Zastosowanie jonoforezy w leczeniu urazów sportowych

Jonoforeza to skuteczna, oparta na dowodach metoda wprowadzania do organizmu substancji terapeutycznych – głównie leków, ale nie tylko. Autor artykułu wyjaśnia, na czym polega ta metoda pracy fizjoterapeutycznej i wymienia konkretne wskazania: w jakich schorzeniach i sytuacjach warto stosować jonoforezę.
Article Image

Urazy sportowe nie są rzadkością podczas uprawiania sportu lub treningu zarówno zawodowego, jak i amatorskiego. Kontuzje sportowe mogą wystąpić z powodu przetrenowania, niedostatecznej kondycji (braku przygotowania) oraz niewłaściwej formy lub techniki. Mogą mieć charakter ostry lub przewlekły. Stłuczenia, nadwyrężenia, zwichnięcia, naderwania i złamania mogą być następstwem kontuzji sportowych. Często dotyczą one tkanek miękkich, takich jak mięśnie, więzadła, ścięgna, powięź i kaletki.

Praca z urazami sportowymi obejmuje po pierwsze: wdrażanie środków zapobiegających ich wystąpieniu, a gdy już do nich dojdzie – diagnozowanie, leczenie (usuwanie bezpośrednich skutków) oraz właściwą rehabilitację. Istotne znaczenie ma poprawa wydajności poprzez trening, wdrożenie właściwego odżywiania oraz uwzględnienie czynników psychicznych1. Dostępność szeregu metod opartych na dowodach naukowych pomaga fizjoterapeutom z większą łatwością pracować z pacjentami i zapobiegać urazom. Jedną z takich metod jest jonoforeza.

Na czym polega jonoforeza?

Jonoforeza jest metodą nieinwazyjną2, stosowaną już od XIX wieku. Polega na wprowadzaniu do organizmu w celach terapeutycznych substancji posiadających ładunek (spolaryzowanych) za pomocą prądu stałego. Opiera się na zasadzie odpychania się biegunów jednoimiennych i przyciągania się biegunów różnoimiennych. Odpychane jony przedostają się w głąb skóry, gdzie łączą się z występującymi w otoczeniu tkankowym jonami i rodnikami. Idealne stężenie wprowadzanej substancji wynosi od 1 do 5%. Najlepsze jest również niskie natężenie prądu (niska intensywność odczuć pacjenta).

Transport za pomocą elektroosmozy to sposób, w jaki jony przemieszczają się przez błonę; jest on uzależniony od rodzaju elektrody: katody lub anody.

Parametry aplikacji obejmują:

  • umiejscowienie i rozmiar elektrody;
  • polaryzację, która powinna być taka sama dla wprowadzanego jonu i elektrody;
  • natężenie prądu, które nie powinno przekraczać 4 miliamperów (mA);
  • czas zabiegu, który powinien wynosić od 10 do 20 minut.

Istotne czynniki związane z jonoforezą:

  • należy stosować prąd stały;
  • zmiennymi fizykochemicznymi, wpływającymi na przenikanie w głąb tkanek, są m.in. ładunek, wielkość jonu i struktura leku;
  • istotne czynniki dotyczące substancji to: pH, ilość leku i jego lepkość;
  • lek powinien być rozpuszczalny w wodzie, stosowany w niskiej dawce i mieć postać jonową;
  • czynniki biologiczne obejmują grubość warstw tkankowych i ich układ, przepuszczalność (możliwość przenikania jonów) i obecność porów;
  • gruczoły potowe są najważniejszą drogą przechodzenia ładunków przez skórę.

Jonoforeza — znaczenie katody i anody

  • Katoda (elektroda ujemna)
    • pod skórą zachodzą reakcje zasadowe (silne zasady), powstaje NaOH
    • uwalnia wodór 
    • ma działanie sklerolityczne, tj. działa jako środek zmiękczający
    • zastosowanie w leczeniu blizn, oparzeń i bliznowców
  • Anoda (elektroda dodatnia)
    • pod skórą zachodzą reakcje kwasowe (słaby kwas)
    • uwalnia tlen
    • ma działanie sklerotyczne, tj. działa jako środek utwardzający
    • poprawia gojenie i działa przeciwbólowo

Przykład zastosowania jonoforezy u sportowca

Jonoforeza — dawkowanie leków

Dawka jest wyrażona w miliamperach na minutę (mA/min). Całkowita dostarczona dawka leku (mA/min) = natężenie prądu x czas zabiegu. Typowa dawka leku do jonoforezy wynosi 40 mA/min.

Jonoforeza — metody aplikacji

Poniżej wymieniono trzy główne metody stosowane w praktyce3,4,5.

  • Metoda 1: Lek nakłada się na sterylną gazę. Gazę należy umieścić na elektrodzie. Trzeba się upewnić, że polaryzacja jest zgodna z zastosowanym lekiem. Elektrody aplikuje się na pożądanej części ciała i przystępuje do wykonania zabiegu.
  • Metoda 2: Obszar ciała poddawany zabiegowi zanurza się w wodzie. Przez wodę przepływa prąd o niskim natężeniu. Stopniowo i ostrożnie zwiększa się parametry prądu, aż do odczucia lekkiego mrowienia. Metodę tę stosuje się głównie w leczeniu nadpotliwości dłoni i stóp.
  • Metoda 3: Jest to 24-godzinny opatrunek z jonoforezą. Urządzenia stosowane w tej metodzie posiadają baterię oraz elektrody aplikujące 0,1–0,3 mA przez okres od 1 do 24 godzin, czyli dostarczające łącznie dawkę od 40 do 80 mA/min. Bateria aktywuje się, gdy lek zostanie nałożony na elektrodę, która jest mocowana na skórze. Istotną korzyścią jest zmniejszenie podrażnienia skóry i zapewnienie przedłużonego dostarczania leku.

Zastosowanie jonoforezy w urazach sportowych

Jak wspomniano, metoda jest stosowana w wielu różnych schorzeniach. Początkowo była wykorzystywana głównie u pacjentów z nadpotliwością, jednak odkąd wzrosła liczba badań, jest stosowana w prawie wszystkich schorzeniach układu mięśniowo-szkieletowego.

Przykłady skutecznego zastosowania jonoforezy obejmują:

  • leczenie stanów zapalnych, bólu mięśni i ścięgien, w tym ścięgna Achillesa;
  • łagodzenie bólu w przypadku ostrogi piętowej;
  • kontrolowanie bólu łokcia tenisisty;
  • łagodzenie bólu związanego z reumatoidalnym zapaleniem stawów;
  • łagodzenie bólu, którego przyczyną jest zapalenie powięzi podeszwowej.

Jonoforeza w określonych sytuacjach może być alternatywą dla iniekcji sterydowych w leczeniu zespołu cieśni nadgarstka. Dobrze sprawdza się również w leczeniu blizn i zrostów ścięgien. Stosowana jest w przebiegu zespołu mięśniowo-powięziowego obręczy barkowej oraz w przypadku zapalenia kaletki krętarzowej ze zwapnieniami5,6,7.

W przypadku stosowania każdej metody elektroterapeutycznej należy przestrzegać kilku istotnych zasad bezpieczeństwa. W przypadku jonoforezy obejmują one m.in. odpowiednie ułożenie pacjenta. Elektrody nigdy nie powinny znajdować się nad obszarami ciała, które podczas zabiegu znajdują się w ruchu (dotyczy to głównie wielogodzinnych aplikacji). Nie należy stosować dwóch substancji pod tą samą elektrodą. Jedna sterylna gaza zawsze przeznaczona jest dla jednego pacjenta. Należy zadbać o prawidłowe dezynfekowanie elektrod oraz czystość gąbek (pokrowców na elektrody). Należy unikać podawania leku, jeżeli znana jest reakcja alergiczna na substancję lub produkt, w którym spodziewamy się występowania substancji, którą zamierzamy zaaplikować, na przykład jeśli pacjent jest uczulony na owoce morza, nie powinien być stosowany jod. Należy unikać podawania hydrokortyzonu pacjentom z problemami żołądkowo-jelitowymi5.

Istnieje kilka przeciwwskazań i zagrożeń związanych ze stosowaniem jonoforezy. Przeciwwskazania obejmują stany niedokrwienne, wszczepione urządzenia elektryczne, takie jak rozruszniki serca, nadwrażliwość na określone leki oraz ciążę.

Niebezpieczeństwa mogą być związane z oparzeniem elektrolitycznym, które może być spowodowane słabym przyleganiem elektrody; oparzenia chemiczne mogą powstawać w wyniku nagromadzenia się kwasu lub zasady pod elektrodą. Skutkiem niepożądanym może być również zwiększone lub zmniejszone czucie skórne5. Przykład zastosowania jonoforezy u sportowca

Polaryzacja i stężenia, które mają zastosowanie w odniesieniu do określonych wskazań

  • Jon: hialuronidaza  
    • Polaryzacja: dodatnia
    • Wskazania: obrzęki, skręcenia stawu skokowego
    • Stężenie: 0,9%
  • Jon: octan   
    • Polaryzacja: ujemna
    • Wskazania: kostnienie okołostawowe
    • Stężenie: 2,5–5%
  • Jon: miedź   
    • Polaryzacja: dodatnia
    • Wskazania: infekcje grzybicze
    • Stężenie: 2,0%
  • Jon: fosforan deksametazonu   
    • Polaryzacja: ujemna
    • Wskazania: stany zapalne
    • Stężenie: 0,4%
  • Jon: jodyna  
    • Polaryzacja: ujemna
    • Wskazania: blizny, zrosty w obszarze skóry, sztywność stawów i zarostowe zapalenie torebki
    • Stężenie: 1–5%
  • Jon: lidokaina 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: znieczulenie miejscowe, bóle stawów, nerwoból nerwu trójdzielnego
    • Stężenie: 2,0%
  • Jon: magnez  
    • Polaryzacja: dodatnia
    • Wskazania: środek rozluźniający mięśnie i rozszerzający naczynia krwionośne
    • Stężenie: 0,25%
  • Jon: salicylan 
    • Polaryzacja: ujemna 
    • Wskazania: brodawki strony podeszwowej, zastosowanie przeciwbólowe w przypadku bólu mięśni towarzyszącego reumatoidalnemu zapaleniu stawów, zapalenie żył obwodowych, choroba zwyrodnieniowa stawów
    • Stężenie: 2,0%
  • Jon: woda z kranu 
    • Polaryzacja: ujemna lub dodatnia 
    • Wskazania: nadpotliwość 
    • Stężenie: 4–5%
  • Jon: cynk 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: owrzodzenia skórne, rany 
    • Stężenie: 2–4%
  • Jon: kwas glutaminowy 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: zespół kanału nadgarstka 
    • Stężenie: 0,8–1%
  • Jon: hydrokortyzon 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: przeciwzapalnie w przypadku zapalenia stawów, zapalenia ścięgien, zapalenie kaletek stawowych
    • Stężenie: 1,0%
  • Jon: mecholyl
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: środek rozszerzający naczynia krwionośne, przeciwbólowo w przypadku zapalenia nerwu, przy zwichnięciach, obrzękach
    • Stężenie: 0,3–05%
  • Jon: wapń
    • Polaryzacja: dodatnia
    • Wskazania: ból pourazowy, zwichnięcia, nerwobóle, zespoły algodistroficzne
    • Stężenie: 2,0%
  • Jon: chlor 
    • Polaryzacja: ujemna 
    • Wskazania: blizny, zrosty 
    • Stężenie: 2,0%
  • Jon: lit 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: dna moczanowa 
    • Stężenie: 1–3%
  • Jon: deksametazon 
    • Polaryzacja: ujemna 
    • Wskazania: parestezje, szczękościsk skroniowo-żuchwowy, kolagenozy
    • Stężenie: 0,4%
  • Jon: srebro 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: reumatoidalne zapalenie stawów ręki 
    • Stężenie: 0,3%
  • Jon: prednizolon 
    • Polaryzacja: ujemna 
    • Wskazania: reumatoidalne zapalenie stawów 
    • Stężenie: 1–5%
  • Jon: Coltramyl 
    • Polaryzacja: dodatnia 
    • Wskazania: przykurcze 
    • Stężenie: 0,04%
  • Jon: Voltaren 
    • Polaryzacja: ujemna 
    • Wskazania: stan zapalny
    • Stężenie: 0,75%

Przykład zastosowania jonoforezy u sportowca

Bibliografia
  • Brukner P. Brukner & Kha’s clinical sports medicine. North Ryde: McGraw-Hill; 2012.
  • Eljarrat-Binstock E, Domb AJ. Iontophoresis: a non-invasive ocular drug delivery. Journal of Controlled Release. 2006 Feb 21;110(3):479-89.
  • Delgado-Charro MB, Guy RH. Transdermal iontophoresis for controlled drug delivery and non-invasive monitoring. STP Pharma Sciences. 2001;11(6):404-14.
  • Leboulanger B, Guy RH, Delgado-Charro MB. Reverse iontophoresis for non-invasive transdermal monitoring. Physiological measurement. 2004 Apr 20;25(3):R35.
  • Cameron MH. Physical Agents in Rehabilitation-E Book: An Evidence-Based Approach to Practice. Elsevier Health Sciences; 2017 Sep 6.
  • Osborne HR, Allison GT. Treatment of plantar fasciitis by LowDye taping and iontophoresis: short term results of a double blinded, randomised, placebo controlled clinical trial of dexamethasone and acetic acid. British journal of sports medicine. 2006 Jun 1;40(6):545-9.
  • Kilfoil R.L., Shtofmakher G, Taylor G, Botvinick J. Acetic acid iontophoresis for the treatment of insertional Achilles tendonitis. Case Reports. 2014 Jul 23;2014:bcr2014206232.
AUTOR
Udostępnij
Oferty
Zobacz więcej
UK Logo
Serwis przeznaczony jest wyłącznie dla profesjonalistów
Dostęp do treści jest możliwy wyłącznie dla osób wykonujących zawód medyczny lub prowadzących obrót wyrobami medycznymi. Jeśli jesteś profesjonalistą, kliknij przycisk “Potwierdzam”, aby zapoznać się z treścią strony.
Nie potwierdzam
Potwierdzam
Przepraszamy, ale nasz serwis jest przeznaczony wyłącznie dla profesjonalistów zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Zapraszamy na stronę Ktociewyleczy.pl