Techniki odruchowe w terapii narządów wewnętrznych

Strefy dermalgiczne H. Jarricota

Strefy dermalgiczne H. Jarricota, podobnie jak strefy H. Heada, są dość rozległe i osiągają średnicę kilku centymetrów. Zwykle mają okrągły lub owalny kształt. Według Bossy’ego (1975) dermalgie odruchowe charakteryzują się głęboką tkliwością skóry oraz stref mięśniowych.

H. Jarricot (1903–1989) był przekonany, że zaburzenia narządów wewnętrznych nie oddziałują na skórę w bezpośredniej projekcji narządu, lecz większość funkcjonalnych zaburzeń trzewnych jest rzutowana w taki sposób, że można im przyporządkować łatwo wykrywalną reakcję skórną.

H. Jarricot (1932) zaproponował metodę określania obszarów stref maksymalnego bólu w obszarach skóry (technikę "palpacji – rolowania"). Technika wygląda następująco.

Krawędzie promieniowe kciuków wykonujących palpację są skierowane ku sobie i umieszczone naprzeciwko palca wskazującego i środkowego. Dotykają one obszaru skóry poddawanego badaniu. Pomiędzy palcami tworzy się fałd skóry, który podaje się (przetacza) między palcami.

Jednocześnie terapeuta, zbliżając się do "punktu" wrażliwości, odczuwa wzrost gęstości skóry i brak ślizgu pomiędzy jej warstwami. Sam "punkt maksymalny" charakteryzuje się bardzo małą powierzchnią.

Punkt o największej gęstości odpowiada obszarowi maksymalnego bólu, co pozwala na dokładne określenie granicy wykrytych stref, które zawsze odpowiadają określonej lokalizacji anatomicznej wskazanej na poniższych schematach.

Opisane objawy odruchowe należy oceniać w globalnym kontekście, kierując się informacjami uzyskanymi z wywiadu oraz badaniem palpacyjnym określonego narządu. Poniżej prezentujemy opisy poszczególnych stref diagnostycznych.

Strefy diagnostyczne wg. H. Jarricota

• Strefa diagnostyczna płuc
  • Granica strefy nie jest stała. Zasadniczo przebiega ona wzdłuż linii pachowej.
  • Jest tkliwa w przypadku patologii związanej z płucami, opłucną i górnym otworem klatki piersiowej, a także przy występowaniu astmy.
• Strefa diagnostyczna serca
  • Obszerna strefa po lewej stronie, która może dochodzić do obszaru pachowego. Punkty maksymalnej tkliwości lokalizują się w trzeciej, czwartej i piątej przestrzeni międzyżebrowej wzdłuż lewej krawędzi mostka. Obejmują one dermatomy Th3 i Th4.
  • Nawet przy normalnym wyniku badania elektrokardiograficznego wykrycie maksymalnych punktów bólu w tym obszarze jest niepokojącym znakiem.
  • Jeśli w opisanym obszarze występuje dermalgia, należy poprosić pacjenta o wykonanie 20 przysiadów i ponownie przetestować strefę Jarricota. W przypadku gdy wysiłek fizyczny nasila dermalgię, pacjent ma problemy z krążeniem wieńcowym.
  • Uwaga: Czwarta przestrzeń międzyżebrowa rzutuje na linię brodawki sutkowej i odpowiada obszarowi unaczynienia serca.
• Strefa niepokoju (lęku)
  • Pierwsza strefa znajduje się w piątej przestrzeni międzyżebrowej po lewej stronie w połowie linii łączącej brodawkę sutkową i krawędź mostka.
  • Druga strefa znajduje się na górnej granicy rękojeści mostka.
• Strefa diagnostyczna przełyku
  • Są to dwie oddzielne strefy, których lokalizacji poszukujemy na prawo od linii pośrodkowej:
    • Pierwszy punkt (strefa górna) – od linii pośrodkowej w kierunku drugiej przestrzeni międzyżebrowej po prawej stronie w obrębie dermatomu Th2.
    • Drugi punkt (strefa dolna) – powyżej podstawy wyrostka mieczykowatego w kierunku piątej przestrzeni międzyżebrowej po prawej stronie, w dermatomie Th5. Dermatomy Th2, Th5.
• Strefa diagnostyczna splotu słonecznego
  • Owalna strefa zlokalizowana poniżej końca wyrostka mieczykowatego wzdłuż kresy białej w linii pośrodkowej.
  • Obszar ten jest wskaźnikiem zaburzeń funkcjonalnych splotu słonecznego (trzewnego).
  • Istnieje tendencja do rozprzestrzeniania się strefy dermalgicznej na region całego nadbrzusza. Zajmuje ona cały poziom dermatomu Th7.
• Strefa diagnostyczna prawego nerwu trzewnego
  • Strefa znajduje się na poziomie splotu słonecznego, bocznie i wzdłuż zewnętrznej krawędzi łuku żebrowego.
  • Obszar ten jest często wrażliwy przy zaburzeniach pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, a szczególnie w przypadku skurczu zwieracza Oddiego.
  • Znajduje się w obszarze dermatomu Th7.
• Strefa diagnostyczna lewego nerwu trzewnego
  • Strefa znajduje się po lewej stronie i jest symetryczna do obszaru dermalgii prawego nerwu trzewnego. Przebiega ona lekko po skosie odgłowowo doogonowo i odbocznie doprzyśrodkowo.
  • Jest aktywna w przypadku dysbalansu układu autonomicznego w obszarze przewodu pokarmowego.
  • Obejmuje dermatom Th7.
• Strefa diagnostyczna wątroby
  • Strefa dermalgii jest zlokalizowana w połowie odległości między pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym, wzdłuż kresy białej. Jej długość jest równa szerokości trzech palców. Obszar ten zajmuje całą szerokość (w wymiarze głowowo-ogonowym) dermatomu Th8.
• Strefa diagnostyczna pęcherzyka żółciowego
  • Strefa ma kształt owalny. Znajduje się w odległości od 5 do 7 cm od kresy białej, w odległości od 6 do 7 cm od pępka. Przebiega ukośnie odgłowowo doogonowo i odbocznie doprzyśrodkowo.
  • Jest ona wrażliwa po cholecystektomii (z powodu blizn i zrostów).
  • Znajduje się w obrębie dermatomu Th9.
• Strefa diagnostyczna przewodów żółciowych
  • Wydłużona, przebiegająca skośnie strefa znajduje się pod strefą pęcherzyka żółciowego, bardzo blisko niej. Przebiega dalej doogonowo i przyśrodkowo w kierunku górnej prawej krawędzi pępka (przewód żółciowy wspólny, zwieracz Oddiego). Znajduje się w obrębie dermatomu Th9.
• Strefa dwunastnicy
  • Strefa znajduje się w dolnej części dermatomu Th9, po prawej stronie pępka. Czasami ten obszar jest trudny do odróżnienia od strefy dermalgicznej dolnych dróg żółciowych.
  • Manewr "rolowania" palpacyjnego powinien być wykonywany pod dużym kątem (ukośnie) i kierować się dogłowowo.
• Strefa diagnostyczna trzustki
  • Strefa przebiegającą skośnie po lewej stronie, symetryczna do obszaru dermalgii pęcherzyka żółciowego.
  • Jest aktywna w przypadku zapalenia trzustki, cukrzycy, zapalenia pęcherzyka żółciowego).
  • Znajduje się w obszarze dermatomu Th9.
• Strefa diagnostyczna żołądka
  • Strefa znajduje się wzdłuż kresy białej, w górę od pępka (dolna część strefy odpowiada odźwiernikowi), powyżej rzutu jelita czczego. Projekcja przebiega w sposób ciągły do górnej granicy dermatomu Th9.
• Strefa diagnostyczna jelita krętego
  • Projekcja znajduje się w głowowej przyśrodkowej części dermatomu Th10. Strefa o długości około 1 cm ma kształt półkola położonego po lewej stronie pępka.
• Strefy diagnostyczne okrężnicy wstępującej i wyrostka robaczkowego
  • Jest to największa strefa, która w przybliżeniu ma kształt ćwiartki koła o promieniu 6–7 cm. Rozpościera się ona w prawo i w dół. Górny poziomy promień obejmuje górną krawędź dermatomu Th10, natomiast pionowy znajduje się w obszarze kresy białej i dochodzi do granicy dermatomu Th11.
  • Zawiera w sobie strefę wyrostka robaczkowego.
  • Znajduje się w obrębie dermatomu Th10.
• Strefa diagnostyczna okrężnicy zstępującej 
  • Strefa dermalgiczna ma kształt zagiętego paska o szerokości jednego palca. Jest skierowana od góry do dołu w kierunku górnej krawędzi kości łonowej. Paskowata strefa dermalgiczna zaczyna się w górnej zewnętrznej części dermatomu Th10, jest skierowana ukośnie odgłowowo doogonowo i odbocznie doprzyśrodkowo.
  • Jej projekcja znajduje się w obrębie dermatomu Th10 (zgięcie śledzionowe), Th11 (okrężnica zstępująca), Th12 (esica), L1 (odbytnica). Projekcja odbytnicy najczęściej znajduje się na górnej krawędzi kości łonowej po lewej stronie.
• Strefa diagnostyczna nerek
  • Okrągła strefa o średnicy około 1,5 cm, znajdująca się nieco przyśrodkowo i głowowo względem kolca biodrowego przedniego górnego. Jej lokalizacja może być nieznacznie przesunięta w prawo, w zależności od topografii nerek. Obszar ten może zachowywać ciągłość z projekcją strefy dermalgicznej moczowodu. Znajduje się w obrębie dermatomu Th12.
• Strefa diagnostyczna moczowodów
  • Wzdłuż linii od kolca biodrowego przedniego górnego, zstępuje odgłowowo doogonowo i odbocznie doprzyśrodkowo w kierunku spojenia łonowego. Strefa odpowiada przebiegowi moczowodu. Znajduje się w obrębie dermatomu L1 i Th12.
• Strefa diagnostyczna pęcherza moczowego
  • Strefa ma kształt okręgu o średnicy około 3 cm. Jej dolna granica znajduje się o szerokość jednego palca powyżej krawędzi spojenia łonowego. Strefa jest położona w obrębie dermatomu Th12.
• Strefa diagnostyczna splotu podbrzusznego
  • Jest to okrągła strefa zlokalizowana pośrodku odległości między pępkiem a spojeniem łonowym, w górnej części dermatomu Th11. Znajduje się bezpośrednio nad obszarem dermalgicznym macicy i pod strefą jelita cienkiego.
• Strefa diagnostyczna macicy, prostaty
  • Strefa dermalgiczna znajduje się centralnie na linii pomiędzy pępkiem a spojeniem łonowym. Zajmuje ona obszar o szerokości trzech palców. Jest on położony znacznie wyżej niż obszar pęcherza.
  • Staje się on bardzo wrażliwy w początkowym okresie miesiączki, podczas ciąży lub przy występowaniu mięśniaków macicy. Najczęściej strefa nie jest wrażliwa w przypadku opóźnienia cyklu miesięcznego mieszczącego się w ramach normalnej fizjologii. Jeśli strefa jest wrażliwa i występuje opóźnienie w cyklu menstruacyjnym, może to świadczyć o ciąży.
  • Strefa znajduje się na wysokości dermatomu Th11.
• Strefa diagnostyczna jajowodów
  • Są to symetryczne strefy położone po prawej i lewej stronie, ukośnie odgłowowo doogonowo i odprzyśrodkowo dobocznie. Projekcje jajowodów są owalne i znajdują się po obu stronach od strefy macicy. Ich górne końce znajdują się w przybliżeniu na poziomie środka obszaru dermalgii macicy, jednak się z nią nie stykają.
  • Inny sposób lokalizacji: projekcja znajduje się w środkowej 1/3 linii łączącej pępek ze środkiem grzebienia biodrowego.
  • Strefy znajdują się na wysokości dermatomu Th11.
• Strefy diagnostyczne jajników, jąder
  • Strefy znajdują się dobrzusznie, doogonowo i dobocznie względem spojenia łonowego (na granicy dermatomów L1 i L2). Są to strefy o kształcie koła o średnicy około 4 cm, zlokalizowane niemalże u podstawy trójkąta Scarpy (trójkąta udowego).
  • Dolegliwości bólowe na wysokości drugich otworów krzyżowych imitujące lumbalgię u kobiet mogą być związane z dolegliwościami jajników.
  • Badanie palpacyjne opisanych stref rozpoczyna się od boku poprzez przesuwanie skóry przed palcami.

Czym są punkty Knapa?

George Knap urodził się w 1866 roku w mieście Troyes w rodzinie rzeźnika. Wcześnie osierocony, został uczniem mechanika na kolejach państwowych. Nigdy nie został lekarzem, ale zawsze interesował go proces starzenia się ludzkiego ciała.

Wydaje się, że w rzeczywistości jego głównym zajęciem była chęć zachowania młodości. Zaczął badać przyczyny przedwczesnego starzenia się, wierząc, że to, co nazywamy "starością", nie jest normalnym zjawiskiem charakterystycznym dla wieku, w którym jej przejawy pojawiają się u ludzi.

Z niezwykłą wnikliwością obserwował i badał zjawiska trawienne, dzięki czemu określił zasady, które eliminują toksyczne czynniki powodujące naruszenie funkcji trzewnych i układu hormonalnego.

Po przeprowadzeniu odważnych eksperymentów ujawnił nekrotyczne działanie tytoniu, niszczycielskie działanie alkoholu i negatywne skutki niezbalansowanego odżywiania na stan komórek nerwowych, uszkodzenia tkanek i gromadzenie się toksyn w strukturach nerwowych kontrolujących różne obszary ciała.

Jego odmładzający eksperyment jest powszechnie znany. Zaczął się on 21 kwietnia 1916 roku, kiedy Knap miał 50 lat. Reporterzy odwiedzający go raz na dziesięć lat z każdą dekadą mogli stwierdzić jego niewątpliwe odmłodzenie. W wieku 70 lat wyglądał na 40 lat.

Po wielu latach praktyki, podczas których George Knap wyleczył olbrzymią liczbę pacjentów, jego działalność nagle zaczęła być nielegalna. Sytuacja ta była związana z wprowadzeniem w 1945 roku przepisów dotyczących praktyki medycznej. Jego laboratorium zostało zamknięte, a on sam był prześladowany za nielegalne zajmowanie się medycyną.

Punkty Knapa są to miejsca "przecięcia nerwów", które stają się bardzo bolesne, jeśli narasta w nich różnego rodzaju obciążenie. Zasługą Knapa było uproszczenie i usystematyzowanie stref opisanych przez wielu neurologów i fizjologów, takich jak Head, Mackenzie, Wetterwald itp. i zredukowanie ich do stosunkowo ograniczonej liczby punktów na powierzchni skóry.

Punkty Knapa znajdują się:

• w miejscach wyjścia nerwów; 
• w miejscach, w których z nieznanych przyczyn tworzą się bolesne zmiany tkankowe (stany zapalne w obszarach zwłóknień, bóle towarzyszące stanom zapalnym mięśni itp.); 
• w miejscach przyczepu mięśni, więzadeł, ścięgien, bogatych w zakończenia nerwowe. G.

Knap opracował mapy punktów. Dla fizjoterapeutów i osteopatów szczególne znaczenie ma obszar pleców. Poniżej podane są najczęściej spotykane punkty Knapa – te, które empirycznie są najlepiej udokumentowane. Z innymi punktami pracuje się przy użyciu tej samej techniki, jednak skuteczne są także inne podejścia, na przykład techniki normalizacji okostnej.

Lokalizacja głównych punktów Knapa

1. Punkt potyliczny: bocznie, po obu stronach potylicy, między kością potyliczną a C1. Dwustronnie lub jednostronnie.
2. Punkt mięśnia czworobocznego: to jeden z trzech głównych punktów Knapa. Bocznie między C7 i Th1 w odległości około 4 palców od wyrostków kolczystych. Może występować dwustronnie lub jednostronnie.
3. Punkt mięśnia nadgrzebieniowego: w dole nadgrzebieniowym łopatki. Dwustronnie lub jednostronnie.
4. Punkt mięśnia podgrzebieniowego: w dole podgrzebieniowym łopatki. Dwustronnie lub jednostronnie.
5. Punkt Th3: pod wyrostkiem kolczystym Th3.
6. Punkt Th4: pod wyrostkiem kolczystym Th4.
7. Punkt nerwu pachowego: na poziomie tylnej części mięśnia naramiennego i na zewnętrznej krawędzi mięśnia obłego większego. Dwustronnie lub jednostronnie.
8. Punkt Th9: bocznie w odległości około jednej szerokości ręki od wyrostka kolczystego, w przestrzeni międzyżebrowej.
9. Punkt L1: jest to drugi główny punkt Knapa. Zlokalizowany nieco na zewnątrz od wyrostka poprzecznego, pod XII żebrem. Dwustronnie lub jednostronnie.
10. Punkt L5: między wyrostkami poprzecznymi L5 i S1. Dwustronnie lub jednostronnie.
11. Punkt grzebienia biodrowego: na grzebieniu biodrowym, na podstawie trójkąta Jean-Louisa Petita. Dwustronnie lub jednostronnie.
12. Punkt pośladkowy: bocznie, pod grzebieniem biodrowym, nieco wyżej i przyśrodkowo względem krętarza większego.
13. Punkt wcięcia kulszowego: jest to trzeci główny punkt Knapa. Zlokalizowany na zewnętrznej krawędzi kości krzyżowej we wcięciu kulszowym większym. Dwustronnie lub jednostronnie.

Główne punkty Knapa (za: Perronneaud-Ferre R. (1999)

Lokalizacja drugorzędnych punktów Knapa

• Punkty mięśnia czworobocznego: jeden lub więcej punktów na mięśniu czworobocznym od wyrostka barkowego
  do pierwszego punktu potylicznego.
• Punkty kręgosłupa piersiowego: na wyrostkach kolczystych od Th5 do Th12.
• Punkty kręgosłupa lędźwiowego: na wyrostkach kolczystych od L1 do L5.
• Punkt guziczny: na kości guzicznej.
• Punkty szlaku nerwu kulszowego: z tyłu uda i podudzia.
• Punkty kostek: na kostce przyśrodkowej i bocznej.
• Punkt czaszki: na szczycie głowy.
• Punkty twarzy: na projekcji zatoki czołowej, na projekcji zatoki szczękowej, na gałęzi wstępującej żuchwy przed skrawkiem ucha.
• Punkty barków: na górnej części mięśnia naramiennego, pod wyrostkiem barkowym (po prawej stronie: "bark wątroby"; po lewej stronie: "bark serca").
• Punkty klatki piersiowej: w przestrzeniach międzyżebrowych, w pobliżu mostka (po prawej stronie – "część płucna"; po lewej stronie – "część sercowa").
• Punkty łokci: na przyczepach ścięgien mięśni do nadkłykcia kości ramiennej.
• Punkty uda: w pachwinie i na przedniej powierzchni krętarza większego.
• Punkty łonowe: na gałęziach kości łonowych po obu stronach spojenia łonowego.
• Punkty kolana: na szparze stawowej, na kłykciach kości udowej po obu stronach rzepki.

Drugorzędne punkty Knapa (za: Perronneaud-Ferre R. (1999)

Technika normalizacji punktów Knapa

Podczas wykonywania techniki używa się kciuka dowolnej ręki. Powinien być usztywniony, aby tylko paliczek dystalny zapewniał kontakt z tkanką i stanowił punkt podparcia. Paznokcie zawsze powinny być bardzo krótko obcięte. Celem tej techniki jest "rozpracowanie" punktu za pomocą wystarczająco silnego ucisku.

Następnie konieczne jest zwiększenie siły, aby w trakcie wykonywania techniki przeniknąć w głąb tkanek. Można stosować ruch obrotowy o bardzo małej amplitudzie, najpierw w jednym kierunku, a potem w drugim, dzięki czemu technika staje się bardziej wydajna.

Podejście terapeutyczne jest bardzo proste. Wystarczy przestudiować mapy głównych punktów stworzone przez Knapa, a następnie znaleźć punkt na ciele pacjenta tak dokładnie, jak to możliwe.

Kiedy terapeuta naciśnie odnaleziony punkt, pacjent natychmiast potwierdzi prawidłowość lokalizacji ze względu na bardziej lub mniej silną reakcję bólową. W trakcie terapii możliwe są reakcje miejscowe i odległe.

Reakcje miejscowe i odległe na terapię punktów Knapa

• Reakcje miejscowe: ból, który zmniejsza się wraz z postępem wykonywania techniki, a nawet całkowicie znika. Jeśli ból nie ustępuje całkowicie, oznacza to, że terapeuta nieprawidłowo określił miejsce wymagające interwencji lub w zmiany zaangażowanych jest kilka narządów wewnętrznych.
• Reakcje bardziej odległe i długotrwałe: przekrwienie skóry twarzy, ogólna hipertermia ciała, a następnie poprawa oddychania klatką piersiową.

Uczucie ciężkości, zmęczenia lub bólów może również zmniejszyć się, a nawet całkowicie ustąpić. Po kilku dniach terapii można zauważyć znaczącą regenerację tkanek, której subiektywnie i obiektywnie towarzyszy poprawa ogólnego stanu zdrowia psychosomatycznego pacjenta.

Wszystkie procesy życiowe są wynikiem przemian materii i energii. Wszystkie ośrodki nerwowe rdzenia kręgowego, mózgu i zwojów są fizjologicznymi centrami energii, która jest do nich dostarczana poprzez bodźce pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego.

Każdy z takich ośrodków gromadzi pewną ilość energii, która powinna zostać uwolniona. Aby mogło się to stać, czasami konieczny jest rodzaj silnego bodźca (resetu) pochodzącego z innego źródła: fizycznego lub psychicznego, wewnętrznego lub zewnętrznego.

"Odbieranie, gromadzenie, wyzwalanie, dystrybucja i przekształcenie energii" – tak prawdopodobnie wygląda sekwencja zjawisk, które zachodzą od pobudzenia do wykonania reakcji (Perronneaud-Ferre R., 1999).

Jedynym warunkiem powodzenia omawianej techniki jest wystarczająca akumulacja energii w ośrodkach nerwowych. Jeśli w momencie odruchowego pobudzenia skóry ośrodki nerwowe, na które to pobudzenie jest skierowane, znajdują się w stanie niedostatku energetycznego (są wyczerpane), nie może nastąpić wówczas korzystna zmiana. Taka sytuacja (brak odpowiednich zdolności adaptacyjnych) może być przyczyną niepowodzenia terapeutycznego.

Chwyt do normalizacji punktów Knapa

Główne punkty Knapa i wskazania do ich terapii

1. Punkt potyliczny: bóle głowy, dysfunkcje kości potylicznej / kręgu szczytowego.
2. Punkt mięśnia czworobocznego: wpływ na czaszkę (XI nerw czaszkowy); po prawej stronie – wątroba, pęcherzyk żółciowy, dwunastnica, lęk; po lewej stronie – żołądek, lęk.
3. Punkt mięśnia nadgrzebieniowego: bark; po prawej – płuca; po lewej stronie – serce.
4. Punkt mięśnia podgrzebieniowego: identycznie jak powyżej.
5. Punkt Th3: serce, lęk.
6. Punkt Th4: serce, lęk.
7. Punkt nerwu pachowego: kończyna górna od barku do ręki.
8. Punkt Th9: płuca.
9. Punkt L1: najważniejszy ze względu na jego ogólny efekt. Wywarcie wpływu na: układ trawienny, układ moczowy, nadnercza, objawy płucne i sercowe oraz przeponę.
10. Punkt L5: krążek międzykręgowy L5-S1.
11. Punkt grzebienia biodrowego: jelito grube, lumbalgia.
12. Punkt pośladkowy: rwa kulszowa, obszar uda.
13. Punkt wcięcia kulszowego: rwa kulszowa, mięsień gruszkowaty.

Drugorzędne punkty Knapa i wskazania do ich terapii

• Punkty mięśnia czworobocznego: bóle mięśni szyi; bark, obojczyk, łopatki.
• Punkty kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego: depresja, ból pleców, oskrzela, opłucna, bóle dyskogenne.
• Punkt guziczny: depresja, bóle głowy, pourazowe bóle kości guzicznej.
• Punkty szlaku nerwu kulszowego: rwa kulszowa.
• Punkty kostek: bóle pourazowe.
• Punkt czaszki: wątroba, trawienie itd.
• Punkty twarzy: bóle zatok, łąkotki kończyn dolnych.
• Punkty barków: bóle w łopatkach; po prawej stronie – szczególnie wątroba, pęcherzyk żółciowy; po lewej stronie – szczególnie serce, żołądek.
• Punkty klatki piersiowej: po prawej stronie – szczególnie płuca; po lewej stronie – szczególnie serce, strach.
• Punkty łokci: więzadła i ścięgna okołostawowe.
• Punkty uda: więzadła i ścięgna okołostawowe.
• Punkty łonowe: bóle pęcherza i układu moczowego, skutki odwodnienia.
• Punkty kolana: więzadła i ścięgna okołostawowe oraz łąkotki.