lunge measure of ankle dorsiflexion, Aust J Physiother 1998; 44(3): 175–180.
Engkananuwat P., Kanlayanaphotporn R., Purepong N., Effectiveness of the simultaneous stretching of the Achilles tendon and plantar fascia in individuals with plantar fasciitis, Foot Ankle Int 2018; 39(1): 75–82.
Nishikawa Y., Aizawa J., Kanemura N., Takahashi T., Hosomi N., Maruyama H., Kimura H., Matsumoto M., Takayanagi K., Immediate effect of passive and active stretching on hamstrings flexibility: A singleblinded randomized control trial, J Phys Ther Sci 2015; 27(10): 3167–3170.
Sweeting D., Parish B., Hooper L., Chester R., The effectiveness of manual stretching in the treatment of plantar heel pain: A systematic review. J Foot Ankle Res 2011; 4(1): 19.
Kay A.D., Blazevich A.J., Effect of acute static stretch on maximal muscle performance: A systematic review, Med Sci Sports Exerc 2012; 44 (1): 154–164.
Phadke A., Bedekar N., Shyam A., Sancheti P., Effect of muscle energy technique and static stretching on pain and functional disability in patients with mechanical neck pain: A randomized controlled trial, Hong Kong Physiother J 2016; 35: 5–11.
Shivanna, Shankar G. Plantar fasciitis – Pain after stretching: An assessment study, Sch J Appl Med Sci 2014; 2(6C): 3015–19.
Hanney W.J., Puentedura E.J., Kolber M.J., Liu X., Pabian P.S., Cheatham S.W., The immediate effects of manual stretching and cervicothoracic junction manipulation on cervical range of motion and upper trapezius pressure pain thresholds, J Back Musculoskelet Rehabil 2017; 30(5): 1005–13.
Cavanaugh M.T., Doweling A., Young J.D., Quigley P.J., Hodgson D.D., Whitten J.H., Reid J.C., Aboodarda S.J., Behm D.G., An acute session of roller massage prolongs voluntary torque development and diminishes evoked pain, Eur J Appl Physiol 2017; 117(1): 109–117.
Wilke J., Vogt L., Banzer W., Immediate effects of self-myofascial release on latent trigger point sensitivity: A randomized, placebo-controlled trial, Biol Sport 2018; 35(4): 349–354.
Weerapong P., Hume P.A., Kolt G.S., The mechanisms of massage and effects on performance, muscle recovery and injury prevention, Sports Med 2005; 35(3): 235–256.
Rambhia I., Athavale N., Shyam A., Sancheti P., Immediate effect of foam rolling on pain and weight distribution in patients with plantar fasciitis: A pilot study, Int J Physiother Res 2018; 6(2): 2671–75.
Aboodarda S.J., Spence A.J., Button D.C., Pain pressure threshold of a muscle tender spot increases following local and non-local rolling massage, BMC Musculoskelet Disord. 2015; 16(1): 265.
Vaughan B., McLaughlin P., Immediate changes in pressure pain threshold in the iliotibial band using a myofascial (foam) roller, Int J Ther Rehabil 2014; 21(12): 569–574.
Sullivan K.M., Silvey D.B., Button D.C., Behm D.G., Roller-massager application to the hamstrings increases sit-and-reach range of motion within five to ten seconds without performance impairments, Int J Sports Phys Ther 2013; 8(3): 228–236.
Page P., Current concepts in muscle stretching for exercise and rehabilitation, Int J Sports Phys Ther 2012; 7(1): 109–119.
Behm DG, Chaouachi A., A review of the acute effects of static and dynamic stretching on performance, Eur J Appl Physiol 2011; 111(11): 2633–2651.