Rola fizjoterapii w rehabilitacji i treningu piłkarzy

Techniki fizjoterapeutyczne od dawna stosowane są w rehabilitacji sportowej i leczeniu urazów. Fizjoterapia odgrywa ogromną rolę w przygotowywaniu zawodnika do wydarzenia sportowego i jego rehabilitacji. Specjalnie zaprojektowane protokoły terapeutyczne i techniki postępowania mogą wspomagać piłkarzy. Nie ograniczają się one do leczenia urazów czy ich rehabilitacji, ale coraz częściej skupiają się na zapobieganiu urazom i wspomaganiu treningów.

Przy wielkim postępie w zaawansowaniu sprzętu ćwiczeniowego i technik treningowych zakres zastosowania fizjoterapii jest o wiele szerszy niż kiedykolwiek wcześniej. Sprawdzone dane naukowe i dowody oparte na badaniach potwierdzają, że metody fizjoterapeutyczne z powodzeniem wspomagają osiąganie szczytowej formy przez sportowców i ich bardzo skuteczną rehabilitację.

Artykuł niniejszy ma na celu zobrazowanie znaczenia fizjoterapii dla zawodników piłki nożnej.

Jakie są najczęstsze kontuzje, uszkodzenia, urazy i inne źródła bólu u piłkarzy?

Lista takich problemów jest długa. Należą do nich: skręcenie, zmiany przeciążeniowe, zapalenie kaletki maziowej, naderwanie/zerwanie ścięgna/mięśnia, uszkodzenie łąkotki, zapalenie ścięgna, skurcze mięśni, pęcherze i uszkodzenia skóry, ostra lub opóźniona bolesność mięśni, zapalenie powięzi podeszwowej, bolesność piszczeli (shin splints), złamania przeciążeniowe, zespół pasma biodrowo- piszczelowego oraz zespół bólu rzepkowo-udowego. Inne powszechne urazy to wstrząśnienie mózgu, ból kręgosłupa, urazy kończyn górnych i urazy wywołane upadkiem (zwłaszcza u bramkarzy).

Co dla piłkarzy może zrobić fizjoterapeuta?

Fizjoterapeuta w zespole wspomagającym zawodników odgrywa niezwykle istotną rolę, ponieważ bierze udział w leczeniu ostrych i długoterminowych urazów oraz przyczynia się do ich zapobiegania. Współcześni fizjoterapeuci wyposażeni są w nowoczesny sprzęt, który w dużym stopniu może zmniejszać obrzęk, ból i krwawienie. Istnieje szeroki wachlarz dostępnych urządzeń elektroterapeutycznych, redukujących czas rehabilitacji i przyspieszających proces zdrowienia.

Obecnie fizjoterapeuta pełni rolę głównego pomocniczego specjalisty w profesjonalnym zespole trenerów, lekarzy, dietetyków i psychologów.

Praca ta opiera się na następujących zasadach:

• nabywanie umiejętności
• przygotowywanie sportowca
• korygowanie nieprawidłowej biomechaniki
• szkolenie w celu opanowania złożonych umiejętności i technik
• zapobieganie występowaniu ostrych i przewlekłych urazów 
• kontrolowanie niestabilności emocjonalnej przy wykorzystaniu technik psychologicznych.

Jakie rodzaje fizykoterapii mogą być przydatne w pracy z piłkarzami?

Do uśmierzania bólu mięśni, ścięgien i więzadeł oraz redukowania obrzęku, nasilania przepływu krwi i wspomagania gojenia stosowane są takie metody fizykoterapeutyczne jak jonoforeza, diatermia krótkofalowa, lampy na podczerwień czy terapia ultradźwiękami. Do trenowania konkretnych mięśni przydatny jest biofeedback oraz stymulatory mięśni. W bardziej zaawansowanych laboratoriach biomechanicznych wykorzystywana jest technika obrazowania 3D do analizowania ustawienia ciała sportowca i jego biomechaniki. Uwagę przywiązuje się zwłaszcza do zmiany nieprawidłowych wzorców ruchu, które prowadzą do powtarzających się urazów przeciążeniowych. Narzędzia te mogą się okazać cenne i ważne w zapobieganiu przewlekłym urazom.

Jakie rodzaje ćwiczeń lub technik fizjoterapeutycznych mogą być przydatne w pracy z piłkarzami?

1. Kalistenika: Po szczegółowej ocenie i obserwacji komponentów indywidualnych technikę tę stosuje się we wczesnej fazie rekonwalescencji, podczas której zawodnik rozpoczyna pierwszy poziom etapu powrotu do sportu. Piłkarze są szkoleni do wykonywania tych samych ruchów, jakie wykonują podczas gry, tyle że bez piłki. Może to pomóc w zachowaniu wzorca ruchu i podtrzymaniu umiejętności oraz zapobiegać rozwojowi atrofii z nieużywania.
2. Metody pliometryczne: Są to niezwykle dynamiczne zestawy ćwiczeń wiążących się z kurczeniem się przeciwnych grup mięśni. Ćwiczenia te mogą być bardzo pomocne dla pomocników, napastników i bramkarzy. W większości takich elementów gry jak rzut wolny, rzut rożny czy strzał na bramkę pliometria odgrywa dużą rolę. Zawodnicy muszą rozwinąć jak najlepszą zdolność dostosowania zadania do warunków gry. Przy właściwym zastosowaniu pliometria może stanowić ważny środek wykorzystywany przy wykonywaniu rzutu rożnego. W celu ułatwienia silnego skurczu neuromięśniowego podczas ćwiczeń można stosować przeszkody różnej wysokości.
3. Ćwiczenia perturbacyjne: Stosuje się je w celu przywrócenia i poprawienia czasu reakcji zawodników w nietypowych pozycjach. Ćwiczenia takie zwiększają aktywność proprioreceptorów i mechanoreceptorów, dzięki czemu poprawiają dynamiczną witalność struktur takich jak jednostka mięśniowo-ścięgnista czy stawy. Zwykle ćwiczenia takie początkowo wykonuje się na stabilnych, a później na niestabilnych i niegładkich powierzchniach. Przykładowo można do nich wykorzystać deskę do balansowania, deskorolkę lub piasek. By stworzyć warunki bardziej przypominające realia gry powierzchnię można pokryć sztuczną trawą. Zawodników szkoli się, by zachowywali równowagę podczas wykonywania szeregu ruchów w różnych pozycjach obunóż: w przysiadzie, podczas wchodzenia i schodzenia z przyrządu, podskakiwania, itp. Z czasem można zwiększyć trudność ćwiczeń poprzez wykonywanie tych samych zadań jednonóż. Przy prawidłowym zastosowaniu metoda ta może zwiększać poziom pewności siebie i motywować zawodnika do próbowania nowych manewrów, jak np. przewrotka. Umiejętności takie jak drybling czy atakowanie wymagają doskonałej koordynacji i równowagi. Ćwiczenia takie mogą okazać się skutecznym i kluczowym komponentem treningu napastników, pomocników i obrońców. Konsekwentne ułatwianie aktywności odruchowej mięśni i struktur otaczających stawy, takich jak aparat Golgiego w ścięgnie, może zwiększać pewność siebie zawodnika i nasilać u niego postawę sprzyjającą zapobieganiu urazom wywołanym upadkami. Odpowiednio zaprojektowane metody ćwiczeń perturbacyjnych pozwalają osiągnąć najwyższy stopień równowagi.
4. Trening oporowy: Podczas pracy z piłkarzami bardzo przydatne są tradycyjne metody treningu oporowego. Ćwiczenia koncentryczne, ekscentryczne, izotoniczne, izokinetyczne i izolityczne wzmacniają różne parametry mięśni. Dzięki bardziej zaawansowanemu sprzętowi do ćwiczeń, takiemu jak dynamometry izokinetyczne czy trening spadochronowy, pojawiła się możliwość bardzo intensywnego wzmacniania mięśni dolnych partii ciała i brzucha. Ćwiczenia te zwiększają siłę i wytrzymałość zawodników. Mogą przyczyniać się do poprawienia ich pewności siebie przy wykonywaniu dryblingu, rzutów wolnych i karnych, wrzucaniu piłki.
5. Nieprawidłowa biomechanika zwiększa ryzyko urazu zawodnika i nasila obciążenie mechanizmu neuromięśniowego. Możliwe jest skorygowanie takiej biomechaniki – np. nadmiernej pronacji stopy, wewnętrznie zrotowanej piszczeli podczas oddawania strzału – poprzez naukę prawidłowego wzorca ruchu.
6. Dla równowagi i koordynacji piłkarzy bardzo ważna jest silna i stabilna szeroka podstawa oparcia. Można ją wypracować przy użyciu ćwiczeń na równoważni lub ćwiczeń z taśmą.
7. Przy treningu obrońców stosuje się trening na platformie balansowej, z piłką lekarską, z workami z piaskiem, trening gorsetu mięśniowego, w tym funkcjonalny, trening szybkości i pozycyjny. Ma to znaczenie przy blokowaniu zawodników drużyny przeciwnej i ułatwia wykonywanie zwinnych ruchów. Do wzmocnienia konkretnych mięśni można wykorzystać ćwiczenia z taśmą oporową.
8. Trening przyspieszenia zwiększa zwinność i koordynację.
9. Bardzo ważnym czynnikiem dla osiągnięcia perfekcyjnej giętkości i zwinności jest elastyczność tkanek miękkich takich struktur jak mięśnie, powięzi, itp. Fizjoterapeuta może poprawić elastyczność przy użyciu ciągłego i podtrzymywanego rozciągania oraz metod „contract- relax” (podczas których napięcie mięśni antagonistycznych ułatwia późniejsze rozluźnienie i przeciwstawną aktywność podczas statycznego rozciągania). Zawodnik musi nauczyć się właściwej techniki rozciągania głównych mięśni organizmu, ponieważ rozciąganie się przed meczem jest koniecznością chroniącą przed urazem.
10. Masaż sportowy wykonany we właściwym czasie może ułatwić odzyskiwanie sił po zmęczeniu i zmniejszać obolałość mięśni. Klasyczny masaż sportowy może być stosowany także podczas rehabilitacji takich kontuzji jak zapalenie kaletki maziowej czy urazy więzadeł lub ścięgien. Na przykład masaż metodą Cyriaksa świetnie się sprawdza w łagodzeniu bólu przy urazach ścięgien.
11. Współczesne techniki tapingu znajdują zastosowanie w korygowaniu nieprawidłowej biomechaniki i zapobieganiu ponownym urazom w osłabionych obszarach więzadeł, ścięgien i stawów. Można je stosować we wczesnej rehabilitacji zawodników.
12. Ważną rolę w osiągach zawodników odgrywa psychologia. Praca z psychoterapeutą i metody motywacyjne pomagają w osiąganiu szczytowej formy. Skutecznymi narzędziami we wspieraniu stabilności emocjonalnej zawodników są np. techniki koncentracji, metody uwalniania stresu, techniki radzenia sobie ze stresem, metody kontroli pobudzenia oraz terapia poznawczo-behawioralna.