Fizjoterapia w sporcie - perspektywy i wyzwania

Sport ma silny wymiar fizyczny, społeczny, ekonomiczny i polityczny. Zdobywanie medali na igrzyskach olimpijskich jest jednym z największych pragnień narodowych niemalże każdego kraju. Rządy podejmują wysiłki w celu zwiększenia uczestnictwa w sporcie na poziomie lokalnym, starając się rozbudowywać infrastrukturę i zapewniać wsparcie dla sportowców. Jednak istotny obszar, który bardzo utrudnia pielęgnowanie talentów sportowych, nie zyskuje tyle uwagi, na ile zasługuje. Jest nim opieka nad kontuzjowanymi sportowcami oraz prewencja urazów.

Urazy stanowią nieodłączne ryzyko uprawiania sportu i niosą za sobą znaczne koszty, nie tylko finansowe, lecz także organizacyjne i motywacyjne. Kontuzje sportowe dotyczą nie tylko profesjonalnych zawodników, ale występują również w znacznej części grupy sportowców rekreacyjnych i osób pragnących poprawić i utrzymać kondycję.

Perfekcja w osiągnięciach sportowych wymaga maksymalnego obciążenia ciała, przez co sportowcy są często niezdolni do gry odpowiadającej ich możliwościom, z powodu urazów i dysfunkcji, które nie miałyby większego wpływu na przeciętnego człowieka. Nawet zdawałoby się drobne urazy mogą powstrzymać zawodnika przed skutecznym treningiem. W przypadku kontynuowania intensywnego treningu, sportowiec ulega retraumatyzacji, następnie uraz przechodzi w stan przewlekły i jest bardzo trudny do wyleczenia. Dlatego, jeśli działania usprawniające nie zostaną odpowiednio wdrożone, pojawiające się wkrótce wtórne urazy mogą zniweczyć lub znacząco zmniejszyć korzyści wynikające z angażowania sportowca w dalszą grę.

Wykorzystywanie metod fizjoterapeutycznych, takich jak masaż, gorące i zimne prysznice w połączeniu z aktywnością fizyczną, jest odwieczną tradycją. Wraz z nadejściem wyrafinowanych "gadżetów" i lepszym zrozumieniem czynników wpływających na ruch człowieka, użyteczność metod fizjoterapii w radzeniu sobie z urazami sportowymi jest obecnie powszechnie uznana. Fizjoterapia sportowa staje się szybko rozwijającą się specjalizacją w dziedzinie rehabilitacji, a fizjoterapeuci coraz częściej angażują się w zarządzanie różnymi problemami sportowców. Większość drużyn i poszczególnych dyscyplin sportowych na całym świecie korzysta z usług fizjoterapeutów, którzy wspierają kadrę podczas treningów i zawodów.

Czym jest fizjoterapia sportowa?

Fizjoterapię sportową można opisać jako umiejętność doboru i zastosowania różnych technik fizjoterapii u osób uprawiających sport, celem poprawy i przedłużenia jakości kariery w sporcie. Rola fizjoterapii w sporcie z biegiem lat coraz bardziej wzrasta.

Fizjoterapeuta sportowy zajmuje się sportowcami w różnych warunkach otoczenia, np. w klinikach, podczas treningu drużynowego czy podczas zawodów organizowanych w kraju lub za granicą. Jego rola i odpowiedzialność są bardzo różne, w zależności od wspomnianych wyżej warunków, stopnia urazu i szczebla kariery sportowej zawodnika.

Podczas gdy do niedawna leczenie urazów i ułatwianie powrotu do zdrowia po wysiłku fizycznym i psychicznym pozostawało głównym obszarem interwencji fizjoterapeutów sportowych, w ostatnim czasie coraz częściej zwraca się uwagę na fizjoterapię w zapobieganiu urazom. Niejednokrotnie fizjoterapeuta pozostaje jedynym członkiem zespołu medycznego podczas zawodów, a jego zadaniem jest identyfikacja sytuacji kryzysowych i udzielanie pierwszej pomocy.

Terapeuta podróżujący z drużyną ma dodatkowo obowiązek dbania o ogólny stan medyczny oraz o potrzeby żywieniowe i psychologiczne graczy. Poniżej wymieniono zadania fizjoterapeutów sportowych w różnych warunkach pracy.

1. Działania kliniczne:
» łagodzenie objawów,
» zapobieganie nawrotom,
» łagodzenie efektów wyłączenia gracza z aktywności sportowej.

2. Trening drużynowy:
» identyfikacja sportowca narażonego na kontuzje,
» projektowanie i wdrażanie strategii zapobiegawczych,
» nadzorowanie rozgrzewki, rozciągania, ćwiczeń kondycyjnych, » wspieranie powrotu do zdrowia i pełnej sprawności.

3. Wyjazd z zawodnikami:
» identyfikacja i radzenie sobie z typowymi problemami medycznymi sportowców,
» dbanie o potrzeby medyczne i żywieniowe,
» redukowanie stresu,
» utrzymanie optymalnego poziomu gotowości do gry,
» zaopatrywanie urazów mięśniowo-szkieletowych.

4. Zawody:
» identyfikacja groźnych incydentów i konieczności specjalistycznej opieki lekarskiej,
» udzielanie pierwszej pomocy,
» zaopatrywanie i leczenie urazów mięśniowo-szkieletowych.

Obszar kompetencji fizjoterapeutów sportowych

Aby fizjoterapeuta sportowy mógł przejąć odpowiedzialność za usprawnianie i utrzymanie w jak najlepszej formie zawodników, musi nabyć biegłości w diagnozowaniu urazów mięśniowo-szkieletowych, udzielaniu pierwszej pomocy, stosowaniu terapii manualnej oraz wspomagających zabiegów fizykoterapeutycznych.

Elektroterapia i inne modalności fizykoterapii, zaawansowane metody terapeutycznego wykorzystania treningu, w tym kondycyjnego, a także taping, bandażowanie (elastyczne i sztywne), przygotowywanie tymczasowego zaopatrzenia ortopedycznego, dobór ochraniaczy, właściwego obuwia sportowego i innych rodzajów wyposażenia, jak również porady żywieniowe i dotyczące stosowania podstawowych suplementów i najistotniejszych środków farmakologicznych (a przynajmniej znajomość skutków ich działania, wskazań i przeciwwskazań w odniesieniu do uprawianej dyscypliny sportu) to niezbędne minimum wymagań względem fizjoterapeuty pracującego ze sportowcem rekreacyjnym, a tym bardziej z zawodowym.

Fizjoterapeuta powinien także być w stanie właściwie podejmować decyzje kliniczne nie tylko w zakresie wyboru odpowiednich metod leczenia, lecz także skierowania sportowca do odpowiedniego specjalisty. W przeciwieństwie do innych specjalizacji fizjoterapii, w których pacjent zazwyczaj przychodzi na fizjoterapię po diagnozie (przynajmniej wstępnej), w sporcie, podczas zajścia urazu, fizjoterapeuta często pozostaje jedynym członkiem zespołu medycznego. Oczekuje się od niego, że zdecyduje o konieczności pozostania sportowca na boisku lub wyłączenia go z gry i ewentualnie przekazania do dalszego leczenia.

Oprócz wiedzy w zakresie żywienia, psychologii sportu, zagrożeń związanych z dopingiem, fizjologii wysiłku fizycznego, konieczna jest również doskonała znajomość biomechaniki technik stosowanych w konkretnej dyscyplinie sportowej, albowiem usprawnianie po urazie musi uwzględniać jej charakterystykę.

Kto może zostać fizjoterapeutą sportowym?

Fizjoterapia sportowa jest jednym ze specjalistycznych obszarów fizjoterapii. Dlatego, aby zostać fizjoterapeutą sportowym, konieczne jest nabycie umiejętności i ogólnej wiedzy z zakresu fizjoterapii. W niektórych krajach istniała możliwość sprawowania opieki nad sportowcami przez adeptów innych dyscyplin, którzy po uzyskaniu dyplomu specjalizowali się w fizjoterapii sportowej, jednak takie rozwiązania okazały się nieskuteczne.

Absolwent medycyny może specjalizować się w medycynie sportowej. Mimo że obszary kompetencji obu zawodów różnią się znacznie, w wielu przypadkach role i kompetencje lekarzy sportowych i fizjoterapeutów sportowych przenikają się. Te dwie specjalności należy traktować jako komplementarne, a nie alternatywne względem siebie.

Włączenie fizjoterapeuty do zespołu przyczynia się do utrzymania wyników na wysokim poziomie i zmniejszenia wskaźnika przedwczesnego wycofania się sportowca z czynnego uprawiania swojej dyscypliny z powodu urazów. Obecnie przyjmuje się, że około 80% urazów sportowych wymaga jedynie leczenia fizjoterapeutycznego. Urazy, w których potrzebna jest interwencja chirurgiczna, także wymagają fizjoterapii przedoperacyjnej i pooperacyjnej w celu bezpiecznego i szybkiego powrotu do gry. Dlatego nie jest przesadą stwierdzenie, że kontuzji sportowych nie można skutecznie leczyć bez fizjoterapii. Stała obecność fizjoterapeuty przy zespole oszczędza zdrowie, pieniądze i czas.

Rodzaje kontuzji sportowych

Urazy sportowe dotyczą głównie układu mięśniowo-szkieletowego. Najbardziej narażone są więzadła, stawy, mięśnie, ścięgna i inne tkanki miękkie. Spektrum urazów sportowych można podzielić na trzy główne grupy - niewielkie urazy ostre, poważne urazy ostre i urazy spowodowane przeciążeniem (typu overuse lub overload). Drobne, ostre urazy, takie jak zwichnięcia, naciągnięcia, stłuczenia, otarcia, zranienia itp., są dość powszechne i powodują niewielki dyskomfort, lecz mogą także poważnie zakłócić trening i osiągnięcia danego sportowca.

Na szczęście liczba poważnych urazów, takich jak zwichnięcia, złamania i poważne zerwania więzadeł, jest niewielka. Jednak gdy się pojawią, znacznie ograniczają uczestnictwo danego sportowca w treningach, a często zmuszają nawet do trwałego wycofania się ze sportu.

Wraz ze wzrostem obciążenia rygorystycznymi treningami, bez zapewnienia odpowiedniego czasu na regenerację, wzrasta częstość urazów typu overload i overuse, takich jak łokieć tenisisty, chroniczny ból nadgarstka, reakcje stresowe, zespół ciasnoty barku itp. Kontuzje te są trudne do opanowania bez aktywnego wsparcia i zaangażowania zawodnika i trenerów, ponieważ ich właściwe prowadzenie wymaga znacznej modyfikacji metod treningu, harmonogramu (czasu treningu) i intensywności. Oprócz wymienionych urazów układu mięśniowo-szkieletowego, w niektórych dyscyplinach sportowych zdarzają się uszkodzenia innych narządów lub układów, jak np. oka, brzucha i klatki piersiowej, głowy, rdzenia kręgowego, nerwów obwodowych, naczyń krwionośnych itp., wymagające natychmiastowej interwencji lekarza specjalisty i transportu do specjalistycznego szpitala.

Proces zarządzania urazami

Proces zarządzania urazami dotyczy nie tylko leczenia i rehabilitacji powstałych urazów, lecz obejmuje również zapobieganie nowym kontuzjom i nawrotom poprzednich urazów. Ma na celu utrzymanie bezpieczeństwa w warunkach uprawiania sportu i zminimalizowanie związanego z nim ryzyka.

Zapobieganie urazom

Urazom sportowym można w znacznym stopniu zapobiegać, uwzględniając wiedzę o mechanice i charakterystyce urazów związanych z daną dyscypliną, przy tworzeniu programu ogólnego treningu sportowego, ogólnych aktywności związanych z uprawianiem określonego sportu oraz przy przygotowaniu do zawodów.

Bez wątpienia urazy są nieodłączną częścią uprawiania sportu, jednak pewne czynniki wielokrotnie zwiększają ryzyko ich wystąpienia. Badania wykazują, że czynniki predysponujące do urazu sportowego są liczne i złożone. Często zamiast pojedynczego czynnika, decydujące znaczenie ma interakcja różnych z nich o charakterze zewnętrznym i wewnętrznym, które zakumulowane i nasilone przyczyniają się do wystąpienia kontuzji.

Czynnikami wewnętrznymi są indywidualne cechy fizyczne i psychiczne zawodników, jakość tkanki mięśniowej (np. napięcie, elastyczność), osłabienie mięśni, nadruchomość stawów lub ich ograniczona ruchomość, zaburzenia osiowości kończyn i poszczególnych stawów, poziom sprawności fizycznej oraz wiek, który ogranicza zdolność ciała do radzenia sobie z różnorodnymi obciążeniami.

Zewnętrzne czynniki ryzyka związane są z sytuacjami, które nakładają nadmierne obciążenie na organizm. Niektórymi z dobrze znanych czynników zewnętrznych są: charakter sportu, wykorzystywany sprzęt, właściwości środowiska (ośrodka), w którym uprawiana jest dana dyscyplina oraz sposób przygotowania się do zawodów.

Skuteczny program prewencyjny wymaga dobrego zrozumienia roli różnych czynników i metod łagodzenia ich niekorzystnego wpływu, aby dzięki temu możliwe było ich jak najwcześniejsze wykrywanie i korygowanie.

Zmniejszona elastyczność, osłabienie i nierównowaga siły mięśniowej, nadruchomość i niestabilność stawów, zła biomechanika i słaba kondycja fizyczna są najczęstszymi czynnikami stwierdzanymi nawet u 40% kontuzjowanych sportowców. Korekta tych czynników w zdecydowanej większości przypadków znajduje się w zakresie możliwości fizjoterapii.

Przestrzeganie zasad indywidualizacji i periodyzacji podczas treningu, odpowiedni sprzęt ochronny, monitorowanie zasad gry, metodyka regeneracji oraz zapewnienie bezpiecznego środowiska stanowią niektóre z podstawowych kroków koniecznych do zapobiegania urazom.

Badanie fizjoterapeutyczne sportowca przed uczestnictwem w grze lub zawodach oraz stosowanie zaleceń fizjoterapeuty w odniesieniu do programu treningowego może znacznie ograniczać występowanie urazów sportowych.

Leczenie urazów

Do urazów (chociaż zdecydowanie rzadziej) dochodzi także pomimo profilaktyki. Żaden program prewencyjny nie może być skuteczny, jeżeli nie ma solidnego programu leczenia urazów. Celem fizjoterapii jest zminimalizowanie szkód spowodowanych urazem, do którego już doszło, oraz ograniczenie ryzyka wystąpienia ponownego lub wtórnego urazu. Osiąganie tego celu wymaga wielu współzależnych od siebie rozwiązań i środków, a także interdyscyplinarnej współpracy. Zasadniczo leczenie każdej kontuzji sportowej składa się z trzech różnych faz.

Faza maksymalnej ochrony odnosi się do pierwszego okresu po wystąpieniu urazu, kiedy dyskomfort, ból i ograniczenia funkcji są maksymalne. Stan zapalny jest wówczas w pełni rozwinięty, a pomoc fizjoterapeuty skupia się na kontroli jego przebiegu i minimalizowaniu ewentualnych szkód nim wywołanych. Zwiększony dopływ krwi do uszkodzonego obszaru powoduje obrzęk, a uwalnianie mediatorów wpływa na większą przepuszczalność naczyń krwionośnych i narastanie obrzęku. Celem zaopatrzenia fizjoterapeutycznego jest zmniejszenie nadmiernego dopływu krwi do zranionego obszaru, ograniczenie obrzęku i zminimalizowanie wydzielania mediatorów prozapalnych, a tym samym zapobieganie postępowaniu uszkodzenia tkanek.

Metody stosowane w tej fazie określane są za pomocą akronimu PRICE (protection, rest, ice, copmression, elevation). Te początkowe etapy udzielania pomocy mogą być przeprowadzone właściwie przez każdego i wszystkie osoby zajmujące się sportem powinny znać zasady udzielania pierwszej pomocy w urazach.

Należy jednak zwrócić uwagę na zachodzące zmiany w podejściu do zaopatrywania ostrych urazów. Kontrowersje dotyczą między innymi zastosowania zimna w pierwszej fazie tuż po kontuzji. Dotychczas uważano, że przyłożenie zimna w miejscu urazu powoduje obkurczenie się naczyń krwionośnych i w rezultacie zmniejszenie obrzęku. Wydaje się jednak, że taki efekt fizjologiczny uzyskiwany jest jedynie w odniesieniu do naczyń położonych bardziej powierzchownie. Co więcej, organizm chroniąc się przed uszkadzającym działaniem zimna, będzie starał się dostarczyć do wystawionego na jego działanie miejsca więcej krwi, która jest nośnikiem ciepła.

W rezultacie odruchowo po okresie wazokonstrykcji można spodziewać się reakcji pod postacią wazodylatacji, a w konsekwencji nawet wzrostu objętości obrzęku przy miejscowym zastosowaniu zimna. W związku z tym obecnie lokalna aplikacja zimna uznawana jest za kontrproduktywną w odniesieniu do zwalczania obrzęku, gdy stosowana jest w miejscu urazu. Miejscowe przyłożenie zimna ma działanie przeciwbólowe, jednakże ze względu na opisany wyżej mechanizm, najprawdopodobniej nie jest najlepszym rozwiązaniem. Z tego względu w ramach wczesnego zaopatrzenia urazu, w celu zapobiegania narastaniu obrzęku zaleca się zastosowanie ścisłego bandażowania (kompresji).

Metodyka ta zostanie opisana w jednym z kolejnych numerów naszego czasopisma. Nie oznacza to jednak, że protokół PRICE jest nieaktualny i krioterapia w ostrych urazach sportowych nie znajduje zastosowania. Wręcz przeciwnie, należy jednak dogłębnie zastanowić się nad fizjologią, wykorzystać oddziaływanie zimna na określone obszary układu nerwowego i ich wpływ na miejsce urazu oraz właściwie dobrać lokalizację zabiegu z wykorzystaniem zimna. Również ta tematyka zostanie przez nas poruszona w kolejnych numerach pisma.

Druga faza to okres, w którym ma miejsce faktyczna naprawa biologiczna uszkodzonej tkanki. W tym etapie zachodzą procesy naprawcze macierzy zewnątrzkomórkowej i proliferacja komórek. Rozciąga się ona w czasie od 72 godzin do 6 tygodni. Celem oddziaływania fizjoterapeutycznego w tym okresie jest minimalizowanie negatywnych skutków procesów pourazowych i przyspieszenie pozytywnych procesów gojenia.

Na tym etapie fizjoterapia ma na celu zmniejszenie obrzęku, ułatwienie odżywiania i dotlenienia uszkodzonego miejsca oraz przywrócenie prawidłowego wzorca ruchowego, przy jednoczesnym minimalizowaniu dalszej deterioracji (zaników mięśniowych, spadku propriocepcji), oraz unikanie retraumatyzacji i ponownego wystąpienia stanu zapalnego. Jest to faza, w której praca fizjoterapeutów może znacząco wpływać na wynik leczenia. W około 80% urazów dochodzi do naturalnych procesów naprawy biologicznej, a leczenie zachowawcze, w postaci metod fizjoterapii i ćwiczeń, może doprowadzić do całkowitego ustąpienia problemów.

Celem fizjoterapeuty jest umiejętne sterowanie samoistnymi procesami gojenia i nadawanie im właściwego kierunku. Uważa się, że tylko około 20% urazów wymaga interwencji chirurgicznej w celu przywrócenia integralności uszkodzonej tkanki.

Metody fizjoterapii stosowane na tym etapie można podzielić na cztery ogólne kategorie, tj. terapię manualną, fizykoterapię, trening regeneracji tkankowej i edukację pacjentów.

Ważne jest, aby zrozumieć, że w przypadku braku aktywnych ćwiczeń, korzyści wynikające z terapii manualnej i metod fizykoterapii nie będą trwałe, a zapoczątkowane procesy - ze względu na brak prawidłowego obciążenia - nie będą nadawały tkance odpowiedniej architektury, przez co będzie ona słabsza, mniej funkcjonalna i bardziej podatna na kolejne urazy. Właściwie poinformowany zawodnik lepiej stosuje się do zaleceń fizjoterapeuty, dlatego edukacja sportowca odnośnie przyczyn kontuzji, sposobów unikania ponownego urazu oraz zasad racjonalnego odpoczynku itp., musi być uznana za równie ważny aspekt rehabilitacji, co każda inna interwencja.

Powrót do sportu, praca nad osiągnięciami - jest to ostatni etap powrotu do sprawności, w którym najważniejsze jest odzyskanie formy. Ta faza jest głównie ukierunkowana na trening, w którym uszkodzona tkanka poddawana jest stopniowemu obciążeniu. Szczególną uwagę przywiązuje się do skorygowania deficytów zakresu ruchomości, siły, propriocepcji, zwinności, wydajności tlenowej i beztlenowej oraz przywrócenia umiejętności specyficznych dla określonej dyscypliny sportu.

Celem jest przemodelowanie naprawionego obszaru w taki sposób, aby zmaksymalizować tolerancję obciążenia nowo nagromadzonej tkanki i przygotować całe ciało do powrotu do rywalizacji sportowej (działania integrujące uszkodzoną część ciała z resztą organizmu). Realizacja tego etapu zasadniczo wymaga ścisłej współpracy między fizjoterapeutą a trenerem.

Zakres praktyki fizjoterapii sportowej

Biorąc pod uwagę, że udział w sporcie i aktywności fizycznej na wszystkich poziomach zasadniczo wymaga wsparcia fizjoterapii, istnieje ogromne zapotrzebowanie na tego rodzaju usługi i będzie ono rosnąć wraz ze wzrostem świadomości, jakich korzyści może ta dziedzina dostarczyć. Niektóre możliwości opisano poniżej.

Drużyny sportowe - fizjoterapia

Istnieje 28 dyscyplin olimpijskich (na olimpiadzie w 2020 roku pojawi się 5 nowych dyscyplin - przyp. red.). Każda dyscyplina ma swoje federacje, które organizują zawody i turnieje. Turnieje te organizowane są na poziomie uniwersyteckim, okręgowym, krajowym itd. Na podstawie wyników w tych rozgrywkach jest wybierana drużyna do udziału w zawodach międzynarodowych. Każda drużyna wymaga wsparcia fizjoterapii podczas treningu i zawodów, a najlepiej, aby fizjoterapeuta był zawsze do dyspozycji każdej drużyny nie tylko podczas zawodów, ale także w ośrodku treningowym. Szkoły i uczelnie wyższe są miejscem, w którym rozwijające się talenty zostają zauważone i powinny być otoczone opieką.

Na tym poziomie istnieje szeroki zakres zaangażowania fizjoterapeutów. Karygodny jest brak odpowiedniego zabezpieczenia przed kontuzjami grup młodzieży oraz niezapewnianie właściwego zaopatrzenia urazów na poziomie gry juniorów. Uraz pozostaje jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnej rezygnacji sportowca z dalszej profesjonalnej gry. Chociaż świadczenie usług fizjoterapeutycznych w każdej uczelni i szkole może być niemożliwe z uwagi na ograniczenia finansowe, zdecydowanie można zadbać o regularne badania kontrolne prowadzone przez fizjoterapeutów co najmniej dwa razy w miesiącu. Gracze wymagający interwencji fizjoterapeutycznych mogą następnie być kierowani na rehabilitację do określonych ośrodków.

Sport niepełnosprawnych

Jest to obszar, w którym praca fizjoterapeuty może być bardzo cenna. Oprócz dbania o konkretne potrzeby sportowe, rutynowo wymagana jest fizjoterapia w celu utrzymania właściwej jakości życia i osiągania jak najlepszych wyników w dyscyplinach sportu, uprawianych przez osoby z niepełnosprawnością.

Centra fitness i siłownie a fizjoterapeuci

Wraz ze zmieniającym się spojrzeniem na choroby i ograniczenia sprawności oraz rozpowszechnieniem siedzącego trybu życia, zwiększyło się zainteresowanie zwykłych ludzi poprawą ich sprawności fizycznej. Tak więc kolejnym obszarem, w którym fizjoterapeuta może być niezwykle przydatny, są centra fitness i siłownie. Zapewnienie bezpiecznego środowiska treningowego i szybkiego opanowywania nagłych problemów są niezbędne do utrzymania zainteresowania i motywacji do ćwiczeń.

Często zadawane jest pytanie, czy instruktorzy na siłowni powinni być fizjoterapeutami sportowymi. Trudno jest znaleźć bezpośrednią odpowiedź. Terapia za pomocą ruchu i metodyka nauczania ruchu są jednymi z głównych obszarów specjalizacji fizjoterapeutów, a planowanie programu ćwiczeń ogólnoustrojowych jest typowym zadaniem fizjoterapeutów zajmujących się rehabilitacją kardiologiczną i zwalczaniem problemu otyłości. Kilka elementów tego programu, takich jak rozgrzewka, rozciąganie, ćwiczenia aerobowe itp. jest również wykorzystywanych w celach poprawy sprawności fizycznej.

Obecność fizjoterapeuty w centrum fitness pozwala również dobrać trening do stanu zdrowia i wydolności klienta (z uwzględnieniem wskazań i przeciwwskazań wynikających z ogólnego stanu zdrowia itp.) oraz wykrywać na miejscu ewentualne niepokojące stany kliniczne, jak i radzić sobie z drobnymi urazami, które często występują podczas treningu.

Tym niemniej wielu entuzjastów sprawności fizycznej jest zdania, że ciągłe myślenie o negatywnych skutkach rekreacji sportowej odbiera zabawę i poczucie przygody związanej z uczestnictwem w aktywnościach. W związku z tym, zadania dotyczące organizacji treningu fizycznego należy pozostawić trenerom i instruktorom na siłowni, a rolę fizjoterapeuty należy ograniczyć do obszaru zapobiegania urazom i zarządzania nimi.

Naszym zdaniem fizjoterapeuta powinien być częścią kadry centrum fitnessu, w którym jego rolą powinno być przeprowadzanie wstępnego badania uczestników (klientów) i sugerowanie metod bezpiecznego wykonywania ćwiczeń. Ten krok nie tylko zapewniłby wyższy wskaźnik stosowania się uczestników do instrukcji specjalisty (compliance), lecz również przyczyniłby się do zmniejszenia liczby osób porzucających zajęcia na siłowni.

Wykładowcy akademiccy i badacze

Oprócz prowadzenia wykładów i seminariów na uczelniach w ramach kierunków fizjoterapeutycznych oraz prowadzenia badań w swojej specjalizacji, fizjoterapeuci sportowi mogą być cennymi zasobami kadrowymi studiów wychowania fizycznego i coachingu sportowego. Obecnie większość programów tych studiów obejmuje elementy medycyny sportowej, prewencji urazów i metod przywracania zdrowia i regeneracji. Zatrudnienie fizjoterapeutów na wymienionych wydziałach nie tylko przyczyniłoby się do wysokiej jakości kształcenia, ale także otworzyłoby możliwości interdyscyplinarnych badań, tak bardzo potrzebnych w edukacji i sporcie.

Wyzwania stojące przed fizjoterapeutami

Wysiłki, szczególnie w zakresie prewencji urazów, pozostawiają jeszcze wiele do życzenia. Kontuzje są jednym z ważniejszych powodów niezadowalających wyników i przedwczesnego kończenia kariery sportowej (dotyczy to również naszego kraju - przyp. red.). Zjawiska te obserwuje się przede wszystkim na niższych poziomach gry oraz wśród juniorów. Na wyższym poziomie sytuacja jest lepsza ze względu na oczekiwane korzyści finansowe związane z zapewnieniem sportowcom właściwej opieki, tym niemniej takie rozgraniczanie potrzeb może okazać się bardzo krótkowzroczne.

Jednym z głównych powodów takiego stanu rzeczy jest brak świadomości i nieprawdziwe przekonania managerów sportu, a nawet samych trenerów.

Przyjrzyjmy się niektórym z takich ograniczających przekonań.
» Ochrona medyczna powinna oznaczać jedynie sprawdzanie warunków panujących w obiektach sportowych przed rozpoczęciem zawodów.
» Podejście wielodyscyplinarne do zwalczania urazów nie jest konieczne. Sam lekarz, fizjoterapeuta lub trener może poradzić sobie z urazem.
» Kontuzje sportowe nie są poważnym problemem. Zawodnik może zająć miejsce z tyłu, grać mniej ofensywnie itp.
» Rehabilitacja po fazie ostrej, przy powrocie sportowca do treningu z drużyną i gry na boisku nie wymaga udziału fizjoterapeuty. Ze wszystkim może poradzić sobie trener.
» Koszty fizjoterapii pourazowej są zbyt wysokie.
» Nacisk na zapobieganie urazom powoduje, że gracz jest tchórzliwy i przestaje koncentrować się na jak najlepszym wyniku.
» W kraju nie ma doświadczonych fizjoterapeutów sportowych, a zagraniczni specjaliści są za drodzy i zatrudnienie ich przekracza możliwości klubu.

Biorąc pod uwagę te przekonania, nie jest zaskakujące, że w drużynach sportowych, klubach sportowych, ośrodkach sportu cały czas brakuje pomocy fizjoterapeutów, nie wspominając o osteopatach.

Odpowiedzialność za usprawnianie kontuzji spoczywa wyłącznie na sportowcach (szczególnie w przypadku sportu amatorskiego i rekreacyjnego). Ze względu na ograniczone zasoby finansowe pojawiają się trudności z umówieniem się na konsultację oraz podjęciem profesjonalnej rehabilitacji prowadzonej przez wyspecjalizowanego fizjoterapeutę sportowego.

Fizjoterapeuci zainteresowani pracą ze sportowcami już w trakcie studiów powinni często bywać w ośrodkach treningowych lokalnych drużyn, rejestrując techniki gry, analizując je pod względem biomechanicznym, obserwując możliwe źródła urazów (uwzględniając czynniki zewnętrzne i wewnętrzne), oceniając zachodzące kontuzje i ich mechanizmy, przyglądając się udzielaniu pomocy w stanie ostrym oraz procesowi powrotu do gry itd. Dobrą możliwością zdobycia doświadczenia są również praktyki i staże przy klubach sportowych, w ośrodkach sportu lub klinikach i gabinetach specjalizujących się w pracy ze sportowcami.

Wielodyscyplinarna opieka nad sportowcem może przyczynić się do rozwoju jego kariery, a fizjoterapeuta może wnieść ważny wkład w sukces gracza, całej drużyny i klubu. Aby to się zadziało, konieczna jest świadomość kadry zarządzającej związanej ze sportem w odniesieniu do korzyści wynikających ze stałej dostępności fizjoterapeuty wyspecjalizowanego w pracy ze sportowcami. Do tego z kolei potrzebni są wykwalifikowani specjaliści, dysponujący wiedzą i umiejętnościami nie tylko z zakresu ogólnej fizjoterapii, lecz także fizjoterapii sportowej oraz konkretnej dyscypliny sportu. Dlatego tak niezwykle ważne jest kształcenie się fizjoterapeutów, doskonalenie swoich umiejętności i zdobywanie doświadczenia. Dotyczy to fizjoterapii sportowej w takim samym stopniu, jak każdej innej specjalności w rehabilitacji.