Wpływ aktywności fizycznej i treningu sportowego na nadmierną masę ciała

Od lat na całym świecie przybywa osób cierpiących na nadwagę i otyłość. Liczba ludzi chorobliwie otyłych, u których wskaźnik masy ciała (BMI) przekracza 30 kg/m2, wzrosła dziewięciokrotnie od roku 1975¹¹. Obecnie w Niemczech otyłych jest blisko 25% wszystkich dorosłych; w USA już teraz wyraźnie przekroczono rekordowy poziom 30%^{2, 22} (w Polsce, według danych NFZ, problem otyłości dotyka 25% osób dorosłych – przyp. red). Ze względu na rozmaite choroby towarzyszące otyłości łączna umieralność w grupie osób otyłych wzrasta o blisko 20%; w przypadku otyłości olbrzymiej może być ona wyższa nawet o ponad 200%⁴⁰.

Uważa się, że w społeczeństwach zindustrializowanych krajów zachodnich przeciętna oczekiwana dalsza długość trwania życia będzie spadać, właśnie w związku z rozpowszechnioną otyłością⁵⁵. Dlatego też otyłość stanowi jedno z fundamentalnych wyzwań dla systemów opieki zdrowotnej.

Przyczyny nadwagi

Z punktu widzenia fizyki do powstania nadwagi może dojść wyłącznie w sytuacji, gdy wraz z pożywieniem do organizmu trafia więcej energii, niż jest on w stanie wykorzystać do „energochłonnych” procesów metabolicznych, innymi słowy, gdy bilans energetyczny jest dodatni. Dla utraty wagi, a więc zmniejszenia rezerw tłuszczowych, kluczowe znaczenie ma więc ujemny bilans energetyczny, co oznacza, że „zużycie” energii musi być wyższe niż jej „dostawy”. Można to osiągnąć tylko poprzez ograniczenie dopływu kalorii („jeść inaczej/mniej”) albo poprzez zwiększenie wydatkowania kalorii („więcej się ruszać”), a najlepiej przez połączenie obu tych metod.

Nadwaga i otyłość to zawsze zjawiska wieloczynnikowe. W pierwszym rzędzie odgrywają tu rolę czynniki genetyczne (zarówno epi-, jak i poligenetyczne), które warunkują odczuwanie głodu i sytości, upodobania żywieniowe, metabolizm energetyczny i zachowania związane z aktywnością fizyczną. Istotne jest też jednak współczesne „otyłogenne” otoczenie, charakteryzujące się nieograniczoną dostępnością wysokokalorycznych produktów spożywczych, a także siedzącym trybem życia, który wiąże się z czterokrotnie większym ryzykiem otyłości⁴⁵. Pewną rolę odgrywają także czynniki psychospołeczne (kultura jedzenia, status społeczno-ekonomiczny, warunkowanie apetytu poprzez reklamy itp.), zaburzenia odżywiania (np. zaburzenie z napadami objadania się, binge eating), względnie wpływ leków (leki działające ośrodkowo jak leki neuroleptyczne czy antydepresanty, kortyzon, hormony itd.). Natomiast stosunkowo rzadko za nadwagę i otyłość odpowiadają przyczyny organiczne (np. niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga)⁵⁰.