Pozaustrojowa terapia falą uderzeniową w medycynie sportowej

Fizyka i biologia ESWT 

Fala uderzeniowa (rys. 1, 2) to intensywna, ale bardzo krótka fala energii przemieszczająca się szyb­ciej niż prędkość dźwięku. Słowo „pozaustrojowy” oznacza „poza ciałem” i odnosi się do faktu, że fale uderzeniowe są generowane poza ciałem. 

Podobnie jak zwykła fala, niesie ze sobą energię i może rozchodzić się w ośrodku (ciele stałym, cieczy lub gazie). Fale uderzeniowe charakte­ryzują się nagłą, niemal nieciągłą zmianą charakterystyki ośrodka. W przypadku wstrząsu zawsze dochodzi do niezwykle szybkiego wzrostu ciśnienia, temperatury i gęstości przepływu¹. 

Rys. 1. Typowy kształt terapeutycznej fali uderzeniowej³

Fale uderzeniowe różnią się od fal dźwiękowych tym, że czoło fali, w którym zach odzi kompresja, jest obszarem nagłej i gwałtownej zmiany naprężenia, gęstości i tem­peratury. Z tego powodu fale ude­rzeniowe rozchodzą się w inny sposób niż zwykłe fale akustyczne. W szczególności fale uderzeniowe przemieszczają się szybciej niż dźwięk, a ich prędkość wzrasta wraz ze wzrostem amplitudy; ale intensywność fali uderzeniowej również maleje szybciej niż fali dźwiękowej, ponieważ część energii fali uderzeniowej jest zużywana na ogrzewanie ośrodka, w którym się przemieszcza². 

Rys. 2: Typowa forma terapeutycznej fali uderzeniowej stosowanej w leczeniu bólu⁴

Pozaustrojowa terapia falami uderzeniowymi (ESWT) wykorzy­stuje fale uderzeniowe do leczenia przewlekłych, bolesnych schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. 

Technika wykorzystywania fal uderzeniowych do rozbijania kamieni nerkowych istnieje już od prawie ćwierć wieku. W procesie leczenia pacjentów stwierdzono, że u wielu osób poddanych zabiegowi nastą­piła poprawa w zakresie różnych przyczyn bólu mięśniowo-szkieleto­wego. W tym momencie naukowcy zaczęli badać, czy fale uderzeniowe mogą mieć wpływ na leczenie innych obszarów. Następnie opracowano spe­cjalistyczne urządzenia, które były początkiem ESWT. Rodzaj terapii falą uderzeniową, z któ­rej obecnie korzystamy, jest wyspecjalizowany, aby pomóc w leczeniu schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. 

Fizyka terapii falą uderzeniową / Mechanizm działania: 

Fala uderzeniowa (rys. 1, 2) to impuls dźwiękowy o określonych właściwościach fizycznych. Cha­rakteryzuje się wysokim ciśnieniem szczytowym (rys. 3), czasami prze­kraczającym 100 MPa (500 barów), ale częściej około 50 do 80 MPa, szybkim początkowym wzrostem ciśnienia w okresie krótszym niż 10 ns, niską amplitudą rozciągania (rys. 4) (do 10 MPa), krótkim cyklem życia wynoszącym około 10 μs i szerokim spektrum częstotliwo­ści, zwykle w zakresie od 16 Hz do 20 MHz ^{5, 6}. 

Rys. 3. (po lewej) Składowa ciśnieniowa¹¹. Rys.4. (po prawej) Składowa rozciągająca, z kawitacją¹¹ Małe pęcherzyki (czarne kropki) reprezentują kawitację.

Siły rozciągające wytwa­rzane przez fazę ujemną pro­wadzą do przemiany cząsteczek wody w pęcherzyki kawitacyjne (rys. 4), które podczas rozprężania są natychmiast ściskane. Prowadzi to do wzrostu temperatury gazu zawartego w pęcherzyku, aż do jego implozji, generując sferyczne fale uderzeniowe i mikrostrumienie pary zwane „strumieniami”⁷. 

Energia ta indukuje modyfikację błony komórkowej i zmiany funk­cjonalne w organellach cytopla­zmy, które ostatecznie stymulują jądro. W konsekwencji produkcja białek, tlenku azotu i specyficz­nych czynników wzrostu przyczynia się do aktywacji procesów biologicz­nych^{8, 9}. 

Dr Ching-Jen Wang i wsp. w 2006 r. (rys. 5) w artykule opisali propono­wane odpowiedzi biologiczne na terapię falą uderzeniową. Zapro­ponowali, że antygenowe wskaźniki wzrostu indukowane terapią falą uderzeniową obejmują: białko mor­fologiczne kości (BMP), śródbłon­kową syntezę tlenku azotu (eNOS), czynnik wzrostu śródbłonka naczy­niowego (VEGF) i antygen jądrowy komórek proliferujących (PCNA). Czynniki te poprawiają ukrwienie / neowaskularyzację i regenerację tkanek w obrębie ścięgien i kości¹². 

Rys. 5. Proponowana kaskada biologicznego mechanizmu pozaustrojowej fali uderzeniowej
w tkankach układu mięśniowo-szkieletowego.

Oprócz właściwości leczniczych fale uderzeniowe łagodzą również ból. Podczas zabiegu występuje dyskomfort, ale zwykle ból zmniej­sza się natychmiast po zabiegu, a następnie w ciągu kolejnych 24-72 godzin. Po każdym zabiegu okres łagodzenia bólu wydłuża się. Uważa się, że zaangażowane mechanizmy obejmują analgezję hiperstymulacyjną, uwalnianie sub­stancji P z leczonego regionu, co prowadzi do natychmiastowej i późniejszej trwałej ulgi w bólu oraz zaprzestania neurogennych stanów zapalnych wywołanych sub­stancją P^13-17. Bioefekty fal uderze­niowych na tkankę nerwową wydają się wynikać z kawitacji. Sugeruje się, że kawitacja jest również pod­stawowym mechanizmem bólu związanego z falą uderzeniową pod­czas ESWT w medycynie klinicznej¹⁰. 

Ogólnie uważa się, że metoda działania wiąże się z pobudzaniem przekrwienia, neowaskularyzacją i czynnikami wzrostu prowadzącymi do gojenia, a także hamowaniem percepcji bólu¹⁶. 

Istnieje kilku producentów i rodzajów terapii falą uderze­niową dostępnych w sferze kli­nicznej. Typowym urządzeniem do terapii falą uderzeniową, za pomocą którego przeprowadzono wiele badań, jest szwajcarski system Dolorclast (rys. 6). W tym urządzeniu powietrze jest wykorzystywane do wystrzeliwania pocisku w rurze prowadzącej, który uderza w meta­lowy aplikator umieszczony na skó­rze. Pocisk generuje fale naprężeń w aplikatorze, które przenoszą fale ciśnienia do tkanki. Klinicysta posłu­guje się urządzeniem w postaci rękojeści podłączonej do systemu sprężania powietrza¹¹. 

Rys. 6. Rękojeść urządzenia do pozaustrojowego systemu fali uderzeniowej firmy Dolorclast

Przeciwwskazania do ESWT 

Dzieci (przed okresem dojrze­wania), ciąża, infekcja, ogniskowe stany zapalne, wstrzyknięcie ste­rydów w ciągu ostatnich 6 tygodni, nowotwory, pacjenci z zaburzeniami krzepnięcia lub przyjmujący leki przeciwzakrzepowe, rozrusznik serca i wypełnione powietrzem jamy/tkanki, takie jak płuca/jelito grube¹¹.

Powikłania ESWT

Schmitz i wsp. w 2015 r.18 doko­nali przeglądu bazy danych Pedro w celu oceny skuteczności i bez­pieczeństwa ESWT. Stwierdzili oni, że bezpieczeństwo ESWT zostało wyraźnie potwierdzone przez skumulowane dane. W żadnym z badań uwzględnionych w tej analizie nie odnotowano poważnych zdarzeń niepożądanych. Problemy ogniskowe są rzadkie i dotyczą miejscowych siniaków i obrzęków. Nie stwierdzono żadnych skutków ogólnoustrojowych.

Terapeutyczne zastosowania pozaustrojowej terapii falą uderzeniową

Zapalenie powięzi podeszwy

Istnieją znaczne kontrower­sje dotyczące jego skuteczno­ści¹⁹, jednak artykuł przeglądowy Yin MC i wsp.20, w którym zidentyfi­kowano 108 potencjalnie istotnych artykułów, z których siedem badań z 550 uczestnikami spełniło kryteria włączenia, wykazał istotne dowody na to, że ESWT o niskiej intensywno­ści przynosi korzyści. Na poparcie tej terapii Malliaropo­ulos N i wsp.²¹ leczyli 68 pacjentów z powięzią podeszwową, wyka­zując znaczną poprawę dyskom­fortu, z 98% odsetkiem powodzeń i znacznym zmniejszeniem bólu po roku. Wskaźnik nawrotów po roku wynosił 8%.

Ibrahim M i wsp.²² przeprowa­dzili badanie, w którym łącznie 50 pacjentów z jednostronną, prze­wlekłą PF przydzielono losowo do leczenia ESWT lub placebo. Każda grupa liczyła 25 pacjentów. ESWT zastosowano w dwóch sesjach w odstępie 1 tygodnia. Punktami końcowymi były zmiany w wyniku Visual Analog Scale (VAS) i zmody­fikowanym wyniku Roles & Maud­sley (RM) od wartości wyjściowej do 4 tygodni, 12 tygodni i 24 tygodni obserwacji. Analiza statystyczna w tym badaniu wykazała, że ESWT spowodowało znaczne zmniejsze­nie średnich wyników VAS i śred­nich wyników RM we wszystkich okresach obserwacji w porównaniu z leczeniem placebo.

Ścięgna pośladkowe

Istnieje bardzo niewiele badań dotyczących skuteczności ESWT w leczeniu ścięgna mięśnia poślad­kowego średniego i ścięgna mięśnia pośladkowego małego.

Dwa badania przeprowadzone w 2009 roku przez Rompe i wsp.²³ oraz Furia i wsp.²⁴ sugerowały, że SWT było wartościowe, ponieważ odpowiednio 64% i 76% pacjentów było w stanie powrócić do normal­nej aktywności fizycznej.
Rompe i wsp.²³ podzielili pacjen­tów na oddzielne grupy obejmujące trening domowy, miejscową inie­kcję kortykosteroidów lub terapię radialną falą uderzeniową w przy­padku zespołu bólowego krętarza większego. Stwierdzili, że różnica w bólu i powrocie do zdrowia po 1 miesiącu i 15 miesiącach obser­wacji nie była istotna statystycz­nie w porównaniu SWT z grupą treningu domowego.

Furia i wsp.²⁴ wykazali, że SWT była lepsza od tradycyjnej terapii stosowanej w grupie kontrolnej. Tra­dycyjna terapia w grupie kontrolnej obejmowała tradycyjne terapie, w tym odpoczynek, leki przeciwza­palne, lód, rozciąganie i wzmacnia­nie mięśni pośladkowych i powięzi szerokiej, jonoforezę i zastrzyki z kortykosteroidów. 

Zwapniające zapalenie ścięgna barku 

Hsu i wsp.²⁵ w 2008 r. w bada­niu 46 pacjentów (33 pacjentów leczonych terapią falą uderze­niową i 13 otrzymujących leczenie pozorowane) wykazali znacznie lepsze wyniki mierzone w skali Constant- Murley (CMS), która obejmuje ból, zakres ruchu, aktyw­ność i siłę. Redukcja złogów wapnia była znacznie lepsza u leczonych. Ocenę przeprowadzono według klasyfikacji Gartnera. Gartner typ 1: wyraźnie ograniczony i gęsty, for­mujący, typ 2: wyraźnie ograniczony, półprzezroczysty, mętny i gęsty, typ 3: mętny i półprzezroczysty, resorpcyjny²⁶.Nie zaobserwowano znaczących działań niepożądanych związanych z leczeniem. 

Gerdesmeyer i wsp.²⁷ w 2003 roku opublikowali największe badanie. Łącznie 144 pacjentów przydzielono do terapii falą uderzeniową lub placebo w randomizowanym, podwójnie zaślepionym bada­niu. Wyniki pacjentów mierzono w CMS. Ponadto wykonano zdjęcia radiologiczne po 3, 6 i 12 miesią­cach. 10 pacjentów nie zostało włączonych do badania. Znaczącą poprawę zaobserwowano w porów­naniu z leczeniem pozorowanym 6 miesięcy po leczeniu. Poprawę wykazano we wszystkich punk­tach końcowych, a mianowicie po 3, 6, 12 i 24 miesiącach. 

Wang i wsp.²⁸ również w 2003 r. wykazali podobne wyniki w podob­nym badaniu z udziałem 33 pacjentów otrzymujących SWT i 6 pacjentów włączonych do grupy kontrolnej. (Pozostali pacjenci z grupy pozorowanej zrezygnowali po stwierdzeniu, że nie są leczeni). CMS i ból w skali VAS (Visual ana­logue Score) rejestrowano po 2 i 4 tygodniach, 3, 6 i 12 miesiącach, a następnie co roku. Osoby leczone wykazywały poprawę we wszystkich punktach końcowych. 

Zapalenie nadkłykcia bocznego kości ramiennej 

Istnieje kilka artykułów analizują­cych skuteczność SWT w leczeniu zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej (łokieć tenisisty). Capan N i wsp.²⁹ w 2016 r. prze­prowadzili podwójnie ślepe, randomizowane badanie, kon­trolowane placebo, w którym 56 pacjentów zostało losowo przydzielonych do ESWT lub leczenia pozorowanego. Każda grupa liczyła 28 pacjentów. Raz w tygodniu przez trzy tygodnie podawano 2000 impulsów o często­tliwości 10 Hz przy ciśnieniu powie­trza 1,8 bara. 

Pacjenci byli oceniani na początku badania oraz 1 i 3 miesiące po lecze­niu pod kątem nasilenia bólu i stop­nia funkcjonowania. Siła chwytu dotkniętej kończyny była również mierzona za pomocą dynamome­tru ręcznego. Stwierdzono, że obie grupy wykazały poprawę w okre­ślonym czasie, jednak nie było znaczącej różnicy między obiema grupami. Wniosek był taki, że ESWT nie wydaje się być bardziej skuteczna w zmniejszaniu bólu lub poprawie funkcji lub siły chwytu w porów­naniu z leczeniem pozorowanym. Potencjalnym powodem niesku­teczności leczenia było stosunkowo niskie ciśnienie powietrza podawane podczas leczenia 

Inne badania wykazały jednak, że terapia falami uderzeniowymi jest skuteczna. 
Caruli C i wsp.³⁰ w 2016 r. w badaniu obejmującym 80 osób wykazali pozytywne wyniki. U każ­dego pacjenta zastosowano 3 apli­kacje w odstępach miesięcznych, a po 1, 6 i 12 miesiącach od zakoń­czenia leczenia przeprowadzono obserwację. Wyniki oceniano za pomocą numerycznej skali oceny (NRS) i skali Oxford Elbow Score. Stwier­dzono statystyczną poprawę symptomatologii w rok po leczeniu, z prawie całkowitym ustąpieniem objawów. Trentini R i wsp.³¹ w 2015 roku w swoich badaniach leczyli 36 pacjentów, a średni czas obser­wacji wynosił 24,8 miesiąca. Ogniskowa ESWT była podawana co tydzień przez 3-4 tygodnie. Stwierdzono pozytywną odpowiedź u 75,7% pacjentów po leczeniu. 

Ścięgno rzepki 

Furia, J.P i wsp.³² w 2013 roku w swoim badaniu podzie­lili 66 pacjentów na dwie równe grupy. Pierwsza grupa była leczona ESWT, a druga innymi formami terapii nieoperacyjnej. Pacjenci byli obserwowani przez 12 miesięcy. Oceny dokonano na podstawie zmiany w wizualnej skali analogowej (VAS), skali oceny tendinopatii rzepki Victoria Institute of Sport (VISA-P) oraz skali Roles i Maudsley. Stwier­dzono statystycznie istotny stopień poprawy u osób leczonych ESWT po 1 roku. 

Van der Worp H, Zwerver J i wsp.³³ w 2014 r. porównali skuteczność terapii zogniskowaną falą ude­rzeniową (FSWT) i radialną falą uderzeniową (RSWT) w leczeniu tendinopatii rzepki u 43 pacjentów. Chociaż w tym badaniu porów­nano dwie różne formy tera­pii, wyniki wykazały znaczną poprawę symptomatologii w przy­padku obu form terapii falą ude­rzeniową. Wyniki są podobne w obu przypadkach. 

Ścięgno Achillesa 

Rompe JD, Nafe B i wsp.³⁴ w 2007 r. porównali skuteczność 3 strate­gii leczenia – grupa 1, obciążenie ekscentryczne; grupa 2, powta­rzalna terapia niskoenergetyczną falą uderzeniową (ESWT); oraz grupa 3, czekaj i obserwuj – u pacjentów z przewlekłą tendinopatią głów­nego trzonu ścięgna Achillesa. 

Siedemdziesięciu pięciu pacjen­tów z przewlekłą, nawracającą (>6 miesięcy) tendinopatią Achillesa bez wstawki zostało włączonych do randomizowa­nego, kontrolowanego badania. W 4- miesięcznej obserwacji, ekscentryczne obciążanie i ESWT wykazały porównywalne wyniki. Strategia „poczekaj i zobacz” oka­zała się nieskuteczna. 

Rompe JD, Fauria J i Manfully N³⁵ w 2009 r. porównali skutecz­ność obciążania ekscentrycznego z obciążaniem ekscentrycznym i powtarzalną terapią niskoenerge­tyczną falą uderzeniową. Do ran­domizowanego, kontrolowanego badania włączono 68 pacjen­tów z przewlekłą, nawracającą (>6 miesięcy) tendinopatią Achil­lesa. W 4-miesięcznej obserwacji samo obciążenie ekscentryczne było mniej skuteczne w porów­naniu z połączeniem obciążenia ekscentrycznego i powtarzalnej terapii niskoenergetyczną falą uderzeniową. 

Rompe JD, Furia J, Maffulli N³⁶ w 2008 r. porównali obciążenie ekscentryczne z terapią falą ude­rzeniową w przypadku przewlekłej tendinopatii Achillesa. Do ran­domizowanego, kontrolowanego badania włączono 50 pacjentów z przewlekłą (>6 miesięcy) nawraca­jącą tendinopatią Achillesa. 

Badanie to wykazało, że obcią­żenie ekscentryczne miało gorsze wyniki niż ESWT po czterech miesią­cach obserwacji. 
Notarnicola, A., Maccagnano, G., Tafuri, S. i wsp.³⁷ w 2014 r. porów­nali terapię zimnym powietrzem i laserem wysokoenergetycznym (CHELT) z ESWT w leczeniu tendi­nopatii Achillesa. 60 osób dotknię­tych tendinopatią Achillesa zostało losowo podzielonych na dwie równe grupy. Obie grupy uczestników wykonywały ćwiczenia rozciąga­jące i ekscentryczne przez okres 2 miesięcy. Wizualna skala analo­gowa (VAS), skala kostka-przodo­stopie oraz skala Rolesa i Maudsleya były mierzone przed leczeniem, na koniec sesji terapeutycznej i po 6 miesiącach. W obu grupach stwier­dzono statystycznie istotną poprawę po 6 miesiącach. 

Brak zrostu kości 

Leczenie przewlekłego braku zrostu złamania polega na jego wewnętrz­nym zespoleniu. W ciągu ostatnich kilku lat badania wykazały, że ESWT może być stosowana jako alterna­tywna opcja leczenia. 
Cacchio A i wsp.³⁸ w 2009 r. wyka­zali, że ESWT jest równie skuteczna jak zabieg chirurgiczny w stymulo­waniu zrostu kości długich, dając lepsze krótkoterminowe wyniki kliniczne. Losowo przydzielono 126 pacjentów z brakiem zrostu kości długiej do leczenia pozaustro­jową falą uderzeniową lub leczenia chirurgicznego.

Pacjenci w grupach fali uderzenio­wej otrzymali cztery zabiegi. Pacjenci w grupach mieli podobną cha­rakterystykę demograficzną, czas trwania braku zrostu i czas trwania obserwacji. Wyniki radiograficzne i kliniczne określono przed leczeniem oraz trzy, sześć, dwanaście i dwadzie­ścia cztery miesiące po leczeniu.

Po sześciu miesiącach wylecze­niu uległo 70% zwichnięć pod­danych terapii falą uderzeniową i 73% zwichnięć poddanych zabie­gowi chirurgicznemu. W trzy i sześć miesięcy po leczeniu wyniki kli­niczne w dwóch grupach fal ude­rzeniowych były znacznie lepsze niż w grupie chirurgicznej. Po dwunastu i dwudziestu czterech miesiącach od leczenia nie było różnic między grupami.

Furia J, Juliano, P i wsp.³⁹ w 2010 r. w podobnym badaniu rów­nież stwierdzili, że ESWT jest równie skuteczna jak operacja w leczeniu przewlekłego braku zrostu złama­nia w obszarze metafizalno-diafi­zalnym piątego śródstopia.Dwudziestu trzech pacjentów poddano ESWT, a dwudziestu pacjentów leczono za pomocą śrub śródszpikowych. Dwadzieścia z dwudziestu trzech nieurazów w grupie fali uderzeniowej i osiemnaście z dwudziestu nieurazów w gru­pie mocowania śrubami zostało wyleczonych po trzech miesiącach od leczenia. Jedno z trzech uszko­dzeń, które nie zagoiło się przed upływem trzech miesięcy w grupie fali uderzeniowej, zostało wyle­czone przed upływem sześciu miesięcy.

W 2010 roku Zelle B, Goll­witzer H i wsp.⁴⁰ dokonali prze­glądu literatury z lat 1966-2008. 924 pacjentów poddanych ESWT z powodu opóźnionego zro­stu/braku zrostu pochodziło z 10 badań. Ogólny wskaźnik zrostu wynosił 76% (95% przedział ufności 73%-79%).

Tendinoza przed i w trakcie zawodów oraz w fazie ostrej

Zazwyczaj i historycznie ESWT była stosowana w przewlekłych tendino­patiach (> 6 miesięcy). Jednak wiele elitarnych drużyn sportowych i sportowców korzy­sta obecnie z ESWT przed i pod­czas zawodów ze względu na efekt redukcji bólu; przykłady obejmują Fiorentinę we włoskiej Serie A, wiele krajów / sportowców na ostatnich dwóch igrzyskach olimpijskich, AFL i drużyny piłkarskie ligi A.

Ponadto w ciągu ostatnich kilku lat ESWT było testowane i sto­sowane wcześniej w leczeniu tendinopatii.
Niektóre badania zaczy­nają pojawiać się w bardziej ostrych warunkach. Na przy­kład Köksal i, Güler O i wsp.⁴¹ w 2015 r. ocenili i porównali wyniki ESWT w leczeniu ostrego (<3 mie­siące) i przewlekłego (> 6 miesięcy) zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Łącznie pięćdzie­sięciu czterech pacjentów. Dwudzie­stu czterech pacjentów, u których objawy występowały przez <3 mie­siące, zdefiniowano jako grupę ostrą, a 30 pacjentów, u których objawy występowały przez >6 miesięcy, zdefiniowano jako grupę przewle­kłą. Wszystkie przypadki oceniano przed terapią oraz w tygodniach 2, 12 i 24 po terapii pod kątem bólu podczas odpoczynku, bólu pod­czas rozciągania, bólu podczas naciskania, bólu podczas podno­szenia krzesła, bólu podczas pracy i bólu nocnego. Okazało się, że obie grupy wykazały znaczną poprawę w zakresie prawie wszystkich wartości w każdym punkcie czasowym oceny w porównaniu z wartościami wyjścio­wymi. Pokazuje to, że ESWT może być równie skuteczna w leczeniu ostrego i przewlekłego zapalenia nadkłykcia bocznego. Ponadto dane sugerują, że leczenie ESWT może zapobiegać progresji z fazy ostrej do fazy przewlekłej. 

Źródła informacji i strategia wyszukiwania: 

Bazy danych PubMed, baza danych PEDro, Google Scholar, Web of Science, Cochrane Library, biblioteka University of Queensland i biblioteka Monash Health zostały przeszu­kane bez żadnych ograniczeń dat. Pierwsze wyszukiwanie dotyczyło terminów fala uderzeniowa, fale uderzeniowe, fala uderzeniowa, fale uderzeniowe i leczenie. Dru­gie wyszukiwanie przeprowadzono dla kluczowych terminów: tendino­sis, tendinitis, plantar fascia, plantar fasciitis, Achilles, patellar tendon, epicondylitis, calcification, bone, non-union, orthopaedic. 

Wnioski: 

Pozaustrojowa fala uderzeniowa (ESWT) jest przydatnym narzę­dziem wspomagającym w lecze­niu pacjentów ze ścięgnami i zrostami kostnymi. Jest skuteczna, bezpieczna i może potencjalnie zastąpić zabieg chirurgiczny w kilku patologiach ortopedycznych. 

Ta forma leczenia była zwykle stosowana u pacjentów z przewle­kłymi urazami, którzy nie reago­wali na tradycyjne metody leczenia. Stopniowo ESWT jest stosowany w bardziej ostrych warunkach i podczas/przed zawodami. 
Ogólnie rzecz biorąc, ESWT wydaje się działać najlepiej, gdy uraz osiąga stan przewlekły, nie gojący się. ESWT zarówno w badaniach biologicznych, jak i klinicznych wydaje się być w stanie przyspieszyć pro­ces gojenia w przewlekłych, nie gojących się urazach. 

Podobnie jak w przypadku wszystkich form terapii, nie każdy reaguje na każdą konkretną formę leczenia, jednak ESWT wydaje się być cenną opcją lecze­nia, która może być stosowana w połączeniu z innymi formami terapii i która jest nieinwazyjna i łatwo dostępna. 

Żródło: www.independentsportsimaging.com.au 
© The Authors 
Adaptacja: Wiesław Marciniak 
Na podstawie licencji CC BY 
(http://creativecommons.org/ licenses/by/4.0/)