Choroba Baastrupa – rozpoznawanie i leczenie

Ból związany z patologiami kręgosłupa co roku dotyka dużą część populacji światowej, przy czym stawy fasetowe odpowiadają za 27-40% przypadków¹. Jak wiadomo, choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa to złożona patologia, która może obejmować nie tylko trzony kręgów, krążki międzykręgowe i stawy fasetowe, ale także takie elementy, jak więzadła żółte, więzadła międzykolcowe i tylne elementy kręgów.

Co więcej, degeneracja jednego elementu kręgosłupa może prowadzić do dalszego zwyrodnienia innych jego części². Jedną z postaci choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa jest choroba Baastrupa, inaczej znana jako artroza międzykolczysta. To dość powszechnie występujące zaburzenie charakteryzuje się głównie bólem dolnej części pleców, który powodowany jest przez zbyt bliskie ułożenie przyległych tylnych wyrostków kolczystych oraz związane z tym ułożeniem zmiany degeneracyjne. Takie ułożenie wyrostków prowadzi do ich konfliktu podczas wyprostu, dlatego też problem ten nazywa się czasem „chorobą całujących się wyrostków kolczystych”.

Artroza międzykolczysta występuje przeważnie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, najczęściej na poziomie kręgów L4-L5³ i w większości przypadków ograniczona jest do tego poziomu⁴.

Nazwa tej patologii pochodzi od nazwiska duńskiego radiologa Christiana Ingersleva Baastrupa, który opisał ją w 1933 r. w pracy, w której zwrócił uwagę na pomijane wcześniej w badaniach nad kręgosłupem znaczenie wyrostków kolczystych w powstawaniu licznych bolesnych problemów zdrowotnych w tym obszarze.

Wymienił on następujące czynniki, mogące prowadzić do patologii:

• (pogłębioną) lordozę lędźwiową,
• powstanie systemu dźwigni między kręgami, którego oś w płaszczyźnie czołowej leży za środkiem kręgów – dlatego wyrostki kolczyste stają się krótkim ramieniem systemu, co oznacza, że jeśli są dostatecznie wysokie, pogłębiona lordoza będzie powodowała wzajemne wywieranie przez nie znaczącego nacisku,
• wysokość i kształt wyrostków oraz odległość między nimi,
• wytworzenie się stawów między wyrostkami kolczystymi⁵, czyli pseudostawów (stawów rzekomych).

Objawy i proces diagnostyczny

Choć choroba Baastrupa jest dość powszechna, bardzo często pozostaje nierozpoznana, co skutkuje niewłaściwym leczeniem pacjenta. Jakie objawy są dla niej charakterystyczne i jak odróżnić ją od innych jednostek chorobowych o podobnym obrazie klinicznym? Odpowiedź możemy znaleźć w pracy Phillippa i wsp. z 2016 r. o znaczącym tytule „Baastrup’s Disease: An Often Missed Etiology for Back Pain” („Choroba Baastrupa – często pomijana etiologia bólu pleców”). W artykule tym opisano przypadek 56-letniego mężczyzny, który od kilku lat cierpiał na przewlekły, ciągły ból dolnej części pleców. Ból miał głównie charakter osiowy, tylko czasem promieniował w sposób czaszkowo-ogonowy wzdłuż obszarów przy kręgosłupie. Ból malał podczas zginania kręgosłupa, a nasilał się znacząco podczas jego prostowania. Był tak silny, że ograniczał możliwość prostowania kręgosłupa lędźwiowego. Nie promieniował do nóg i nie towarzyszyły mu słabość, drętwienie ani dolegliwości ze strony pęcherza/jelit.

W wywiadzie stwierdzono łuszczycę i nadciśnienie oraz przejście cholecystektomii (usunięcie pęcherzyka żółciowego) i leczenia zapalenia stawu krzyżowo-biodrowego przy pomocy zastrzyków.

Diagnostyka różnicowa obejmowała spondylozę lędźwiową, chorobę zwyrodnieniową krążka, przepuklinę jądra miażdżystego i stenozę kręgosłupa. By postawić rozpoznanie po zebraniu wywiadu przeprowadzono badanie fizykalne. Stwierdzono w nim brak jakichkolwiek ogniskowych defektów neurologicznych – brak bólu czy osłabienia kończyn dolnych, brak promieniowania wzdłuż nerwów obwodowych, brak deficytów czuciowych czy parestezji. Pośrodku dolnej części pleców stwierdzono łagodną do umiarkowanej tkliwość, która ograniczała możliwość prostowania kręgosłupa. Właśnie to nasilanie się bólu podczas prostowania i zmniejszanie się podczas zginania kręgosłupa sprawiło, że za najbardziej prawdopodobne rozpoznanie uznano artrozę międzykolczystą.

By się upewnić, przeprowadzono tomografię komputerową. Ujawniła ona łagodną spondylozę lędźwiową z wyraźnie hipertroficznymi wyrostkami kolczystymi w odcinku L3-L5, które dotykały się nawzajem stwardniałymi powierzchniami. Podobne wyniki przyniosło badanie rezonansem magnetycznym, podczas którego stwierdzono stwardniałe i hipertroficzne zachodzące na siebie wyrostki kolczyste w odcinku L2 do L5, z łagodną hipertrofią faset L5-S1. Nie zaobserwowano znaczącej stenozy kanału kręgowego ani foraminalnej. Ustalenia te ostatecznie potwierdziły diagnozę choroby Baastrupa.

Autorzy pracy posłużyli się opisem tego przypadku dla zilustrowania charakterystycznych cech artrozy międzykolczystej w obrazie klinicznym i głównych ustaleń diagnostycznych. Mieli na celu poszerzenie wiedzy społeczności medycznej i naukowej na temat tej jednostki chorobowej, która często jest błędnie rozpoznawana i nieodpowiednio leczona. W omówieniu piszą oni, że ciągły kontakt między wyrostkami kolczystymi może prowadzić do hipertrofii kości i sklerotyzacji podchrzęstnej stawu. Powtarzające się siły ścinające działające na przeciwległe powierzchnie mogą prowadzić do dalszego zniekształcenia i sklerotyzacji i przyczyniać się do powstawania dodatkowych kaletek z błoną zewnętrzną oraz cyst w punktach tarcia. Ten stan zapalny może się rozprzestrzeniać poprzez więzadło żółte i przyczyniać do centralnej stenozy kanału kręgowego⁶.

Ciągły kontakt między wyrostkami kolczystymi może prowadzić do hipertrofii kości i sklerotyzacji podchrzęstnej stawu. Podczas badania fizjoterapeutycznego wykorzystuje się techniki czynne i bierne w celu odtworzenia objawów. Pomocny w tym celu jest zwłaszcza czynny wyprost kręgosłupa (nasilenie się bólu może potwierdzać diagnozę) oraz test bociana – pacjent stoi na jednej nodze z drugą zgiętą w stawie biodrowym i kolanowym pod kątem prostym, a kiedy pochyla się do przodu, odczuwa ulgę w bólu⁷.

Czynniki ryzyka choroby choroby Baastrupa

Obserwowano wprawdzie przypadki choroby powstające niezależnie od innych patologii, natomiast pewne czynniki sprzyjają jej powstawaniu. Najważniejszym z nich jest niewątpliwie wiek, ponieważ wraz z nim, w wyniku powtarzających się napięć i nacisku mechanicznego wywoływanego przez pogłębioną lordozę, rośnie występowanie zmian degeneracyjnych. Utrzymujące się napięcie więzadła międzykolcowego może powodować dalszą degenerację.

Jak istotny jest wiek pacjenta, świadczy artykuł naukowy Kwonga i wsp. o wymownym tytule „MDCT findings in Baastrup disease: disease or normal feature of the aging spine?” (czyli „Ustalenia wielorzędowej tomografii komputerowej w chorobie Baastrupa: choroba czy normalna cecha starzejącego się kręgosłupa?”). W badaniu tym sprawdzono wyniki tomografii komputerowej 1008 pacjentów podzielonych równo na siedem grup wiekowych (siedem dekad życia). Na podstawie skanów stwierdzono występowanie choroby ogólnie u 413 pacjentów (41%), przy czym częstotliwość występowania rosła co dekadę i osiągnęła najwyższy poziom, czyli aż 81,3%, u pacjentów po 80. roku życia. Autorzy wyciągnęli wniosek, że patologia ta stanowi część zmian degeneracyjnych, jakich należy się spodziewać u osób starszych. U większości pacjentów (35,4%) choroba występowała na tylko jednym poziomie i najczęściej był to poziom L4-L5. U 4,1% pacjentów dotkniętych było aż pięć poziomów. Ponadto niemal we wszystkich przypadkach stwierdzono inne zmiany degeneracyjne na poziomie objętym chorobą (np. degenerację krążka, kręgozmyk, chorobę zwyrodnieniową faset), dlatego Kwong i wsp. ostrzegają przed pochopnym wskazywaniem na chorobę Baastrupa jako na przyczynę bólu pleców⁴.

Podobne ustalenia poczynili Maes i wsp. w 2008 r. Zbadali oni wyniki rezonansu magnetycznego grupy 539 pacjentów z objawami, których wiek mieścił się w szerokim przedziale 7-89 lat. Artrozę międzykolczystą stwierdzono u 8,2% grupy (44 przypadki). Największy związek zaobserwowano między chorobą a wiekiem, następnie z centralną stenozą kanału kręgowego, wypukliną krążka i anterolistezą (przesunięciem kręgu do przodu). Nie stwierdzono natomiast związku między chorobą a degeneracją krążka, przepukliną krążka, stanem płytki końcowej, retrolistezą (przesunięciem kręgu do tyłu), skoliozą, lordozą ani płcią pacjentów⁸.

Innym ważnym czynnikiem ryzyka jest uprawianie sportu, głównie gimnastyki. Keene i wsp. oszacowali występowanie urazów pleców i związanych z plecami problemów zdrowotnych w populacji 4790 sportowców uniwersyteckich (Uniwersytet Wisconsin). Stwierdzili, że choroba Baastrupa odpowiada za 6,3% wszystkich przypadków problemów zdrowotnych związanych z plecami w badanej populacji i zaobserwowali jej zwiększone występowanie wśród gimnastyków (miało ją 4% wszystkich badanych osób uprawiających tę dyscyplinę sportu)⁹.

Na zwiększone ryzyko choroby narażone są osoby uprawiające gimnastykę.

Przypuszczalnie jest to wynikiem typowego dla gimnastyki bardzo często powtarzanego zginania i prostowania kręgosłupa. DePalma i wsp. zauważają, że w populacji młodych sportowców objawy choroby Baastrupa mogą być podobne do symptomów spondylozy i zalecają przeprowadzenie rezonansu magnetycznego w celu wykrycia ewentualnych urazów tkanki miękkiej w elementach tylnych¹⁰. Patologia ta stanowi część zmian degeneracyjnych, jakich należy się spodziewać u osób starszych.

Inne czynniki ryzyka obejmują pogłębioną lordozę lędźwiową (która powoduje obciążenia mechaniczne), nieprawidłową postawę, urazy kręgosłupa, gruźlicze zapalenie kręgosłupa, obustronną wrodzoną dyslokację stawu biodrowego, sztywność kręgosłupa piersiowego lub pogranicza piersiowo-lędźwiowego oraz otyłość^3,11.

Leczenie pacjentów z chorobą Baastrup

U pacjentów z chorobą Baastrupa stosowane może być leczenie zachowawcze, czyli leki przeciwbólowe/ niesteroidowe leki przeciwzapalne i fizjoterapia, która odgrywa bardzo ważną rolę w postępowaniu długoterminowym. Ma ona na celu zmniejszanie napięcia między wyrostkami kolczystymi i redukcję lordozy lędźwiowej⁶. Nieco bardziej inwazyjną formą terapii jest przezskórna infiltracja (podanie zastrzyku ze steroidem o przedłużonym działaniu, czasem w połączeniu z miejscowym lekiem przeciwbólowym), przeprowadzana pod kontrolą usg/fluoroskopii, co zwiększa skuteczność kliniczną zabiegu i zmniejsza ryzyko powikłań. Jeszcze inną opcją – wybieraną zwykle dopiero, jeśli mniej inwazyjne formy terapii nie przynoszą zadowalającej poprawy – jest leczenie chirurgiczne polegające na częściowym lub całkowitym wycięciu wyrostków kolczystych.

W 2021 r. opublikowano systematyczny przegląd badań na temat rozpoznawania i leczenia artrozy miedzykolczystej. Ujęto w nim 26 badań, które opisywały, jakie leczenie zastosowano u 277 objętych nimi pacjentów. Leczenie zachowawcze, czyli leki przeciwzapalne i fizjoterapię, zastosowano w 99 przypadkach (35,7%), infiltrację przezskórną w 80 przypadkach (28,9%), a dekompresję chirurgiczną w aż 196 przypadkach (70,7%)¹².

Przykład udanego leczenia zachowawczego podają Singla i wsp. w opisie przypadku z 2014 r. Opisują oni pacjenta w wieku 67 lat ze stopniowo postępującym od dwóch lat bólem dolnej części pleców. W wywiadzie nie ujawniono doznania żadnych znaczących urazów, istnienia chorób współistniejących ani promieniowania bólu czy też innych cech chromania. Ból nasilał się przy prostowaniu kręgosłupa i malał przy zginaniu. W badaniu nie stwierdzono obrzęku ani deficytu neurologicznego, a jedynie skurcz mięśni. Badania obrazowe ujawniły zmiany degeneracyjne w odcinku lędźwiowym oraz wytworzenie się pseudostawów między wyrostkami kolczystymi na poziomie typowym dla choroby Baastrupa. Ulgę w bólu przynosi nie tylko zimno, ale także ciepło. U pacjenta wdrożono leczenie zachowawcze. Przez tydzień otrzymywał środki przeciwbólowe i leki rozluźniające mięśnie. Przyniosło to złagodzenie bólu, a wtedy rozpoczęto fizjoterapię polegającą głównie na ćwiczeniach zginających kręgosłup. Na wizycie kontrolnej po 6 miesiącach stwierdzono, że postępowanie przyniosło znaczącą poprawę, i zalecono pacjentowi kontynuowanie ćwiczeń¹³. Jeśli chodzi o skuteczność przezskórnej infiltracji, jak wskazuje seria 17 przypadków autorstwa Okady i wsp. z 2014 r., ta metoda skutkuje znaczą poprawą utrzymującą się ponad rok po leczeniu¹⁴.

Pewne kontrowersje budzi natomiast kwestia efektywności postępowania chirurgicznego. Jak piszą Filippiadis i wsp., zabieg chirurgiczny nie zawsze przynosi ulgę w bólu, co doprowadziło do powstania teorii, że zespół Baastrupa sam w sobie nie stanowi choroby, ale że jest częścią zmian degeneracyjnych kręgosłupa, głównie spondylozy z powstawaniem osteofitów³. Natomiast inne badania sugerują, że objawy odpowiadające artrozie międzykolczystej powinny skłaniać do podejrzenia zapalenia kaletki maziowej⁸. Niektóre źródła wskazują zaś, że skuteczność leczenia chirurgicznego można znacząco zwiększyć, jeśli przed zabiegiem wykona się u pacjenta iniekcje diagnostyczne lub terapeutyczne1⁴. Według artykułu Hatgisa i wsp. z 2017 r. pomocą w rozpoznawaniu i leczeniu choroby są nowe technologie diagnostyczne, umożliwiające ^{stwierdzenie występowania zmian o charakterze cyst w stawach fasetowych} oraz zmian włóknistych w więzadle żółtym, które mogą powodować objawy bólowe oraz prowadzić do stenozy kręgosłupa z chromaniem neurogennym. „Jeśli występuje jedynie miejscowy ból pleców, leczenie może być ukierunkowane na płyn między wyrostkami kolczystymi lub cysty, z drenażem i iniekcjami kortykosteroidów, podobnie jak w leczeniu cyst faset lędźwiowych. Pacjenci z większymi cystami, a szczególnie ze stenozą bez objawów mechanicznej niestabilności, mogą potrzebować drenażu cyst lub stabilizacji. Co najważniejsze, leczenie musi być skupione na patologii wywołującej stenozę, niestabilności odcinka kręgosłupa i/lub kręgozmyku, jeśli pacjent nie odczuwa poprawy po prostej iniekcji steroidu lub jeśli dochodzi do nawrotu cysty”¹⁵.

Fizjoterapia

Bardzo ważnym elementem leczenia jest fizjoterapia, która stanowi często terapię pierwszego wyboru. Rozpoczyna się ją po złagodzeniu bólu u pacjenta (farmakoterapia i/lub przezskórne iniekcje), a podczas jej przeprowadzania należy unikać osiowego obciążania kręgosłupa podczas wyprostu. Jak wyżej wspomniano, celem fizjoterapii jest przede wszystkim zmniejszenie nasilonej lordozy i poprawienie funkcji kręgosłupa. Postępowanie polega na edukacji pacjenta (m.in. na temat prawidłowej postawy) oraz wzmacnianiu i rozciąganiu mięśni brzucha i mięśni przykręgosłupowych^4,16,17.

W leczeniu hiperlordozy, zwłaszcza w sytuacji osłabienia mięśni brzucha, pomocna jest praca nad mięśniami zginaczami stawu biodrowego, które odpowiadają za odcinek lędźwiowy kręgosłupa¹⁸. Zginacze stawu biodrowego przy siedzącym trybie życia mogą ulegać skróceniu, co wpływa na funkcję mięśni pośladkowych i mięśni przykręgosłupowych¹⁰.

Przykładem ćwiczenia pomagającego wydłużyć te mięśnie jest ćwiczenie następujące: w klęku na jednej nodze z drugą przed sobą zgiętą w kolanie i opartą o podłogę oprzyj ciężar ciała na kolanie nogi klęczącej i stopie drugiej nogi. Utrzymując wyprostowany tułów, wypychaj biodra ku przodowi, aż poczujesz ciągnięcie. Utrzymuj pozycję przez co najmniej 20 sekund i powtarzaj po 3-5 razy dla każdej strony¹⁸. Należy także poświęcić uwagę wzmacnianiu mięśnia pośladkowego wielkiego, którego ruch podczas cyklu zginania-prostowania u pacjentów z przewlekłym bólem dolnej części pleców często jest zmniejszony. Innym celem fizjoterapii jest zmniejszenie uszkodzeń neuromięśniowych spowodowanych chorob^ą4. W ramach fizjoterapii choroby Baastrupa zastosowanie często znajduje kinezjotaping, czyli metoda, która zwiększa aktywność i siłę mięśni, poprawia funkcjonowanie stawów i zmniejsza dolegliwości bólowe²⁰.

Terapia manualna

Elementem postępowania fizjoterapeutycznego może być terapia manualna, każdorazowo dostosowana do stwierdzonych u pacjenta dolegliwości i ograniczeń. Jej możliwy przebieg opisują Steele i Kosier w studium przypadku 62-letniego pacjenta z chorobą Baastrupa (ból podczas palpacji L3-L4, przykurcz mięśnia wielodzielnego, w badaniu obrazowym widoczny pseudostaw w przestrzeni L3-L4, stwardnienia powierzchni w obrębie L3-L4 i wyszczerbienie kości wyrostka kolczystego L4). Zabiegi terapii manualnej miały na celu skorygowanie pozycji odcinka lędźwiowego i dysfunkcji artrokinematycznej. Podczas pierwszego badania stwierdzono początkowy ból w spoczynku 4/10, ograniczone zginanie/ pochylanie w prawo/rotację prawostronną kręgu L3 oraz deficyty mięśnia wielodzielnego podczas podnoszenia przeciwległej nogi.

Przeprowadzono 5 sesji terapeutycznych w ciągu 7 tygodni, w sposób następujący:

• na pierwszej sesji przeprowadzono mobilizację stawów (aktywację zginania/prawostronnego pochylania/prawostronnej rotacji na poziomie L3), ćwiczenia terapeutyczne, czyli rotację tułowia w zamkniętym łańcuchu kinetycznym 1 x 10 powtórzeń (aktywacja mięśnia wielodzielnego), zalecono rozciąganie ze zgiętym kręgosłupem przy użyciu drążka przymocowanego do podłogi (30 sekund, 3-4 razy w tygodniu) oraz progresję wykonywania rotacji tułowia w zamkniętym łańcuchu kinetycznym do 15 powtórzeń (3-4 razy w tygodniu),
• na drugiej sesji (tydzień później) powtórzono mobilizację stawów oraz ćwiczenia terapeutyczne (tym razem 15 powtórzeń), zalecono również kontynuację rozciągania ze zgiętym kręgosłupem oraz progresję wykonywania rotacji tułowia w zamkniętym łańcuchu do 20 powtórzeń (3-4 razy w tygodniu),
• na początku trzeciej sesji (tydzień później) stwierdzono pewną poprawę (zredukowany ból spoczynkowy, mniejszą tkliwość podczas palpacji, mniejsze ograniczenie ruchu na poziomie L3); przeprowadzono mobilizację stawów taką samą jak na poprzedniej sesji, powtórzono ćwiczenia terapeutyczne (tym razem 20 powtórzeń) i zalecono kontynuację rozciągania ze zgiętym kręgosłupem oraz progresję wykonywania rotacji tułowia w zamkniętym łańcuchu do 25 powtórzeń (3-4 razy w tygodniu),
• na początku sesji czwartej (dwa tygodnie później) stwierdzono ustąpienie bólu i tkliwości oraz brak wyczuwalnych ograniczeń ruchu na poziomie L3 oraz brak wyczuwalnego deficytu mięśnia wielodzielnego; powtórzono procedury i zalecenia z poprzedniej sesji,
• na początku piątej sesji (dwa tygodnie później) stwierdzono brak jakichkolwiek dolegliwości i ograniczeń; powtórzono protokół terapeutyczny z poprzedniej sesji.

Dobry wynik terapii potwierdziło prześwietlenie boczne odcinka lędźwiowego, na którym stwierdzono zwiększoną przestrzeń między wyrostkami kolczystymi L3-L4, mniejsze stwardnienie segmentów L3 i L4 i przemodelowanie wyszczerbienia kości na wyrostku kolczystym L4. Terapię zakończono, zalecając pacjentowi dalsze wykonywanie ćwiczeń w domu i unikanie czynności powodujących nadmierny wyprost lędźwiowy. Autorzy opisu przypadku zwracają uwagę, że istnieje możliwość, iż dysfunkcja mobilności segmentu lędźwiowego stanowi dodatkową przyczynę kolizji wyrostków i bólu związanego z artrozą międzykolczystą²¹.

Fizykoterapia w chorobie Baastrup

W leczeniu choroby Baastrupa pomocny jest szereg form fizykoterapii. Jako że u pacjentów występuje ból i stan zapalny, dobrym wyborem może być laseroterapia. Jak czytamy w przeglądzie literatury na temat niefarmakologicznej kontroli bólu przewlekłego oraz związanego z chorobą zwyrodnieniową stawów z 2018 r., laseroterapia niskoenergetyczna stosowana jest w leczeniu bólu od lat, a jej działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne potwierdzone jest licznymi badaniami. Takie skutki laseroterapii wynikają prawdopodobnie z obniżania poziomu biomarkerów biochemicznych, stresu oksydacyjnego oraz redukowania obrzęku i krwawienia²².

Podobne efekty przynosi również magnetoterapia. Według przeglądu systematycznego autorstwa Paolucci i wsp. (2020 r.) na temat terapii polami elektromagnetycznymi w leczeniu bólu mięśniowo-szkieletowego istnieją liczne dowody, że impulsowe pole elektromagnetyczne (PEMF – pulsed electromagnetic field) ma skuteczne działanie przeciwbólowe i antynocyceptywne, podobne do tego wywieranego przez opioidy, choć biologiczny i biochemiczny mechanizm leżący u jego podstaw pozostaje nie do końca poznany. Zgłębiono jedynie pewne jego elementy – np. aktywowanie kaskad sygnalizacyjnych w chondrocytach i innych komórkach stawów poprzez uwalnianie tlenku azotu, co ma przyspieszać usuwanie substancji zapalnych. Ponadto PEMF powoduje uwalnianie cytokin przeciwzapalnych przez niektóre receptory adenozyny, co przekłada się na zmniejszenie stanu zapalnego²³.

Ulgę pacjentom może przynosić miejscowe zastosowanie krioterapii. Jak piszą Garcia i wsp. w przeglądzie narracyjnym literatury na temat łagodzenia bólu przewlekłego, leczenie zimnem może stanowić łatwą do zastosowania dodatkową opcję leczenia przewlekłego bólu.

Według istniejących teorii na temat mechanizmu działania krioterapia uśmierza ból poprzez:

• redukcję obrzęku (dzięki zmniejszaniu przepuszczalności naczyń i przepływu krwi w tkankach w leczonym obszarze),
• zmniejszanie stanu zapalnego (poprzez redukcję ilości prozapalnej cytokiny TNF-alfa i zwiększanie ilości przeciwzapalnej cytokiny IL-10),
• redukcję szybkości transmisji nerwowej (przez co spowalniany jest przepływ informacji o bólu),
• redukcję stresu oksydacyjnego²⁴.

Ulgę w bólu przynosi nie tylko zimno, ale także ciepło. Według przeglądu narracyjnego z 2021 r. na temat powierzchownej terapii ciepłem przy niespecyficznym bólu dolnej części pleców dowody wskazują, że terapia ciepłem łagodzi ból, poprawia siłę mięśni i zwiększa giętkość²⁵. Do terapii ciepłem zaliczana jest także diatermia. Badanie prospektywne z udziałem 97 osób z przewlekłym bólem dolnej części pleców wykazało, że dodanie diatermii krótkofalowej do programu leczenia (NLPZ, ćwiczenia, edukacja na temat wykonywania czynności życia codziennego) przyniosło znacząco lepsze efekty niż sam program leczenia²⁶.

Użyteczną metodą terapii pomocniczej będą formy elektroterapii. Jedną z nich jest TENS, czyli przezskórna elektrostymulacja nerwów, która ma działanie przeciwbólowe potwierdzone licznymi badaniami. Przy jej użyciu należy wszakże pamiętać, że długoterminowe jej stosowanie przy tych samych parametrach (częstotliwości, natężeniu, czasie trwania impulsów) może doprowadzić do wytworzenia się u pacjenta tolerancji, przez co przestanie ona przynosić efekty²⁷. Najlepiej ograniczyć jej użycie do początkowego okresu leczenia, do zmniejszenia bólu przed wdrożeniem fizjoterapii lub zanim ćwiczenia zaczną przynosić odczuwalną poprawę.

Inną postacią elektroterapii są prądy interferencyjne, których zastosowanie powoduje rozluźnienie mięśni. Przykładem ich skuteczności jest badanie nad leczeniem przewlekłego niespecyficznego dyskomfortu szyi u użytkowników komputerów, w którym zauważono znaczącą poprawę i rozluźnienie górnej części mięśnia czworobocznego już po trzech sesjach stosowania prądów²⁸.

Do programu terapeutycznego można włączyć także terapię ultradźwiękami. Według przeglądu systematycznego z 2020 r. na temat działania tej formy fizykoterapii przy przewlekłym bólu dolnej części pleców i przewlekłym bólu szyi ultradźwięki mogą dawać krótkoterminowe efekty przeciwbólowe, autorzy jednak zalecają połączenie ich z innymi metodami leczenia²⁹. Natomiast w randomizowanym badaniu kontrolowanym nad zastosowaniem ultradźwięków o niskim natężeniu w leczeniu innej choroby zwyrodnieniowej (stawu kolanowego) stwierdzono, że metoda ta przyniosła znaczące złagodzenie bólu i poprawę funkcji stawu³⁰.

Zaopatrzenie ortopedyczne

Pomocne w leczeniu choroby Baastrupa może być zastosowanie stabilizacji lędźwiowego odcinka kręgosłupa przy pomocy gorsetu ortopedycznego. Autorzy badania z 2018 r. piszą, że choć nie istnieją wytyczne na ten temat, obserwuje się, że programy leczenia obejmujące użycie gorsetu lędźwiowego przynoszą znaczącą poprawę funkcjonowania i zmniejszenie bólu. Wyrażają jednocześnie opinię, że lepsze wyniki od zwykłych gorsetów dają gorsety modułowe.

Ogólnie rzecz biorąc, gorsety sprzyjają szybszemu odzyskiwaniu ruchomości przez pacjenta, dlatego są chętnie noszone. Ruchomość z kolei zapobiega atrofii mięśni. Pozostaje jednak kwestia osłabienia mięśni przy długim stosowaniu gorsetu – jest to temat kontrowersyjny, ponieważ badania przynoszą sprzeczne wyniki odnośnie do wpływu gorsetu na siłę mięśni³¹. Wydaje się więc, że bezpieczniej byłoby ograniczyć stosowanie gorsetu do perspektywy krótko- lub średnioterminowej.

Choroba „całujących się wyrostków kolczystych” występuje dość powszechnie i może być trudna do zdiagnozowania. Fizjoterapia, dostosowana do konkretnych dolegliwości, ograniczeń i ustaleń z badań obrazowych danego pacjenta, odgrywa istotną rolę w leczeniu.