Ćwiczenia w wodzie zmniejszające ból dolnej części pleców

Czym jest ból dolnej części pleców?

Ból dolnej części pleców (LBP – low back pain) to najczęstsze zaburzenie mięśniowo-szkieletowe dotykające ludzi w każdym wieku. Powoduje ono znaczące obciążenie zdrowotne w skali światowej i wiąże się z wysokimi kosztami ekonomicznymi^1,2. 85% wszystkich przypadków LBP to przypadki niespecyficzne, czyli określane jako ból dolnej części pleców, którego nie da się przypisać rozpoznawalnej, znanej konkretnej patologii³. Częstym zjawiskiem jest nawracanie oraz chroniczność problemu, ponieważ ponad 60% pacjentów nadal odczuwa ból rok po ostrym epizodzie LBP, a występowanie przewlekłego bólu dolnej części pleców (CLBP – chronic low back pain) w jakimś momencie życia szacuje się na 23%^1,4.

Jak leczyć ból dolnej części pleców?

Wytyczne dotyczące leczenia i postępowania z LBP zwykle zawierają zalecenie ćwiczeń^5,6. Choć nie wiadomo, czy w postępowaniu i leczeniu LBP preferowany jest konkretny typ ćwiczeń^7,8, wykazano, że programy ćwiczeń na lądzie i w wodzie korzystnie wpływają na zmniejszanie bólu i niepełnosprawności oraz poprawiają funkcję i siłę mięśni^9-11.

Ćwiczenia na ból dolnej części pleców

Programy mogą obejmować ogólne ćwiczenia aerobowe i wzmacniające oraz ćwiczenia mające na celu rekrutację konkretnych mięśni w celu poprawienia stabilności lędźwiowo-miedniczej, jako że w tej populacji stwierdza się zmienioną kontrolę neuromotoryczną kręgosłupa i miednicy¹² oraz uogólnioną słabość w obrębie bioder i mięśni brzucha^13.

Niedawne badania z udziałem osób bez LBP w wywiadzie wykazały, że prawdopodobieństwo rozwinięcia się LBP podczas dłuższego zadania wykonywanego na stojąco było wyższe u osób ze zwiększoną obustronną koaktywacją i zmniejszoną wytrzymałością mięśnia pośladkowego średniego podczas takiego zadania, co sugeruje, że w celu leczenia i zapobiegania LBP zalecane są działania ukierunkowane na mięśnie pośladkowe^14,15. Dlatego też do tworzenia programów rehabilitacyjnych i budowania ich progresji niezbędna jest informacja na temat poziomu aktywności mięśni podczas ćwiczeń. Aktywność mięśni powinna być na poziomie wystarczającym do ich wzmocnienia i zapobieżenia atrofii. Jednakże czasem wysoki poziom aktywności może być niepożądany, ponieważ może on zwiększać ryzyko bólu lub urazu pleców¹⁶; w takich wypadkach korzystniejsza może być mniejsza aktywność.

Marshall i wsp.¹⁷ stwierdzili, że niepewność podczas przepisywania ćwiczeń podczas rehabilitacji CLBP można częściowo przypisać brakowi informacji na temat aktywności mięśni podczas takich ćwiczeń. Choć niektóre badania nad ćwiczeniami rehabilitacyjnymi obejmowały osoby z CLBP^18-20, większość eksperymentów w tym zakresie przeprowadzono z udziałem osób bez objawów. Ponadto wedle wiedzy autorów nie podjęto badań w środowisku wodnym w celu porównania aktywności mięśni podczas rozmaitych ćwiczeń osób z CLBP.

Ćwiczenia w wodzie wiążą się z ważnymi zaletami w porównaniu z ćwiczeniami na lądzie, ponieważ wyporność i ciśnienie hydrostatyczne zmniejszają obciążenie kręgosłupa i stawów oraz mogą ułatwiać zachowywanie równowagi, mobilność i kontrolowanie bólu^21,22.

Badania wykazały, że efekty fizjologiczne zanurzenia w wodzie obejmują zwiększony rzut serca i przepływ krwi w mózgu^23,24 oraz potencjalne obniżenie tętna i zmniejszenie bólu²⁵. Donoszono, że ćwiczenia w wodzie prowadzą do podobnej⁹ lub większej poprawy^10,26,27 niż uzyskiwana podczas programów na lądzie i mogą być bardziej odpowiednie dla osób z CLBP, zwłaszcza na początkowych etapach rehabilitacji oraz w przypadku osób doświadczających trudności podczas ćwiczeń na lądzie^21,22.

Poprawione metody zbierania danych na ten temat pomogłyby w pokonywaniu ograniczeń w badaniach nad ćwiczeniami w wodzie, które wiążą się z: niewielką liczbą ćwiczeń tułowia stosowanych w badaniach z udziałem zdrowych uczestników^21,28, hamowaniem aktywnych ruchów przez zastosowanie urządzeń do elektromiografii z kablami łączącymi elektrody ze wzmacniaczami oraz rejestrowaniem aktywności mięśni tylko po jednej stronie cała. Poprawa taka zwiększyłaby wiarygodność ustaleń odnośnie do możliwości ich zastosowania w praktyce i uogólniania oraz dostarczyłaby informacji potrzebnych do dobierania ćwiczeń i tworzenia programów przez fizjoterapeutów i innych pracowników ochrony zdrowia. To z kolei mogłoby prowadzić do poprawy jakości ćwiczeń w wodzie stosowanych podczas rehabilitacji. Ponadto dla jeszcze większej poprawy tworzenia programów korzystnie byłoby uwzględniać dodatkowe miary rezultatów, które mają znaczenie kliniczne i/lub mogą wpływać na angażowanie się uczestników w badania nad ćwiczeniami w wodzie. Takie miary rezultatów mogłyby obejmować ewentualny ból doświadczany podczas ćwiczeń, subiektywny wysiłek oraz intensywność wykonywanych ćwiczeń.

Celem niniejszego badania była ocena ilościowa aktywności mięśni tułowia i pośladków podczas 26 rehabilitacyjnych ćwiczeń w wodzie u osób z CLBP oraz porównanie aktywności każdego z mięśni podczas różnych ćwiczeń. Dodatkowymi miarami rezultatu były ból, postrzegany wysiłek i intensywność ćwiczeń.

Metody badań nad ćwiczeniami w wodzie zmniejszającymi ból dolnej części pleców

Do niniejszego badania zgłosiło się dwudziestu mężczyzn z niespecyficznym CLBP. Kryteriami włączającymi były: wiek w zakresie 18-45 lat, BMI poniżej 28 kg/m² oraz CLBP (trwający od ponad 12 tygodni). Kryteriami wykluczającymi były: choroba, przeciwwskazania do hydroterapii, inne zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, przejście operacji brzucha lub kręgosłupa, złamania kręgosłupa, specyficzny lub ostry CLBP, ból przeniesiony lub inny objaw neurologiczny, trwające leczenie CLBP, przyjmowanie silnych leków przeciwbólowych lub rozluźniających mięśnie oraz wynik kwestionariusza Oswestry (Oswestry Disability Index) powyżej 60%. Uczestnicy wypełnili kwestionariusz TAMPA na temat kinezjofobii oraz kwestionariusz przesiewowy STarT Back Tool.

Tabela 1. Opis ćwiczeń w wodzie

Uwaga: bpm – uderzenia/ruchy na minutę (tempo wykonywania ćwiczeń). Powyższa lista zawiera ćwiczenia dynamiczne kończyn
górnych (1-6), ćwiczenia dynamiczne kończyn dolnych (7-11), ćwiczenia na propriocepcję (12-15) i inne (16-20). Ćwiczenia 1, 7, 8, 9,
13 i 16 wykonywano osobno dla strony lewej i prawej. Ćwiczenia 1-5 i 20 uczestnicy rozpoczynali ze stopami na szerokość barków
i kolanami w lekkim zgięciu (między 15 a 30°). Ta pozycja kończyn dolnych ze statyczną pozycją miednicy była utrzymywana podczas
wszystkich ćwiczeń (poza ćwiczeniem 4, gdzie utrzymywano jedynie statyczną pozycję stóp). Przy ćwiczeniach 7-11 uczestnikom
polecono, by nie poruszali tułowiem. Ćwiczenia 1-11 opisane są w pracy Psycharakisa i wsp.²⁰.

Proces doboru ćwiczeń i zbierania danych został opisany szczegółowo w innej pracy²⁴. Testowanie przebiegało w basenie krytym (temperatura wody 28°C, głębokość 1,25 m). Wybrano dwadzieścia ćwiczeń, z których sześć wykonywano osobno na lewą i na prawą stronę, co dało w sumie 26 ćwiczeń (tabela 1) . W dniu przeprowadzania testów, po rozgrzewce, na skórze uczestników umieszczono wodoodporne i bezprzewodowe czujniki EMG po lewej i prawej stronie nad mięśniem prostownikiem grzbietu (ES – erector spinae), wielodzielnym (MF – multifidus), prostym brzucha (RA – rectus abdominis), skośnym zewnętrznym brzucha (OE – obliquus externus), skośnym wewnętrznym brzucha (OI – obliquus internus), pośladkowym wielkim (GMax – gluteus maximus) oraz pośladkowym średnim (GMed – gluteus medius) według odpowiednich wytycznych^29-31. Uczestnicy wykonali pięć ćwiczeń na lądzie po trzy razy z 3-sekundowym przytrzymaniem w celu uzyskania wartości submaksymalnych skurczów izometrycznych niezbędnych do normalizacji otrzymanych później danych EMG⁴. Donoszono, że ćwiczenia w wodzie prowadzą do podobnej lub większej poprawy niż uzyskiwana podczas programów na lądzie i mogą być bardziej odpowiednie dla osób z CLBP niż ćwiczenia na lądzie (…). Podczas zbierania danych głównych wykonywano po 10 powtórzeń każdego ćwiczenia. Dane EMG poddano normalizacji do wartości submaksymalnego skurczu izometrycznego i 100-procentowej normalizacji czasowej. Szczytową i średnią amplitudę EMG określono dla 2-9 powtórzeń każdego ćwiczenia.

Po zakończeniu każdego ćwiczenia odnotowywano intensywność ćwiczeń (określaną na podstawie tętna), stopień postrzeganego wysiłku (RPE – rate of perceived exertion, skala Borga od 6 do 20) oraz ból (wizualna skala analogowa, 0-10). Metody, jakie wykorzystano w niniejszym badaniu do oceny miar rezultatu, mają ustaloną wysoką trafność i wiarygodność^32-35.

Wyniki badań nad ćwiczeniami w wodzie zmniejszającymi ból dolnej części pleców

Charakterystykę uczestników przedstawia tabela 2. Wszyscy uczestnicy spełniali kryteria włączające i ukończyli badanie. Ryc. 1 i ryc. 2 ukazują znormalizowane wartości EMG dla poszczególnych mięśni. We wszystkich przypadkach zaobserwowano znaczące różnice między 26 ćwiczeniami, z wielkością efektu od średniej do dużej. Dla każdego mięśnia ćwiczenia, które znacząco różniły się od pojedynczych ćwiczeń o najwyższym wyniku EMG, zaznaczone są poprzez zacienienie na wykresach ryc. 1 i ryc. 2.

Ryc. 1. Średnia aktywność wszystkich badanych mięśni podczas poszczególnych ćwiczeń (średnia wartość grupy i odchylenie standardowe). Aktywność mięśni obliczona została jako odsetek wartości maksymalnej submaksymalnego skurczu celowego pozyskanej podczas ćwiczeń wstępnych. Zacienione obszary oznaczają znacząco niższą aktywność niż najwyższa aktywność danego mięśnia w pojedynczym ćwiczeniu. Ex – ćwiczenie.

Ryc. 2. Szczytowa aktywność wszystkich badanych mięśni podczas poszczególnych ćwiczeń (średnia wartość grupy i odchylenie standardowe). Aktywność mięśni obliczona została jako odsetek wartości maksymalnej submaksymalnego skurczu celowego pozyskanej podczas ćwiczeń wstępnych. Zacienione obszary oznaczają znacząco niższą aktywność niż najwyższa aktywność danego mięśnia w pojedynczym ćwiczeniu. Ex – ćwiczenie.

Dane EMG ujawniają wyraźne wzorce odnośnie do ćwiczeń, które wiążą się z większą aktywnością grup mięśni oraz ćwiczeń, które konsekwentnie wiążą się z ich niższą aktywnością. Ćwiczenia 7, 8 i 10 wydają się być związane z największą aktywnością obu mięśni pośladkowych (GMax i GMed). Ćwiczenia 4 i 9 należą do ćwiczeń związanych z największą aktywnością mięśni grzbietu (ES i MF), podczas gdy ćwiczenia 6 i 17 wiążą się z najniższą ich aktywnością. Również ćwiczenie 12 w przypadku ES i ćwiczenia 7 i 8 w przypadku MF wiązały się z wysoką aktywnością tych mięśni. Jeśli chodzi o mięśnie brzucha (RA, EO i IO), wysoką aktywność odnotowano przy ćwiczeniach 6, 12 i 17-19, natomiast ćwiczenia 13 i 16 konsekwentnie dawały niską aktywność.

Ryc. 3. Średnie wartości grupy i odchylenie standardowe tętna, oceny postrzeganego wysiłku oraz bólu. Zacienione obszary oznaczają znacząco niższe wartości od uzyskanych w ćwiczeniu, w którym odnotowano najwyższą wartość. Ex – ćwiczenie.

Ryc. 3 ukazuje dane na temat bólu, tętna i postrzeganego wysiłku. Zacieniowanie zaznacza te ćwiczenia, które dały znacząco niższe wartości. Tylko dziewięć ćwiczeń wiązało się z wynikiem bólu powyżej zera (ćwiczenia 1L, 2, 3, 7L, 8L, 8R, 17 i 18), przy czym w sumie ból zgłaszano 15 razy (występowanie na poziomie 2,8%). Siedmiu uczestników zgłaszało ból w co najmniej jednym ćwiczeniu, bez oczywistego związku między zgłaszanym bólem a poziomem niepełnosprawności uczestnika (określonym w kwestionariuszu Oswestry). Średnie wartości tętna mieściły się w zakresie od 65 do 85 uderzeń na minutę, przy czym zdarzały się wartości sięgające 103 bpm. Największą średnią wartość tętna odnotowano przy ćwiczeniu 6 (znacząco większą niż przy 11 innych ćwiczeniach), a najniższą średnią wartość tętna odnotowano przy ćwiczeniu 14 (znacząco niższą niż przy ośmiu innych ćwiczeniach). Średnie wartości postrzeganego wysiłku mieściły się w zakresie do 8,8 do 13,8 (w skali od 6 do 20), przy czym zdarzały się wartości sięgające 19. Kategoria postrzeganego wysiłku wykazała także pewne znaczące różnice między ćwiczeniami, gdzie w ćwiczeniu 6 odnotowano znacząco wyższy wynik niż przy 20 innych ćwiczeniach, podczas gdy ćwiczenia 7 i 8 (dla obu stron) dały znacząco niższy wynik niż inne ćwiczenia.

Tabela 2. Charakterystyka 20 uczestników (średnia i odchylenie standardowe)

Omówienie wyników badań nad ćwiczeniami w wodzie zmniejszającymi ból dolnej części pleców

Wedle wiedzy autorów jest to pierwsze badanie porównujące aktywność mięśni tułowia i pośladkowych podczas różnych ćwiczeń w wodzie wykonywanych przez osoby z CLBP. Do utworzenia zestawu danych pozyskanych podczas 26 ćwiczeń odnośnie do 14 mięśni oraz informacji na temat bólu, wysiłku i intensywności ćwiczeń wykorzystano rygorystyczne metody. Ta istotna baza dowodów naukowych może być wykorzystywana do przepisywania programów ćwiczeń w wodzie i ich progresji oraz do ulepszenia rehabilitacji CLBP.

Dane EMG ujawniły podobne wzorce dla grup mięśni zarówno dla średniej, jak i szczytowej aktywności mięśni. Stosowne wydaje się więc kolektywne omówienie tych wzorców. Po pierwsze, jeśli chodzi o dwa mięśnie pośladkowe, najwyższą aktywność odnotowano podczas dynamicznych ćwiczeń kończyn dolnych z prostowaniem/zginaniem oraz odwodzeniem/przywodzeniem stawów biodrowych, rozpoczynane w pozycji stojącej z wyprostowanymi kolanami (ćwiczenia 7, 8 i 10).

Dlatego też w programach ukierunkowanych na mięśnie pośladkowe zalecane jest odwodzenie/przywodzenie stawów biodrowych oraz ich prostowanie/zginanie. Ćwiczenia te należały także do tych o najwyższym tempie (45-60 bpm) w niniejszym badaniu. Jako że opór wody rośnie wraz z prędkością ruchu, tempo wykonywania tych ćwiczeń mogło stanowić czynnik przyczyniający się do większej aktywności mięśni pośladkowych. We wszystkich trzech ćwiczeniach z odwodzeniem/przywodzeniem i prostowaniem/zginaniem stawów biodrowych GMed charakteryzował się dwa razy większą aktywnością niż GMax. Co ciekawe, podczas ćwiczeń z odwodzeniem/ przywodzeniem i prostowaniem/zginaniem stawu biodrowego na jednej nodze (ćwiczenia 7 i 8) aktywność GMed po stronie nogi podpierającej i nogi poruszającej się była podobna. Może to mieć ważne znaczenie praktyczne. Na przykład fizjoterapeuci często stosują ćwiczenia równowagi na jednej nodze z różnymi kątami odwiedzenia biodra lub wyprostu w celu aktywacji GMed dla zapobiegania przywodzeniu lub zginaniu biodra lub kontrolowania rotacji wewnętrznej tego stawu. Jednakże takie ćwiczenia na lądzie często są bolesne lub zbyt trudne dla osób z CLBP oraz dla osób dużym ryzykiem upadków lub lękiem przed nimi. W takich wypadkach ćwiczenia równowagi na jednej nodze mogą być wykonywane w wodzie, gdzie nie ma ryzyka upadku, a występowanie i intensywność bólu są niższe w porównaniu z podobnymi ćwiczeniami na lądzie²⁰. Inne zmienne wynikowe uzyskane podczas ćwiczeń 7, 8 i 10 również ujawniły pewne interesujące wzorce. W ćwiczeniu 8 (wyprost/zgięcie biodra podczas stania na jednej nodze) odnotowano najniższy poziom postrzeganego wysiłku (RPE) oraz jedną z najniższych wartości tętna, co sugeruje, że dużą aktywność mięśni pośladkowych można uzyskać nawet w ćwiczeniach o niskiej intensywności i wysiłku.

Ćwiczenia odwodzenia/przywodzenia biodra (ćwiczenie 7 i 10) także uzyskały jedne z najniższych wyników wysiłku, choć kroki w bok w ćwiczeniu 10 wydawały się zwiększać intensywność. Przy ćwiczeniu 8 odnotowano cztery zgłoszenia bólu (10-procentowe występowanie), przy ćwiczeniu 7 – trzy zgłoszenia (7,5-procentowe występowanie) i brak takich zgłoszeń przy ćwiczeniu 10. Mimo zgłoszeń bólu w ćwiczeniach 7 i 8 intensywność tego bólu była bardzo niska (odpowiednio 1,1 i 1,3 w skali do 10) i znacząco niższa niż przy takich samych ćwiczeniach wykonywanych na lądzie (odpowiednio 1,5 i 2,720) oraz niż „ogólna” intensywność LBP zgłaszana przez uczestników podczas skriningu. Dlatego też oba te ćwiczenia wydają się odpowiednie do ujmowania w programach rehabilitacyjnych ukierunkowanych na mięśnie pośladkowe, przy czym w razie występowania bólu podczas tych ćwiczeń preferowane może być ćwiczenie 10.

Wzmacnianie mięśni pośladkowych to ważna strategia u osób z CLBP, ponieważ w tej populacji występuje słabość tych mięśni, która została zidentyfikowana jako predyktor LBP¹⁴.

Choć brak jest danych na temat długoterminowych efektów wykorzystywania odwodzenia/przywodzenia oraz zginania/prostowania bioder w programach rehabilitacji wodnej przy LBP, wykazano, że podobne ćwiczenia na lądzie po 4-tygodniowej interwencji zwiększają siłę i aktywność GMed³⁸. Jako że zmniejszona wytrzymałość mięśni wiąże się z atrofią mięśni przykręgosłupowych, takich jak MF, a obniżona wytrzymałość mięśni prostowników grzbietu stanowi czynnik ryzyka LBP¹³, naukowcy zalecają stosowanie ćwiczeń ukierunkowanych na ES i MF. Dwa ćwiczenia z przysiadami wiązały się z aktywnością ES i MF mieszczącą się w najwyższym zakresie, dlatego można je zalecać do pracy nad tymi mięśniami grzbietu: przysiady ze zgięciem barków (ćwiczenie 4) i przysiady jednonóż (ćwiczenie 9). Ćwiczenie 4 charakteryzowało się najwyższą intensywnością w całym niniejszym badaniu, przy czym zarówno ćwiczenie 4, jak i ćwiczenie 9 nie powodowały bólu. Ćwiczenie 9 także wiązało się ze stosunkowo wysoką aktywnością mięśni pośladkowych. Ruchy w górę i w dół w obu tych ćwiczeniach oznaczają, że wyporność odgrywa zarówno pomocniczą, jak i oporową rolę podczas różnych elementów tych ćwiczeń, co mogło wpływać na aktywność mięśni i wynik intensywności ćwiczeń. Zgłaszano, że ćwiczenia z przysiadami na lądzie są skuteczne w aktywowaniu mięśni prostowników grzbietu. Na przykład u osób z CLBP Calatayud i wsp.³⁹ zauważyli, że przysiady na obu nogach wiązały się z najwyższą aktywnością ES spośród ośmiu ćwiczeń stabilizujących tułów. Marshall i wsp.¹⁷ donosili o podobnej aktywności ES podczas ćwiczenia z przysiadem i osobnym zginaniem barku na lądzie, co może sugerować, że zginanie ramion w ćwiczeniu 4 stanowi ważny czynnik przyczyniający się do zwiększenia aktywności ES. Niektóre inne ćwiczenia w niniejszym badaniu także wiązały się z wysoką aktywnością któregoś z mięśni grzbietu. W ćwiczeniu 12 – wiążącym się z równowagą i propriocepcją – wystąpiła wysoka aktywność ES. Przy odwodzeniu/przywodzeniu (ćwiczenie 7) oraz prostowaniu/zginaniu (ćwiczenie 8) stawu biodrowego odnotowano wysoką aktywność MF. Na drugim końcu spektrum ćwiczenia 6 i 17 stale wiązały się z najniższą aktywnością mięśni grzbietu, można je więc zalecać jedynie w wypadkach, gdy celem programu ćwiczeń jest utrzymanie niskiej aktywności prostowników grzbietu. U osób z CLBP często obserwuje się słabość mięśni brzucha^13,40, dlatego w rehabilitacji należy położyć duży nacisk na ich wzmacnianie. Ewidentnie szczególnie skuteczne odnośnie do aktywacji mięśni brzucha są ćwiczenia wykorzystujące wsparcie makaronika/ściany i wiążące się z ruchami nóg podczas leżenia na wodzie na plecach (ćwiczenia 17-19). Ćwiczenie 19 miało drugi najwyższy wynik RPE (postrzeganego wysiłku) i intensywności, wiązało się z wysoką aktywnością skośnych mięśni brzucha i było wykonywane bez żadnego bólu. Występujące w nim zgięcie boczne tułowia prawdopodobnie stanowi większe wyzwanie i wytwarza większy opór niż ćwiczenia, w których uczestnik porusza mniejszą liczbą segmentów lub w których występuje mniejszy zakres ruchu. Ćwiczenie 18 wiązało się z większym występowaniem (15%) i większą intensywnością bólu (2,8) niż pozostałe ćwiczenia w niniejszym badaniu, choć ten drugi wynik był skutkiem pojedynczej wysokiej wartości (5,9) zgłoszonej przez jednego uczestnika. W innych ćwiczeniach, takich jak dynamiczne ćwiczenie kończyn górnych (ćwiczenie 6) i statyczne ćwiczenie na równowagę i propriocepcję (ćwiczenie 12), także występowała wysoka aktywność mięśni brzucha. Ćwiczenie 6, w którym występują pewne podobieństwa do ćwiczeń typu deska na lądzie, wykonywane jest z powolnym ruchem wymagającym zwiększonej kontroli tułowia. Poza zwiększoną aktywacją mięśni brzucha ćwiczenie 6 wiązało się z najwyższym postrzeganym poziomem wysiłku spośród wszystkich ćwiczeń, a jednocześnie pozostawało bezbolesne. Wydaje się, że w ćwiczeniu 12 wymagane było zwiększone zaangażowanie mięśni brzucha w celu utrzymania bioder w pozycji zgiętej. Podobne statyczne ćwiczenia na równowagę i propriocepcję, takie jak ćwiczenie 14 i 15, wiązały się z niższą aktywnością mięśni brzucha niż ćwiczenie 12. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że siedzenie na makaronikach w tych ćwiczeniach (zamiast trzymania hantli piankowych w ćwiczeniu 12) wymaga mniej pracy mięśni brzucha do stabilizacji pozycji bioder. To sugeruje, że niewielkie zmiany w sprzęcie lub pozycji ciała mogą prowadzić do znaczących zmian w aktywności mięśni i zmiany takie można wykorzystywać do budowania progresji programów. Warto również zwrócić uwagę, że ćwiczenia 6 i 17 stale wiązały się z niską aktywnością ES i MF, dlatego mogą one znacząco angażować mięśnie brzucha, a jednocześnie utrzymywać niski poziom aktywności prostowników grzbietu. Natomiast ćwiczenia 13 i 16 można zalecać, gdy niezbędne jest utrzymanie aktywności mięśni brzucha na niskim poziomie. Badanie niniejsze wiąże się z paroma ograniczeniami. Po pierwsze, wszystkie ćwiczenia miały konkretne tempo i opór.

Przyszłe badania mogą sprawdzać wpływ zmieniania oporu na poszczególne miary rezultatu. Po drugie, uczestnikami byli mężczyźni w wieku 18-45 lat z BMI mniejszym niż 28 kg/m² oraz niepełnosprawnością łagodną do umiarkowanej. Kolejne badania powinny obejmować osoby obu płci, uwzględniać większy zakres wieku i BMI oraz różne poziomy niepełnosprawności i klasyfikacje LBP.

Wnioski

Badanie niniejsze sprawdzało 26 rehabilitacyjnych ćwiczeń w wodzie wykonywanych przez osoby z CLBP. Występowanie i intensywność bólu były bardzo niskie, a większość ćwiczeń została wykonana zupełnie bezboleśnie, co często ma olbrzymie znaczenie podczas określania środowiska wykonywania ćwiczeń (np. w wodzie czy na lądzie) dla osób z CLBP.

Jeśli celem programu jest ukierunkowanie na konkretne grupy mięśni, szczególnie skuteczne w zwiększaniu aktywności mięśni pośladkowych, ale często także MF, są ćwiczenia z odwodzeniem/przywodzeniem oraz prostowaniem/zginaniem bioder.

Różne odmiany ćwiczeń z przysiadami, przy jednoczesnym zginaniu barków lub bez niego, zwiększają aktywność prostowników grzbietu, podczas gdy ćwiczenia z zastosowaniem sprzętu wypornościowego i obejmujące ruchy nóg w leżeniu na plecach zwiększają aktywność mięśni brzucha.

Lista ta nie jest wyczerpująca, ponieważ niektóre inne ćwiczenia także wiążą się z wysoką aktywnością konkretnych mięśni lub ich grup. Ponadto projekt programu powinien obejmować progresję i zróżnicowanie typów ćwiczeń oraz magnitudy aktywności mięśni. Dlatego też fizjoterapeuci mogą korzystać z informacji na temat wszystkich 26 ćwiczeń podczas układania programów poprzez wybieranie i zamienianie ćwiczeń rehabilitacyjnych, wdrażanie progresji programu i dostosowywanie go do indywidualnych potrzeb pacjentów.

Źródło: Physiotherapy. 2022; 116: 108-118 © 2022 The Authors.

Adaptacja: Katarzyna Bogiel

Na podstawie licencji CC BY (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)