Krioterapia: praktyka, teoria i stan badań

Co to jest krioterapia?

Termin „krioterapia” można interpretować rozmaicie, w zależności od tego, w jakiej dziedzinie się ją wykorzystuje. Leczenie zimnem stosuje się od wieków dla uzyskania rozmaitych celów. Już w starożytnym Egipcie rannym robotnikom przykładano zimne kompresy. Od stuleci podstawowymi celami tradycyjnej terapii zimnem były: łagodzenie bólu, tłumienie reakcji zapalnych i zmniejszanie obrzęków powstałych wskutek urazów, przy czym skuteczność takich zabiegów nie zawsze była odpowiednio udowodniona naukowo. Od pewnego czasu ponownie wzrasta jednak zainteresowanie krioterapią w fizjoterapii sportowej za sprawą stosunkowo nowych form jej stosowania. Nowoczesne metody terapii wykorzystujące także krioterapię nastawione są nie tylko na leczenie kontuzji sportowych, ale również poprawę wydolności i zdolności regeneracji. W przypadku terapii zimnem dostrzegamy często tylko wierzchołek góry lodowej, a więc część praktyczną. Natomiast teoria, a także stan badań pozostają często ukryte pod powierzchnią (ryc. 1).

Ryc. 1. W przypadku terapii zimnem praktyka, którą możemy obserwować gołym okiem, stanowi tylko wierzchołek góry lodowej. Teoria, a zatem i większość wiedzy na ten temat pozostają niewidoczne. (Źródło: Thieme Gruppe)

Krioterapia miejscowa

Redukcja bólu

Zimne okłady i miejscowe stosowanie lodu to tylko dwa przykłady licznych klasycznych form miejscowego stosowania zimna, wykorzystywanych w fizjoterapii sportowej w przypadku ostrych urazów. W leczeniu początkowym takich urazów chodzi przede wszystkim o to, żeby złagodzić ból. Indukowane zimnem zniesienie odczuwania bólu (analgezja) opiera się na rozmaitych mechanizmach, jak na przykład zmniejszona prędkość przewodzenia impulsów nerwowych w zakresie impulsów sensorycznych i motorycznych15, obniżona aktywność receptorów i zmniejszenie napięcia mięśni8. Trzeba jednak pamiętać, że dla uzyskania istotnej klinicznie redukcji bólu temperaturę skóry należy obniżyć poniżej 13 °C, co pociąga za sobą wyraźne zmniejszenie prędkości przewodzenia impulsów nerwowych3.

Obniżanie ciepłoty

Choć możliwości miejscowego wykorzystania terapii zimnem jest bardzo wiele, skuteczność wszystkich tych metod opiera się na tych samych procesach fizjologicznych zachodzących w tkankach. Rozmaite formy miejscowego stosowania zimna mają ten sam cel, a mianowicie obniżenie temperatury w wybranym punkcie ciała. To może być jeden z powodów, dla których w praktyce nie czyni się żadnego rozróżnienia, jeśli chodzi o czas stosowania, pomiędzy różnymi formami zabiegów z wykorzystaniem zimna. Nie ulega jednak wątpliwości, że każdy preparat chłodzący ma inną przewodność cieplną, która określa, w jakim zakresie ciepło jest przewodzone przez dany materiał. Dlatego też, w zależności od swojej formy, rozmaite metody wykorzystania zimna mają też zróżnicowany potencjał chłodzenia.

Ograniczenie uszkodzeń tkanki

Rozmaite formy chłodzenia stosowane są jednak nie tylko do obniżania temperatury skóry, ale także, w drugiej kolejności, do ograniczania wtórnych uszkodzeń tkanki, zarówno hipoksycznych, jak i enzymatycznych23. Zgodnie z regułą van’t Hoffa szybkość reakcji chemicznych spada dwu-trzykrotnie, jeśli temperatura tkanki spadnie o 10 °C. Stanowi to, przynajmniej z chemicznego punktu widzenia, pewne uzasadnienie stosowania zimna w leczeniu urazów: poprzez celowe spowolnienie metabolizmu utrzymuje się ogólne uszkodzenia urażonej tkanki na najniższym możliwym poziomie. Obecnie przyjmuje się, że możliwie szybkie, rozległe i intensywne obniżenie temperatury tkanki pozwala pozytywnie wpłynąć na wyniki kliniczne. Odpowiednio wczesne i skuteczne zastosowanie zimna pozwala pozytywnie wpłynąć na kluczowe reakcje komórkowe i fizjologiczne po urazach tkanek miękkich. Jednym z najważniejszych efektów komórkowych pod wpływem zastosowania zimna jest zmniejszenie metabolizmu w uszkodzonej tkance i tkankach przyległych. Ograniczenie zapotrzebowania metabolicznego pozwala komórkom w uszkodzonym rejonie ciała lepiej znosić stan niedokrwienia, jaki pojawia się bezpośrednio po urazie. Inne pozytywne efekty wyjaśnić można ograniczeniem apoptozy komórkowej, a także aktywności białych krwinek w obrębie układu naczyniowego, które poprzez tzw. „wybuch tlenowy“ (tworzenie