Miejscowe zastosowanie ciepła w leczeniu zaburzeń mięśniowo-szkieletowych

Ograniczony zakres ruchu, sztywność tkanek, osłabiona siła mięśni, niesprawność, wreszcie ból – te objawy zaburzeń mięśniowo-szkieletowych często leczone są ciepłem. Przedstawione badania wykazać miały wpływ leczenia ciepłem na wyniki fizyczne i funkcjonalne u osób cierpiących na te dolegliwości.

Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe upośledzają funkcjonowanie fizyczne i często prowadzą do bólu. Ich objawy uwidaczniają się również u zdrowych osób lub u pacjentów rehabilitacji po wyczerpującej lub nietypowej dla nich aktywności mięśni. Tego typu aktywności mogą prowadzić do uszkodzeń mięśni spowodowanych ćwiczeniami¹, skutkującymi opóźnioną bolesnością mięśni (DOMS – delayed onset muscle soreness)^2,3. Ból mięśniowo-szkieletowy leczony jest często przy pomocy miejscowego zastosowania ciepła (LHA – local heat application) w warunkach klinicznych lub w ramach samoleczenia pacjenta w domu^4-6. Powierzchowne LHA to metoda niedroga i przy prawidłowym zastosowaniu nie dająca działań niepożądanych.

Efekty fizjologiczne LHA obejmują podniesienie temperatury skóry^7-10, podniesienie temperatury wewnątrz stawu⁸, podwyższenie temperatury mięśni⁹, wazodylatację¹¹, wpływanie na gojenie się tkanki poprzez zwiększony wychwyt tlenu i szybsze tempo reakcji biochemicznych^12,13. Te zmiany fizjologiczne wpływają na metabolizm i elastyczność tkanki łącznej^13,14, redukują napięcie mięśni i prowadzą do zwiększenia zakresu ruchu (ROM – range of motion)^15,16. Dlatego też LHA ma potencjał poprawiania wyników leczenia odnośnie do takich parametrów jak ból, siła, sztywność, zakres ruchu i jakość życia w przebiegu ostrych i przewlekłych mięśniowo-szkieletowych problemów zdrowotnych. Jak dotąd nie przeprowadzono jednak oceny stosowania LHA z zastosowaniem podejścia metaanalitycznego.

Choć niektóre badania opisują korzystne efekty LHA w leczeniu zaburzeń mięśniowo-szkieletowych, dowody na poparcie miejscowego stosowania ciepła są generalnie ograniczone¹³. Dlatego też celem niniejszego przeglądu i metaanalizy było oszacowanie wpływu LHA na ból, siłę mięśni, zakres ruchu, sztywność, funkcję fizyczną, jakość życia i niesprawność osób z jakimkolwiek rodzajem zaburzeń mięśniowo-szkieletowych w porównaniu z jakimkolwiek leczeniem innym niż ciepło (1) bezpośrednio po interwencji (stan sprzed kontra stan po) oraz (2) w okresie obserwacji do 1 miesiąca.

Metody

Strategia wyszukiwania i kryteria włączające

Przeprowadzono przeszukanie kilku baz danych z uwzględnieniem badań opublikowanych do grudnia 2019 r. Kryteria włączające dotyczyły: (1) uczestników – osoby w wieku co najmniej 18 lat z jakimkolwiek typem zaburzeń mięśniowo-szkieletowych i/lub bólem mięśniowo-szkieletowym (łącznie z DOMS); (2) interwencji – jakikolwiek rodzaj powierzchownego LHA; (3) grupy porównawczej – brak leczenia, terapia zimnem, terapia ćwiczeniowa, terapia standardowa (np. edukacja, relaksacja), farmakoterapia, placebo/ terapia pozorowana; (4) miar wyniku – ból, funkcja fizyczna, niesprawność, siła mięśni, jakość życia, zakres ruchu lub sztywność; oraz (5) projektu badania – randomizowane badania kontrolowane i kliniczne badania kontrolowane. Wyłączano badania z udziałem pacjentów z guzami, lekami stosowanymi miejscowo (np. maści), terapią całego ciała (np. balneoterapia) lub radiacyjnymi zastosowaniami ciepła (np. podczerwień) i metodami ogrzewania głębokiego16 (np. diatermia). Dla celów niniejszego przeglądu funkcję fizyczną określono jako „zgłaszany przez pacjenta stopień ograniczeń funkcjonalnych w życiu codziennym i czynnościach”18, a termin niesprawność określono jako „zgłaszany przez pacjenta stopień upośledzenia”19.

Ekstrakcja danych i miary efektu leczenia

Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe w badanych populacjach podzielono na ostre i przewlekłe według opisu w badaniach. Pobrano dane na temat wyników tuż przed i po interwencji oraz na wizycie kontrolnej po 48 godzinach, 72 godzinach oraz późniejszych (do 1 miesiąca), mierzonych w grupie LHA i grupie kontrolnej.

Jakość metodologiczna badań

Badania oceniono przy pomocy narzędzia Cochrane Risk of Bias (RoB)22. Wyniki

Badania objęte przeglądem i ich jakość metodologiczna W niniejszym przeglądzie systematycznym i metaanalizie znalazło się 25 badań spełniających kryteria włączające. Spośród 1352 pacjentów 849 znalazło się w grupie LHA, a 803 w grupie kontrolnej.

Sześć badań27-32 przedstawiało analizę wieloramienną (31 porównań bezpośrednich). Osiem badań29,33-39 skupiało się na osobach z problemami ostrymi (ból szyi lub pleców), a sześć badań31,40-44 na osobach z zaburzeniami mięśniowo-szkieletowymi doświadczających opóźnionej bolesności mięśni. Stany przewlekłe obejmowały osoby z chorobą zwyrodnieniową stawów w sześciu badaniach27,28,30,45-47, z niespecyficznym bólem szyi lub pleców w trzech badaniach32,44,48 i po jednym badaniu poświęcono fibromialgi49 oraz barkowi zamrożonemu50. W metaanalizie efekty LHA porównano z innymi metodami leczenia. Jeśli chodzi o porównanie LHA z brakiem leczenia, 9 badań27,28,31,34,41,42,44,45,48 donosiło o wpływie na ból, 5 badań dotyczyło opóźnionej bolesności mięśni31,34,41,42,44, 4 badania dotyczyły funkcji fizycznej27,28,45,48, 2 omawiały siłę mięśni42,44, jedno sprawdzało wpływ na jakość życia27,28 i jedno dotyczyło zakresu ruchu i sztywności stawów28,45. Jeśli chodzi o porównania między LHA a zastosowaniem zimna, 6 badań27,28,31,33,40,43 podawało wyniki pomiarów bólu i 2 badania sprawdzały jakość życia27,28. Analiza LHA w porównaniu z ćwiczeniami obejmowała po trzy badania nad wpływem na ból29,32,47 i funkcję fizyczną29,32,47 i po dwa badania nad niesprawnością29,32 i jakością życia32,47. Efekty LHA w porównaniu ze standardową opieką oszacowano w 6 badaniach nad ulgą w bólu29,32,38,39,49,51, w 5 badaniach29,32,39,49,51 nad przywracaniem funkcji fizycznej i w 2 badaniach nad niesprawnością29,32. W porównaniu LHA z farmakoterapią po dwa badania sprawdzały wpływ na parametry bólu35,46, niesprawność35,46 i sztywność35,46. W analizie LHA w porównaniu z placebo lub terapią pozorowaną 3 badania (4 porównania) donosiły o wpływie na ulgę w bólu30,36,37, 3 badania (4 porównania) donosiły o niesprawności, jedno badanie (2 porównania) podawało parametry siły mięśni30, 2 badania sprawdzały zakres ruchu36,37 i trzy badania (4 porównania) donosiły o sztywności.

Analiza ryzyka stronniczości wskazała na generalnie umiarkowaną jakość badań.

LHA kontra brak leczenia Ból i DOMS (opóźniona bolesność mięśni)

Porównanie LHA z brakiem leczenia odnośnie wpływu na ból wykazało ogólną dużą korzyść LHA przy wysokiej heterogeniczności danych. Analiza wrażliwości po wykluczeniu jednej wartości odbiegającej44 wykazała, że LHA nadal znacząco uśmierza ból w porównaniu z brakiem leczenia.

Porównanie natychmiastowego wpływu LHA na DOMS31,34,41,42,44 z brakiem leczenia wykazało korzyść LHA. W jednym badaniu34 nad bólem dolnej części pleców zaobserwowano, że LHA jest skuteczniejsze niż brak leczenia. Wbrew tym obserwacjom LHA nie zadziałało lepiej niż brak leczenia w uśmierzaniu bólu w przewlekłych problemach zdrowotnych27,28,45,48. Tylko w dwóch badaniach, z których oba sprawdzały wpływ na LHA na DOMS w porównaniu z brakiem leczenia, przeprowadzono pomiary kontrolne po 48 godzinach42,44. Ich wyniki wskazują, że 48 godziny po interwencji efekt uśmierzania bólu jest lepszy niż efekt braku leczenia. Pomiary kontrolne po 72 godzinach ujawniły, że LHA nadal skuteczniej łagodzi objawy bólowe towarzyszące DOMS niż brak leczenia41,42,44. W jednym badaniu sprawdzono wpływ LHA na problemy przewlekłe28 i nie stwierdzono różnic między LHA a brakiem leczenia.

Funkcja fizyczna i niesprawność

Zastosowanie LHA skutkowało poprawioną funkcją fizyczną (w porównaniu z brakiem leczenia) w przebiegu przewlekłych problemów zdrowotnych27,28,45,48,50. Jedno badanie28 wykazało brak różnic w niesprawności w porównaniu ze stanem wyjściowym bezpośrednio po LHA.

Poprawiona funkcja fizyczna utrzymywała się 48 godziny po zastosowaniu LHA45,48,50.

Wpływ na siłę mięśni

Dwa badania42,44 autorstwa tej samej grupy badawczej sprawdzały wpływ LHA na DOMS bezpośrednio po interwencji i stwierdziły, że metoda ta skutecznie przywraca siłę mięśni.

Łączone wyniki z 2 badań42,44 ujawniły, że wartości siły mięśni pozostawały podwyższone 48 godzin po zastosowaniu LHA.

Jakość życia

W badaniach27,28 skupiających się na przewlekłych problemach mięśniowo- szkieletowych nie stwierdzono różnic między LHA a leczeniem kontrolnym odnośnie do jakości życia.

Zakres ruchu

W porównaniach z brakiem leczenia LHA nie zmieniało zakresu ruchu bezpośrednio po leczeniu ani w ostrych44, ani w przewlekłych dolegliwościach50.

Sztywność

Nie stwierdzono korzystnego wpływu LHA odnośnie do sztywności stawów28,45.

LHA kontra zimno

Wpływ na ból

Różnica między wpływem LHA a wpływem zimna na ból okazała się nieznacząca.

W analizie z podziałem na podgrupy problemów ostrych31,33,40,43 i przewlekłych27,28 efekt LHA nadal pozostawał nieznaczący. Analiza wrażliwości wykluczająca badania na osobach bez zaburzeń mięśniowo-szkieletowych (doświadczających DOMS)31,40,43 również wykazała brak wyższości LHA nad zimnem, jeśli chodzi o zmniejszanie bólu.

Brak różnic między LHA a leczeniem zimnem obserwowano także po 48 godzinach40,43. Natomiast – co ciekawe – w obserwacji po 72 godzinach efekty LHA okazały się lepsze od terapii zimnem odnośnie do zmniejszania bólu w przebiegu problemów ostrych41,44. Jedno badanie obejmowało pomiar kontrolny miesiąc po leczeniu w celu oszacowania ewentualnego wpływu LHA i zimna na ból. Nie stwierdzono w nim znaczących różnic między tymi dwiema interwencjami28.

Wpływ na funkcję fizyczną i niesprawność

Analizy ujawniły, że LHA nie wywiera natychmiastowego wpływu na funkcję fizyczną27 ani na niesprawność28 w porównaniu z zimnem w problemach przewlekłych.

W obserwacjach przeprowadzonych po 48 godzinach nadal nie były widoczne takie efekty.

Wpływ na siłę mięśni

Badanie autorstwa Petrofsky’ego i wsp. wykazało, że LHA ma pozytywny wpływ na przywracanie funkcji mięśni bezpośrednio po zastosowanym leczeniu, którego efekty utrzymują się 48 godzin po interwencji43. Wpływ na jakość życia Nie stwierdzono wpływu LHA (w porównaniu z zimnem) na jakość życia27,28.

Wpływ na sztywność

W jednym badaniu28 stwierdzono, że LHA nie poprawia sztywności tkanek (w porównaniu z zimnem). LHA kontra ćwiczenia

Wpływ na ból

W porównaniu z ćwiczeniami LHA nie przynosiło korzyści przeciwbólowych bezpośrednio po leczeniu29,32,47. Także w analizie z podziałem na problemy ostre29 i przewlekłe32,47 nie ujawniła się wyższość LHA nad ćwiczeniami.

Wpływ na funkcję fizyczną lub niesprawność

W porównaniu natychmiastowych efektów LHA i terapii ćwiczeniowej odnośnie do funkcji fizycznej i niesprawności LHA okazało się nieskuteczne29,32,47. Analiza oparta o dwa badania29,32 wykazała, że LHA nie jest także lepsze od ćwiczeń w kwestii wpływu na niesprawność.

Nie stwierdzono efektów w analizie z podziałem na problemy ostre29 i przewlekłe32,47.

Podczas kontroli po 48 godzinach LHA nie różniło się znacząco od ćwiczeń w leczeniu problemów ostrych29 i przewlekłych32.

Wpływ na jakość życia

Ujawniono natomiast, że LHA ma natychmiastowy korzystny wpływ na jakość życia (w porównaniu z ćwiczeniami), mierzoną przy pomocy kwestionariusza Short Form-36 Health Survey32,47.

LHA kontra terapia

standardowa Wpływ na ból

Stwierdzono, że LHA korzystniej niż terapia standardowa uśmierza ból, choć ujęte w analizie badania charakteryzowały się znaczącą różnorodnością29,32,38,39,49,51. Po przeprowadzeniu analizy z podziałem na problemy ostre29,38,39 i przewlekłe32,49,51 okazało się, że LHA nie pomaga w warunkach przewlekłych, ale skutecznie działa w ostrych.

Tylko w jednym badaniu29 sprawdzono wpływ po 48 godzinach i stwierdzono korzystny efekt na korzyść LHA w porównaniu z terapią standardową. Po miesiącu LHA nadal skuteczniej uśmierzało ból niż terapia standardowa39. Wpływ na funkcję fizyczną lub niesprawność

W porównaniu z terapią standardową LHA wywierało natychmiastowy korzystny wpływ na przywracanie funkcji fizycznej29,32,39,49,51, a heterogeniczność tych badań była niska.

Przy problemach ostrych29,39 porównanie nie wypadało na korzyść LHA, podczas gdy przy problemach przewlekłych32,49,51 LHA dawało lepsze działanie niż standardowa terapia.

Niesprawność oceniano w dwóch badaniach29,32, w których stwierdzono nieznaczące różnice między LHA a terapią standardową. W dwóch badaniach29,32 przeprowadzono pomiary kontrolne po 48 godzinach i zaobserwowano, że LHA nie jest skuteczniejsza w przywracaniu sprawności od terapii standardowej.

Natomiast w innym badaniu39 po miesiącu widoczna była wyższość LHA nad terapią standardową odnośnie do przywracania sprawności.

Wpływ na jakość życia

Nie stwierdzono znaczących różnic między efektami LHA i terapii standardowej odnośnie do jakości życia32. Wpływ na sztywność Nie stwierdzono korzystnych efektów LHA w porównaniu z terapią standardową odnośnie do wpływu na sztywność49.

LHA kontra farmakoterapia

Wpływ na ból

LHA daje efekt przeciwbólowy (w porównaniu z farmakoterapią) bezpośrednio po interwencji w ostrych35 i przewlekłych46 problemach zdrowotnych.

Podczas kontroli po 48 godzinach od interwencji w badaniu Nadlera i wsp. wykazano, że LHA nadal skutecznie uśmierza ból35.

Wpływ na funkcję fizyczną i niesprawność

Tylko jedno badanie porównywało LHA z farmakoterapią odnośnie do funkcji fizycznej i nie stwierdziło ono znaczących różnic między interwencjami46.

Natomiast wyniki łączone ujawniły, że LHA wpływa korzystnie na niesprawność w porównaniu z farmakoterapią35,46. Co więcej, pomiary uzyskane podczas kontroli po 48 godzinach wykazały, że LHA skuteczniej niż farmakoterapia zmniejsza niesprawność. Należy pamiętać, że ta obserwacja oparta jest na tylko jednym badaniu35.

Wpływ na jakość życia

Z jednego badania46 wynika, że ani LHA, ani farmakoterapia nie wpływają na jakość życia.

Wpływ na zakres ruchu

Tylko jedno badanie35 wykazało, że LHA jest skuteczniejsze od farmakoterapii w zwiększaniu zakresu ruchu.

Wpływ na sztywność

Wyniki łączone wskazują, że LHA ma korzystny wpływ na sztywność (w porównaniu z farmaktoterapią) przy dolegliwościach ostrych35 i przewlekłych46.

Przewaga LHA pozostawała znacząca po 48 godzinach35.

LHA kontra placebo lub terapia pozorowana

Wpływ na ból

Trzy badania30,36,37 zawierające cztery porównania bezpośrednie sprawdzały różnice między LHA a placebo/ terapią pozorowaną odnośnie do bólu. Ogólny efekt w postaci średniej ważonej wykazał, że LHA ma lepsze natychmiastowe działanie przeciwbólowe niż obserwowane w grupie kontrolnej. Przy podziale na podgrupy efekt pozostawał znaczący przy problemach ostrych36,37, ale nie przy przewlekłych30. Jednakże analiza wrażliwości, wykluczająca jedno badanie podające wynik odstający37, wykazała, że LHA nie jest

skuteczniejsze niż placebo czy terapia pozorowana w zmniejszaniu bólu.

W dwóch badaniach przeprowadzono pomiary kontrolne 48

godziny po interwencji36,37. Wykazały one, że korzystny efekt LHA się utrzymywał.

Wpływ na niesprawność Analiza ujawniła, że LHA ma korzystny natychmiastowy wpływ na niesprawność (w porównaniu z grupą kontrolną)30,36,37. Jednakże różnicy między grupami nie można było zaobserwować 48 godzin po interwencji36,37.

Wpływ na siłę mięśni

Siłę mięśni sprawdzało jedno badanie, które wykazało, że bezpośrednio po zastosowaniu LHA siła mięśni jest większa30.

Wpływ na zakres ruchu

LHA skutecznie zwiększało zakres ruchu po interwencji w 2 badaniach36,37 przeprowadzających porównanie z placebo lub terapią pozorowaną.

Wpływ na sztywność

Wyniki połączone z trzech badań30,36,37 obejmujących cztery porównania wykazały, że LHA skuteczniej niż placebo czy terapia pozorowana wpływa na sztywność tkanek. Korzystny wpływ LHA pozostawał znaczący po 48 godzinach.

Dawka lecznicza

W objętych przeglądem badaniach ujawniła się duża heterogeniczność, jeśli chodzi o dawkowanie – było ono bardzo różne, począwszy od 15-10 minut raz w tygodniu aż do 8 godzin dziennie przez 5 dni14,32. Temperatura stosowana podczas interwencji LHA wynosiła 40 ºC29,30,35-37,39-44,48,49,51 lub 63 ºC50, a w dwóch przypadkach nie została podana27,32.

Omówienie

Podsumowanie ustaleń Niniejszy przegląd systematyczny i metaanaliza miały na celu zbadanie wpływu powierzchownych miejscowych zastosowań ciepła na wyniki fizyczne i funkcjonalne u osób z jakimkolwiek typem zaburzeń mięśniowo-szkieletowych lub bólem im towarzyszącym.

Główne poczynione ustalenia są następujace: (1) w porównaniu z brakiem leczenia LHA wywiera umiarkowany do dużego korzystny wpływ w postaci ulgi w bólu i poprawy funkcji fizycznej bezpośrednio po zastosowaniu; (2) LHA skutkuje znacząco większą ulgą w bólu i poprawą funkcji fizycznej niż terapia standardowa; oraz (3) istnieją marginalne dowody, iż w porównaniu z placebo lub terapią pozorowaną LHA wywiera korzystny wpływ na ból, niesprawność i sztywność tkanek.

LHA kontra brak leczenia Wykazano, że LHA skutecznie uśmierza ból w zaburzeniach mięśniowo- szkieletowych. Największy korzystny wpływ LHA zaobserwowano w 2 badaniach z udziałem osób bez zaburzeń mięśniowo- -szkieletowych, ale doświadczających opóźnionej bolesności mięśni po ćwiczeniach, leczonych przy pomocy ciepłych okładów (40 ºC) przez 8 godzin. W badaniach użyto chemicznych okładów (wykorzystujących egzotermiczną reakcję utleniania żelaza), które – jak się przyjmuje – działają na obwodowy układ nerwowy, natomiast ich zastosowanie krótkotrwałe ma wywoływać redukcję bólu poprzez mechanizm bramkowy w ośrodkowym układzie nerwowym9,52. Jednakże we wcześniej opublikowanym badaniu41 ci sami autorzy nie stwierdzili efektu przeciwbólowego u uczestników bez zaburzeń mięśniowo-szkieletowych z DOMS. Tę różnicę między badaniami być może tłumaczy fakt, że w pierwszym badaniu pilotażowym41 wykonywano ćwiczenia zginaczy łokcia, natomiast w dwóch innych badaniach14,44 wykonywano ćwiczenia kończyn dolnych, co mogło prowadzić do innej prezentacji objawów opóźnionej bolesności mięśni53. Korzystny efekt przeciwbólowy LHA pozostawał znaczący podczas pomiarów kontrolnych do 48 godzin po interwencji. Co ciekawe, wszystkie badania14,41,43,44 poświęcone leczeniu DOMS u zdrowych uczestników dużą dawką terapeutyczną ciepła (40 ºC przez 8 godzin) wykazały ogólny korzystny wpływ na ból podczas kontroli po 72 godzinach. W czterech badaniach2,27,45,46 stwierdzono znaczącą poprawę funkcji fizycznej po zastosowaniu LHA w porównaniu z brakiem leczenia u pacjentów z przewlekłymi problemami mieśniowo-szkieletowymi. Badane patologie obejmowały chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego27,28,45, ból dolnej części pleców2 i zamrożony bark50. W trzech badaniach2,45,50 przeprowadzono również ocenę po 48 godzinach, podczas której nadal widoczny był korzystny wpływ LHA na funkcję fizyczną. Wyniki te sugerują, że LHA skutecznie poprawia funkcję fizyczną. Dodatkowy korzystny efekt LHA w porównaniu z brakiem leczenia stwierdzono odnośnie do siły mięśni, ale nie w przypadku jakości życia, zakresu ruchu czy sztywności. Jednak wyniki łączne z metaanaliz pochodziły z ograniczonej liczby badań (po dwa odnośnie do każdej miary efektu), co mogło doprowadzić do przeszacowania lub niedoszacowania standaryzowanej średniej ważonej.

LHA kontra zimno

Nie stwierdzono różnic między efektem LHA a efektem zimna odnośnie do zmniejszania bólu czy poprawiania jakości życia. Zimne okłady żelowe (1,7 ºC) przykładane na mięsień dwugłowy ramienia31, stosowane jako strategia schładzania54, przyniosły podobne rezultaty co LHA, podczas gdy zimne okłady przykładane na udo43 (w badaniu nie sprecyzowano dokładnie temperatury) zmniejszały ból skuteczniej niż LHA. W badaniu autorstwa Petrofsky’ego i wsp.43 LHA skutecznie poprawiało siłę mięśni. Stwierdzono naukowo, że temperatura tkanki może wpływać na prędkość przewodzenia, co może tłumaczyć poprawę funkcji mięśni bezpośrednio po interwencji. W oparciu o obecny stan badań nie stwierdzono jednoznacznych wyników świadczących o wyższości LHA nad zastosowaniem zimna.

LHA kontra ćwiczenia

LHA w porównaniu z terapią ćwiczeniową wykazuje efekt korzystny wyłącznie w badaniach nad jakością życia32,47. Co ciekawe, w porównaniu z innymi badaniami ujętymi w przeglądzie praca autorstwa Fioravanti i wsp.47 wykazała silny bezpośredni efekt łagodzenia bólu i poprawy funkcji fizycznej. Tylko w badaniu Mayera i wsp.29 zaobserwowano znaczący efekt przeciwbólowy podczas kontroli po 48 godzinach. LHA kontra terapia standardowa Znaczący efekt natychmiastowy stwierdzono w porównaniu LHA z terapią standardową odnośnie do zmniejszania bólu i poprawy funkcji fizycznej. Analiza w podgrupach wykazała, że LHA skuteczniej uśmierza ból w przebiegu dolegliwości ostrych niż przewlekłych.

Badania sprawdzające LHA

w warunkach ostrych29,38,39, w których leczono pacjentów z ostrym bólem dolnej części pleców, wykazały silny znaczący rezultat ulgi w bólu (w porównaniu z terapią standardową). Porównanie między warunkami ostrymi a przewlekłymi ujawniło, że LHA skuteczniej poprawia funkcję fizyczną przy problemach przewlekłych niż ostrych.

Jednakże wyniki te oparte są o ograniczoną liczbę badań. Dlatego też pacjenci z ostrym niespecyficznym bólem dolnej części pleców powinni stosować się do zaleceń odpowiednich wytycznych56 i utrzymywać aktywność fizyczną57.

LHA kontra farmakoterapia

Ustalenia niniejszego przeglądu na temat efektów LHA w porównaniu z farmakoterapią są ograniczone, ponieważ liczba badań ujętych w większości porównań była zbyt niska, by pozwalać na stanowczą interpretację wyników.

Niemniej jednak zaobserwowano korzystne efekty LHA odnośnie do ulgi w bólu, niesprawności, zakresu ruchu i sztywności tkanek. Najwyraźniej leczenie ciepłem wydaje się wywoływać zmiany w mechanicznych właściwościach tkanki miękkiej, które mogą częściowo tłumaczyć ww. dobroczynne efekty58. Choć wyniki niniejszego przeglądu są ograniczone, LHA to metoda, którą pacjenci mogą stosować sami, jest niskokosztowa i stosunkowo bezpieczna jako forma terapii wspomagającej. Choć niektóre wytyczne terapeutyczne nie popierają stosowania LHA w leczeniu ostrych i przewlekłych zaburzeń mięśniowo-szkieletowych i dolegliwości bólowych, pracownicy służby zdrowia (np. fizjoterapeuci) powinni być w stanie zdecydować w poszczególnych przypadkach, czy zastosowanie LHA może być korzystne dla ich pacjentów.

LHA kontra placebo lub terapia pozorowana

Porównanie LHA z placebo lub terapią pozorowaną przyniosło ważne wyniki odnośnie do ulgi w bólu, niesprawności, siły mięśni, zakresu ruchu i sztywności tkanek. Jeśli chodzi o ulgę w bólu, najmocniejsze dowody stwierdzono w pracach Nadlera i wsp.37 oraz Nadlera36, gdzie leczono pacjentów z ostrym, niespecyficznym bólem dolnej części pleców przy pomocy ciepłych okładów (40 ºC przez 8 godzin przez 3 dni) i porównano wyniki z grupą placebo. Co ciekawe, działanie LHA było silniejsze, gdy terapię przeprowadzano w ciągu dnia. LHA połączone z aktywnością wydaje się lepiej uśmierzać ból niż bierne zastosowanie LHA w ciągu nocy37. Ocena jakości metodologicznej Ogólna jakość materiału jest niska i nie pozwala na jasny podział na badania wysokiej i niskiej jakości. Ponadto badania charakteryzują się umiarkowaną do wysokiej heterogenicznością oraz – w większości przypadków – znaczącym ryzykiem stronniczości. Dlatego wyniki należy interpretować z ostrożnością. Podsumowanie dowodów Niniejszy przegląd poświęcony jest miejscowym zastosowaniom ciepła (LHA) w leczeniu nieprawidłowych parametrów funkcji fizycznej w przebiegu ostrych i przewlekłych zaburzeń mięśniowo-szkieletowych lub bólu. Jego wyniki wskazują, że LHA generalnie wywiera korzystny bezpośredni wpływ na ból w porównaniu z brakiem leczenia, terapią standardową, farmakoterapią i placebo/terapią pozorowaną. LHA natychmiastowo poprawia funkcję fizyczną w porównaniu z brakiem leczenia i opieką standardową, a poprawa niesprawności w grupie LHA była większa niż w grupach otrzymujących farmakoterapię lub placebo/terapię pozorowaną. W oparciu o wyniki dwóch badań stwierdzono, że LHA wpływa korzystniej na jakość życia (efekt bezpośredni) niż terapia ćwiczeniowa. LHA to generalnie metoda korzystnie przywracająca zakres ruchu i zmniejszająca sztywność w porównaniu z farmakoterapią i placebo/terapią pozorowaną. Stwierdzono także marginalne dowody na przywracanie siły mięśni przez LHA (w porównaniu z brakiem leczenia, leczeniem zimnem i farmakoterapią). Wnioski Podsumowując, można stwierdzić, że LHA to powszechnie stosowana metoda leczenia zmniejszająca objawy rozmaitych zaburzeń mięśniowo- szkieletowych. Obecnie dostępne dowody sugerują, że miejscowe zastosowanie ciepła jest korzystniejsze od braku leczenia i opieki standardowej w zmniejszaniu bólu i poprawianiu funkcji fizycznej. Dostępne są pewne dowody, że LHA skuteczniej przywraca zakres ruchu i zmniejsza sztywność niż farmakoterapia i placebo/terapia pozorowana. Wyniki te mogą być interesujące dla fizjoterapeutów, innych pracowników ochrony zdrowia i osób zajmujących się fizjologią ćwiczeń. Efekty przemawiające na korzyść LHA wydają się być widoczne raczej głównie w warunkach ostrych niż w przewlekłych.

Jeśli chodzi o efekty po upływie pewnego czasu od interwencji, ustalenia oparte są o ograniczoną liczbę badań, co utrudnia interpretację. Źródło: Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2022; 103: 505-22 ©2021 The Authors. Adaptacja: Katarzyna Bogiel Na podstawie licencji CC BY (http://creativecommons.org/ licenses/by/4.0/)