Zdrowie seksualne kobiet – rola fizjoterapii

Wywiad z dr Talli Y. Rosenbaum ukazał się w magazynie dla fizjoterapeutów Physiotimes (Indie). Doktor Rosenbaum jest fizjoterapeutką uroginekologiczną i doradczynią seksualną, specjalizującą się w rehabilitacji dna miednicy, leczeniu bólu okolicy miednicy i genitaliów oraz seksualnych zaburzeń bólowych. Opublikowała wiele artykułów na temat roli dna miednicy w zdrowiu seksualnym i roli fizjoterapii w leczeniu zaburzeń bólowych. Mieszka i pracuje w Izraelu.

Jak pani zdefiniuje pojęcie: optymalne zdrowie seksualne?

W użyciu jest kilka definicji zdrowia seksualnego, ale ta, którą najbardziej lubię, jest następująca: to połączenie fizycznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów naszej seksualności w taki sposób, który polepsza i wzbogaca naszą osobowość, kontakty społeczne i odczuwanie miłości (WHO).

Jakie czynniki negatywnie wpływają na funkcje seksualne kobiet?

Do dolegliwości mogących ograniczać aktywność seksualną zalicza się obniżoną sprawność fizyczną, zaburzenia czucia, zaburzenia krążenia krwi w genitaliach i ból. Przy czym mówimy tu o wszystkich rodzajach bólu, w tym przewlekłym bólu pleców i innych chorobach mięśniowo-szkieletowych, a także o bólu genitaliów i okolic miednicy. Choroby układu moczowo-płciowego, takie jak nietrzymanie moczu i związana z tym potrzeba częstego lub pilnego korzystania z toalety, obniżenie narządów rodnych, infekcje układu moczowego i ból pęcherza, mają podobny wpływ na funkcje seksualne jak problemy związane z chorobami odbytu. Pozostałe czynniki to zaburzenia hormonalne, stres, zmęczenie i przyjmowanie pewnych leków. Również nasze poglądy i stosunek do seksu, samoocena i postrzeganie swojego ciała, relacje międzyludzkie – podobnie jak inne czynniki natury psychospołecznej – mogą wpływać na funkcje seksualne.

Jak powinniśmy podchodzić do leczenia problemów związanych ze zdrowiem seksualnym?

Optymalna terapia problemów zdrowia seksualnego jest multidyscyplinarna. Takie podejście do zdrowia seksualnego łączy w przebiegu terapii specjalizacje medyczne, dbałość o zdrowie psychiczne i medycynę niekonwencjonalną.

Terapia problemów natury seksualnej polega na dokładnym oszacowaniu wielu prawdopodobnych przyczyn, którym towarzyszą uwarunkowane wieloma czynnikami określone stany fizjologiczne i może to wymagać konsultacji lekarskich, leczenia farmakologicznego, interwencji chirurgicznej lub skierowania do psychiatry i/lub fizjoterapeuty. Dlatego w promocję zdrowia seksualnego zaangażowani są specjaliści z wielu dziedzin medycyny i profesji paramedycznych.

Jakie choroby najczęściej mają wpływ na zdrowie seksualne kobiet i jaka jest rola fizjoterapii w ich leczeniu?

Najczęściej zajmuję się leczeniem kobiet i par, które nie są w stanie cieszyć się satysfakcjonującym pożyciem seksualnym z powodu różnych problemów bólowych. Zaliczają się do nich pochwica i dyspareunia (ból podczas stosunku – przyp. tłum.) spowodowana miejscową lub uogólnioną wulwodynią (dyskomfort lub ból okolicy sromu i pochwy – przyp. tłum.), dyspareunia poporodowa i postmenopauzalna. Specjalizuję się także w leczeniu par, u których nie doszło do skonsumowania małżeństwa. Pracuję też z kobietami, które nie osiągają orgazmu lub doświadczają braku pożądania i nie mogą osiągnąć stanu podniecenia seksualnego.

Fizjoterapia pełni bardzo ważną rolę w przypadku kobiet, które doświadczają bólu pochwy. Wiele z nich odczuwa w związku z tym lęki, więc uczymy je technik relaksacyjnych i tego, jak przezwyciężyć niepokój. Fizjoterapeuta może także nieść pomoc dzięki wykorzystaniu wszelkiego rodzaju technik stosowanych w niwelowaniu bólu i obniżaniu nadmiernego napięcia mięśni. Uczymy kobiety również korzystania z rozszerzaczy pochwy, by stopniowo zwiększać zakres penetracji, na który mogą sobie pozwolić. Możemy rozciągnąć zbyt napięte tkanki i nauczyć kobietę, w jaki sposób, za pomocą ćwiczeń, może to robić sama, w swoim domu. Jeśli przyczyną bólu są zrosty poporodowe związane z pęknięciem krocza, wykorzystujemy delikatny masaż i techniki rozciągania, które wspomagają proces leczenia tej okolicy.

Czy fizjoterapia może również zapobiegać tym przypadłościom?

Tak, może. Czasami przychodzą do mnie kobiety, które dopiero chcą rozpocząć współżycie, aby przygotować się do uprawiania seksu. W konserwatywnych społeczeństwach, takich jak Izrael, w którym żyję i prowadzę swoją praktykę, powszechne jest rozpoczynanie współżycia dopiero po zawarciu małżeństwa. Zatem edukacja seksualna, w szczególności dotycząca anatomii genitaliów i fizjologii, może być bardzo pomocna w zapobieganiu wielu problemom.

Jakie znaczenie dla zdrowia seksualnego ma postęp technologiczny z punktu widzenia takich metod, jak biofeedback i inne terapie dostępne fizjoterapeutom?

Z biofeedbacku korzystamy, aby wpłynąć na aktywność dna miednicy. To doskonałe narzędzie terapeutyczne w przypadku zarówno osłabienia napięcia dna miednicy, jak i jej nadmiernego napięcia. Nowym narzędziem, bardzo pomocnym w pracy fizjoterapeutów zajmujących się dnem miednicy, szczególnie podczas badania, jest obrazowanie ultrasonograficzne. Dzięki niemu możemy zobaczyć, w jaki sposób pracują mięśnie.

Jaką rolę w rozwiązywaniu tych problemów pełni poradnictwo? Jakie podejście terapeutyczne kryje się za takim doradztwem?

Większość tego, co robię w mojej praktyce lekarskiej, oprócz fizjoterapii, to właśnie doradztwo. Udzielanie porad wymaga przede wszystkim słuchania z empatią tego, co pacjenci mają nam do powiedzenia i zadawania wnikliwych pytań, w celu ich lepszego zrozumienia.

Poradnictwo wiąże się także z oferowaniem dostępności. Wymaga to bowiem stworzenia pacjentowi bezpiecznego miejsca, w którym będzie mógł rozmawiać o wszystkich sprawach związanych z seksem i w którym będzie mógł otrzymać wsparcie. Udzielanie porad polega także na przekazywaniu konkretnych informacji i szczegółowych sugestii w kwestii leczenia.

Pomimo postępu, seks nadal pozostaje tematem wrażliwym. Biorąc to pod uwagę, co jest największym wyzwaniem dla terapeuty w procesie leczenia?

Najczęstszym wyzwaniem dla terapeuty jest odkrycie przyczyn omawianego problemu natury seksualnej. Pomimo tego, że seks jest tematem wrażliwym, nigdy dotąd nie spotkałam pacjenta, który byłby na mnie zły za to, że go poruszam. Większość pacjentów odczuwa wręcz ulgę, że zadaję takie pytania. Zatem, jeśli w gabinecie panuje zakłopotanie, to raczej jest ono wywołane przez terapeutę.

Współorganizuję w Izraelu kursy, na których uczę technik leczenia dna miednicy. I jednymi z najważniejszych wykładów, które wygłaszam, są te dotyczące sposobów omawiania spraw natury seksualnej – jak to robić w maksymalnie delikatnej formie; dotyczy to również pytań o wykorzystanie seksualne. Najważniejszy jest tu sposób komunikacji i rodzaj używanego języka.

Zawsze opowiadam moim słuchaczom następującą, śmieszną historyjkę. Moim językiem ojczystym jest angielski, a nie hebrajski. Wkrótce po tym, jak się tutaj przeprowadziłam, przyszło mi prowadzić wywiad z pewną parą i pytając o ich życie seksualne, użyłam zwrotu, o którym myślałam, że oznacza "kiedy uprawiacie seks", a tymczasem oznaczał on tę czynność, ale nazwaną w sposób potoczny i obrazowy. Na szczęście para nie poczuła się urażona. Uznali to właściwie za całkiem zabawne.

Na zdrowie seksualne duży wpływ mają także uwarunkowania kulturowe. Czy podejście terapeutyczne różni się w zależności od nich? Jakie są pani doświadczenia z pacjentami pochodzącymi z różnych kultur? Co ich łączy, a co różni od siebie?

Doskonałe pytanie. Pracuję z wszystkimi społecznościami zamieszkującymi Izrael. Większość to Żydzi, wśród których są zarówno ci zsekularyzowani, jak i ultraortodoksyjni. Mam również pacjentów Arabów, chrześcijan i muzułmanów. Istnieje wiele problemów związanych z praktykami seksualnymi w religijnych i tradycyjnych społeczeństwach, z którymi muszę się mierzyć w swojej praktyce. Nie jest dla mnie niczym niezwykłym to, że podczas ustalania zasad terapii konsultuję się z rabinem lub innym przywódcą duchowym moich pacjentów. Tym, co łączy wszystkie grupy, jest to, że preferencje seksualne to bardzo indywidualna sprawa. Innymi słowy: jeśli spotykasz osoby starannie zakrywające głowy i skromnie ubrane, to nie oznacza, że są one seksualnie ograniczone. W rzeczywistości mogą prowadzić bardzo bogate i satysfakcjonujące życie seksualne. Ludzie mają podobne podstawowe potrzeby w sferze intymnej. To, co ich różni, związane jest z konkretnymi uwarunkowaniami kulturowymi.

Jaką rolę w odzyskiwaniu zdrowia seksualnego pełni terapia manualna i w jakich przypadkach jest szczególnie pomocna? Jakie są to techniki?

Terapia manualna pełni ważną rolę w leczeniu zaburzeń bólowych dotyczących okolic miednicy i genitaliów. Stosowanie masażu punktów spustowych w obrębie miednicy i masaż przeprowadzany przezpochwowo stosuje się w leczeniu bólu miednicy, śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego, wulwodynii i neuralgii nerwu sromowego. Pozostałe techniki to masaż, rozluźnianie tkanki łącznej czy blizn, techniki osteopatyczne, takie jak trzewna i moczowo-płciowa terapia manualna.

Inne metody, jakie może zastosować fizjoterapeuta, dotyczą dysfunkcji układu mięśniowo-szkieletowego, w których występuje ból okolic miednicy i sromu – są to techniki energizacji mięśni, techniki contract/relax (rozluźniające przykurczone mięśnie – przyp. tłum.) oraz rozciąganie pasywne i oporowe, stosowane w celu korygowania nieprawidłowej postawy, poprawy krążenia krwi w miednicy i okolicy sromu oraz zwiększenia ruchomości tych miejsc. Rozszerzaczy pochwowych używa się nie tylko do leczenia lęku przed penetracją, ale także do rozciągania przedsionka pochwy. Masaż krocza i rozciąganie działają korzystnie u kobiet cierpiących na dyspareunię poporodową.

Co skłoniło panią, jako fizjoterapeutkę, do zajęcia się tą szczególną specjalizacją, jaką jest terapia seksualna?

Po pierwsze, dla mnie jako fizjoterapeutki specjalizującej się w leczeniu dna miednicy było niemalże niemożliwe, by nie zmierzyć się z problemami natury seksualnej, ponieważ sprawność seksualna jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem dna miednicy. Odkryłam, że osoby zmagające się z problemami natury seksualnej są bardzo często kierowane na fizjoterapię, ponieważ mamy w zwyczaju pochylać się nad ich problemami natury fizycznej w większym stopniu niż psychiatrzy. Z drugiej zaś strony, nie zawsze mamy narzędzia, umożliwiające nam ocenę skuteczności zastosowanej terapii. Odkryłam, że ludzie nie zawsze robią to, co im zalecam, i nie zdają sobie sprawy z tego, że problemów natury seksualnej nie rozwiąże się jedynie na poziomie fizycznym. Dlatego nie wystarczy ludziom mówić jedynie, co mają robić. Musimy ich zrozumieć i poznać całościowo ich życie oraz problemy, z którymi się zmagają.

Co się zmieniło przez ostatnie lata w podejściu do zdrowia seksualnego kobiet? Czy problemy są takie same jak kiedyś, czy też obecny styl życia przyczynia się do powstawania nowych?

Wiele się zmieniło w życiu kobiet, par i rodzin. O wiele więcej czasu spędzamy w internecie. Pracujemy długie godziny i mamy mniej czasu wolnego. Wiele młodych i już nie tak młodych par, szczególnie tych posiadających małe dzieci, nie znajduje lub nie potrafi wygospodarować czasu na satysfakcjonujące życie intymne. Kobiety w wieku rozrodczym często czują się przytłoczone oczekiwaniami i w rezultacie cierpi na tym ich popęd płciowy.

Jaki jest w Izraelu stosunek do edukacji seksualnej i terapii, jaki jest poziom świadomości w społeczeństwie odnośnie do poszukiwania pomocy i roli fizjoterapii?

Edukacja seksualna i terapia są w Izraelu całkiem dobrze rozwiniętymi dziedzinami. Jest wiele aktywnych organizacji zajmujących się terapią seksualną, jest także duża grupa fizjoterapeutów zajmujących się zdrowiem kobiet.

Świadomość roli, jaką pełni fizjoterapia w utrzymaniu zdrowia seksualnego kobiet, nie jest jeszcze na najwyższym poziomie, przynajmniej wśród laików. To nadal wyzwanie. Ale wierzę, że to się zmienia. Wraz ze swoim współpracownikiem opublikowałam niedawno artykuł po hebrajsku, w jednym z wiodących izraelskich periodyków medycznych, o roli fizjoterapii w zdrowiu seksualnym kobiet i wierzę, że podniesie on świadomość tego problemu wśród lekarzy.

Jakie są możliwości praktykowania na tym polu dla fizjoterapeutów i co należy zrobić, by po ukończeniu fizjoterapii zostać terapeutą seksualnym?

Obecnie możliwości praktyki dla fizjoterapeutów ograniczone są jedynie do fizjoterapii. Prowadzę terapię zgodnie z moimi kwalifikacjami jako terapeutka i dodatkowo kończę studia magisterskie z socjologii i poradnictwa w zakresie zdrowia psychicznego. Dyplom doradcy został mi wydany przez AASECT (Amerykańskie Towarzystwo Edukatorów Seksualnych, Doradców i Terapeutów). Zachęcam wszystkich zainteresowanych fizjoterapeutów do wstąpienia do AASECT. Pomimo, że jest to amerykańska organizacja, stale się rozrasta i staje się międzynarodowa. Zachęcam do odwiedzenia strony AASECT (www.aasect.org) w celu odkrycia różnych możliwości wzbogacenia swojej wiedzy o seksualności. Są tam też szczegółowe wymagania dla ubiegających się o dyplom terapeuty seksualnego. Dołączenie do AASECT to dobry start. To także dobry sposób na rozpoczęcie zajęć na poziomie akademickim, a także wzięcie udziału w sponsorowanych lub zatwierdzonych przez AASECT kursach edukacyjnych.

Co chciałaby pani przekazać młodym fizjoterapeutom i naszym czytelnikom na ten ważny temat, jakim jest zdrowie seksualne kobiet i jaką radę by im pani dała?

Najlepszą radą dla fizjoterapeutów w Indiach i wszędzie indziej jest to, że dla kobiet i mężczyzn seks to także "czynność życia codziennego" (ADL). Terapia pod okiem fizjoterapeuty jest ukierunkowana na odzyskanie zdolności do funkcjonowania i podejmowania codziennych czynności samodzielnie i bez bólu oraz promocję zdrowia. Zdrowie seksualne jest integralną częścią całościowo postrzeganego zdrowia, a stosunki seksualne są ważnym elementem ludzkiego życia i dobrostanu. Na jakość seksu mogą wpływać różne problemy zdrowotne, które możemy leczyć, w tym choroby ortopedyczne i neurologiczne. Dlaczego więc nie pytamy naszych pacjentów o seks i aktywność seksualną? Kiedy prowadzimy terapię swoich pacjentów, wspomnijmy, że obecny stan ich zdrowia może wpływać na aktywność seksualną. Pytajmy o to, czy pacjent chce na ten temat porozmawiać i wyrażajmy chęć podjęcia takiej rozmowy. Słuchajmy, bądźmy precyzyjni, ale jednocześnie posługujmy się odpowiednim słownictwem i zwracajmy uwagę na mowę ciała. I w końcu – sami musimy czuć się przy tym komfortowo, w przeciwnym razie lepiej się za to nie bierzmy.