Zespół dolegliwości związanych z urazem biczowym (WAD) – ocena i terapia

Wprowadzenie

Terminem „zespół dolegliwości związanych z urazem biczowym” (WAD, Whiplash-Associated Disorders) określa się różnorodne objawy kliniczne, wiążące się z urazem (dystorsją) kręgosłupa szyjnego wskutek gwałtownych zmian przyspieszenia. Urazy takie powodowane są przede wszystkim przez wypadki samochodowe, ale niekiedy wywołują je także określone aktywności jak np. nurkowanie⁸⁹. Najczęściej wymienianym nierzadkie są także inne, jak bóle i zawroty głowy, szumy uszne czy trudności z koncentracją⁶⁸.

Społeczno-ekonomiczne koszty urazów biczowych i dolegliwości towarzyszących

Dane na temat częstotliwości urazów biczowych różnią się w zależności od kraju i przyjętych procedur sprawozdawczych, jednak według najnowszych statystyk w szpitalnych oddziałach ratunkowych w Europie i Ameryce Północnej co roku odnotowuje się ok. 300 przypadków na 100 000 mieszkańców⁶. Nawet do 50% poszkodowanych zgłasza występowanie rozmaitych przykrych objawów jak np. ból szyi nawet w 12. miesiącu po kontuzji⁶. W skali całego świata bóle szyi znajdują się na czele listy schorzeń powodujących wieloletnie ograniczenie aktywności dotkniętych nimi osób³⁴. Następstwami urazu biczowego są także rozmaite problemy ze zdrowiem psychicznym. Około 20-30% poszkodowanych zgłasza objawy stresu pourazowego^55,97, idące w parze z pogorszeniem fizycznej sprawności funkcjonalnej oraz nasileniem bólów i rozmaitych upośledzeń^19,65. W USA generowane przez WAD koszty wynoszą w przybliżeniu 231 miliardów dolarów³, natomiast w Wielkiej Brytanii wydatki z tytułu wypłaty odszkodowań szacuje się na trzy miliardy funtów rocznie³⁵. Koszty społeczne w USA obejmują koszty terapii i koszty dodatkowe, szkody materialne, utratę zarobków, przerwę w karierze zawodowej, koszty adwokackie lub sądowe, rehabilitację zawodową, koszty dyżurów w pogotowiu ratunkowym, opłaty administracyjne, zakłócenia w ruchu spowodowane wypadkami oraz utratę jakości życia³.

Patologia obwodowa a WAD

Różnorodność dolegliwości towarzyszących urazowi biczowemu oznacza, że zrozumienie przyczyn leżących u podłoża objawów pacjenta stanowi dla klinicystów wyjątkowe wyzwanie. Dostępne obecnie możliwości diagnostyczne są niedostatecznie czułe, jeśli chodzi o wiele patologii w rejonie szyi^69,120, dlatego też lekarzom trudno jednoznacznie stwierdzić, czy u podłoża objawów leży uszkodzenie tkanki. Badania kliniczne, biomechaniczne, a także autoptyczne (podczas sekcji zwłok) wskazują, że w przypadku WAD dochvodzi do patologii obwodowej^{1,43,52,69,106,120,130}. Mimo takiego stanu badań w praktyce z reguły nie jest możliwe zidentyfikowanie u pacjentów specyficznych uszkodzeń tkanki bądź też istnieje tylko słaba korelacja pomiędzy uszkodzeniami odkrytymi w badaniu rezonansem magnetycznym (np. wyraźna zmiana sygnału więzadła poprzecznego /Lig. transversum/ a bólami i ograniczeniami sprawności)¹²⁴.

Z tego powodu aktualne wytyczne kliniczne dotyczące WAD zalecają obrazowanie tylko dla wykluczenia poważniejszych uszkodzeń jak złamania czy przemieszczenia (IV stopień WAD). Decyzja o tym, czy przeprowadzać badanie obrazowe, zapada w oparciu o zatwierdzone procedury (Canadian C-Spine Rule lub wytyczne NEXUS)100.

Aby lepiej zrozumieć, jakie mechanizmy mogą leżeć u podłoża przewlekłych bólów i ograniczeń sprawności, badacze próbowali dokonywać fenotypizacji patologii na podstawie rozmaitych czynników fizycznych i psychicznych. Badania, w których w zdrową tkankę wykonywano iniekcje soli fizjologicznej, a także stosowano stymulację elektroskórną13, termiczną i uciskową57,92, wykazały zarówno miejscową, jak i rozległą allodynię i hiperalgezję, co wskazuje na zwiększone przetwarzanie bólu w ośrodkowym układzie nerwowym94. Udowodniono także zmiany morfologiczne, zmienioną kontrolę neuromotoryczną mięśni