Fala uderzeniowa – metoda leczenia w fizjoterapii

Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe dotyczące mięśni i ścięgien występują w większości populacji ogólnej. Zaburzają mobilność, powodują ból i pogarszają ogólne samopoczucie. Stale podejmowane są wysiłki zmierzające ku wyleczeniu tych zaburzeń, lecz często kończą się one ograniczonym sukcesem ze względu na bardzo szeroki wachlarz dostępnych technologii, które ze sobą konkurują, oraz brak czasu ze strony pacjenta. Stosunkowo nową metodą jest zastosowanie fali uderzeniowej. Kliniczne doświadczenie wskazuje, że przy pomocy tej formy fizykoterapii można skutecznie leczyć szeroki zakres zaburzeń funkcjonalnych^1,2,3,4.

Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, takie jak zapalenie nadkłykcia kości ramiennej, tendinopatie (np. ścięgna Achillesa), rwa kulszowa, ból pleców, zespół mięśnia naprężacza powięzi szerokiej, itp., stanowią duże obciążenie dla pacjenta, a ich przyczyną są mechaniczne przeciążenia, urazy, zła postawa, stres emocjonalny lub inne zaburzenia mięśniowe.

Zaburzenia te prowadzą do zmian fizjologicznych głębokich. Dochodzi do zwiększonego uwalniania wapnia, co prowadzi do ciągłego przykurczu filamentów aktynowych i miozynowych oraz do wzrostu zużywanej energii. Dalszy ucisk włośniczek prowadzi do miejscowego niedokrwienia. Powoduje ono miejscowy kryzys energetyczny. Miejscowe niedokrwienie wywołuje uwolnienie bradykininy, która uwrażliwia nocyceptory mięśnia i zwiększa tkliwość. Niedokrwienie wywołuje także dysfunkcję motorycznej płytki końcowej i dochodzi do powstania błędnego koła.

Podczas terapii falą uderzeniową dochodzi do interakcji fali dźwiękowej o wysokim natężeniu z tkankami ciała. Prowadzi to do całego szeregu korzystnych efektów, takich jak neowaskularyzacja, ustąpienie przewlekłego stanu zapalnego, stymulacja kolagenu i rozbicie złogów wapniowych. Uruchomienie tych mechanizmów biologicznych tworzy środowisko optymalne dla procesów naprawczych. Gdy obszar urazu wraca do normy, przywracana jest funkcjonalność, a ból ustępuje⁵.

Konwencjonalne leczenie fizjoterapeutyczne tego typu zaburzeń obejmuje masaż mięśniowo-powięziowy, elektrostymulację, terapię ultradźwiękami, itp., które są do pewnego stopnia skuteczne. Natomiast skuteczność terapii falą uderzeniową jest olbrzymia, co skraca czas leczenia i przynosi lepsze rezultaty długoterminowe^4,6,7.

Efekty fizjologiczne w czasie stosowania fali uderzeniowej

Gdy fala uderzeniowa przechodzi przez dany ośrodek i dociera do interfejsu, część jej energii jest odbijana, a część transmitowana. Rozproszenie energii przy interfejsie skutkuje powstaniem fizycznych, fizjologicznych, a tym samym terapeutycznych efektów.

Jak dotąd ustalono następujące efekty lecznicze terapii falą uderzeniową⁸:

• Fala uderzeniowa tworzy mikronaderwania ścięgna, które stymulują wzrost i przemodelowanie nowych arterioli i zwiększają ukrwienie. Skutkuje to lepszym natlenowaniem, prowadzącym do szybszego gojenia się ścięgna.
• Fala uderzeniowa formuje włókna kolagenowe w strukturę podłużną. Powstałe w ten sposób nowe włókna ścięgna są gęstsze i sztywniejsze. 
• Mikrourazy ścięgien prowadzą do powstawania zwapnień. Fala uderzeniowa inicjuje biochemiczne odwapnianie.
• Dochodzi do nasilenia aktywności komórkowej. Uwalniane są: substancja P, prostaglandyna E2, tlenek azotu, transformujący czynnik wzrostu beta, czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego i inne cytokiny zapalne.
• Pojawia się przejściowy efekt przeciwbólowy działający na nerwy aferentne.

Zastosowania fali uderzeniowej w fizjoterapii

W fizjoterapii terapię falą uderzeniową stosuje się najczęściej w leczeniu przewlekłych zaburzeń mięśniowych lub związanych ze ścięgnami.

Do najczęstszych wskazań należą:

• bolesny bark
• zapalenie nadkłykcia bocznego i przyśrodkowego kości ramiennej
• ból dolnej części pleców
• ból ścięgna Achillesa
• zapalenie więzadła rzepki
• leczenie punktów spustowych
• zapalenie okołostawowe barku
• ostroga piętowa
• zmiany zwyrodnieniowe stawów (objawy wtórne)
• nadwerężenie mięśni
• przedłużające się leczenie zniekształcenia stawu
• ból pachwiny
• ból biodra.

Przeciwwskazania i środki ostrożności względem fali uderzeniowej

Istnieje kilka rodzajów problemów czy patologii, w odniesieniu do których pojawiły się obawy co do bezpieczeństwa stosowania fali uderzeniowej.

Lista ta powstała w oparciu o dostępne dane naukowe i doświadczenie kliniczne autorów.

• Nie jest wskazane zastosowanie fali uderzeniowej u pacjentów z hemofilią lub przyjmujących leki przeciwzakrzepowe.
• Do przeciwwskazań należy nowotwór złośliwy obecny lub przebyty.
• W przypadku infekcji w leczonym obszarze należy zachować dużą ostrożność.
• Podczas przeprowadzania terapii konieczne jest upewnienie się, że tkanka płucna nie znajdzie się w obszarze działania fali uderzeniowej.
• Do względnych przeciwwskazań należy ciąża.
• Ważnym przeciwwskazaniem jest też osteoporoza.

Studium przypadku zastosowania fali uderzeniowej

Kobieta w wieku 38 lat, praworęczna, gospodyni domowa, cierpiała od dziewięciu miesięcy na ból prawego łokcia. Ból pogorszył się w ostatnich dwóch tygodniach; pacjentka opisywała go jako sztywność i bolesność, czasem pulsujący ból. W wizualnej skali analogowej (VAS) oceniła go na 9/10 podczas pierwszej wizyty. Pacjentka nie była już w stanie wykonywać codziennych czynności w domu, a w nocy nie mogła spać. Początkowo przez dwa tygodnie była leczona lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. Następnie otrzymała trzy razy iniekcje z kortykosteroidem – bez ulgi w bólu. Otrzymała także zastrzyki z osoczem bogatopłytkowym, które zamiast przynieść ulgę pogorszyły objawy. Ból najsilniejszy był rano,w tkankach pogarszał się przy prostowaniu nadgarstka podczas szczotkowania zębów, otwierania drzwi czy podczas prania. W ręce nie pojawiło się żadne drętwienie, mrowienie ani słabość. Pacjentka zaprzeczała, by doznała urazu prawego łokcia, ale pamiętała, że kilka lat wcześniej cierpiała na podobny ból lewego łokcia, który ustąpił sam po odpoczynku.

Podczas oględzin w obrębie nadkłykcia bocznego kości ramiennej i połączonego z nim ścięgna występowały oznaki stanu zapalnego, niewidoczne w lewej kończynie.

Wszystkie aktywne ruchy stawu łokciowego miały pełny zakres, natomiast zgięcie i wyprost prawego nadgarstka były ograniczone z powodu bólu. Bierny zakres ruchu także był ograniczony dyskomfortem pacjentki, zwłaszcza przy krańcu zakresu zgięcia prawego nadgarstka, i powodował odtworzenie bólu w prawym łokciu. Prostowanie nadgarstka z oporem oraz ściskanie pięści były bolesne i pacjentka odmawiała większej współpracy podczas tego badania ze względu na ostry ból w nadkłykciu bocznym. Test Cozena (zginanie nadgarstka przy zgiętym łokciu i z pozycji pronacji/wyprostu nadgarstka przy zewnętrznym oporze) dał wynik pozytywny. Test Milla (bierny wyprost łokcia z pozycji zgięcia łokcia, pronacji przedramienia i zgięcia nadgarstka/palców) dał wynik nierozstrzygający, ponieważ wywołał dyskomfort, ale nie ból nadkłykcia. U pacjentki stwierdzono zapalenie nadkłykcia bocznego (łokieć tenisisty). Poddano ją leczeniu przy pomocy sześciu sesji fali uderzeniowej przeprowadzonych w ciągu dwóch tygodni.

Poza leczeniem tkanki miękkiej wdrożono program rehabilitacji, po którym przeprowadzono 20 minut terapii prądem interferencyjnym i 10 minut schładzania lodem. Po pierwszej sesji pacjentka zgłosiła, że czuje się o 80% lepiej, a w momencie zakończenia terapii jej objawy ustąpiły zupełnie (0/10 w skali VAS, ból nie powracał podczas testu prowokacyjnego).

Terapia falą uderzeniową okazała się dobrą, nieinwazyjną i skuteczną metodą leczenia.